Katedra św. Mikołaja Biskupa w Kaliszu
Katedra św. Mikołaja Biskupa w Kaliszu – zabytkowy kościół, którego budowę w stylu gotyckim rozpoczęto przed 1257 rokiem, rozbudowano w XIV i XVII wieku. W XIX wieku nadbudowano wieżę. Od 1992 r. katedra diecezji kaliskiej.
536/57 z 22 września 1930[1] | |||||||||||||||
katedra | |||||||||||||||
Katedra w Kaliszu (widok z wieży ratusza) | |||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||||
Adres |
ul. Kanonicka 5 | ||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||
Parafia |
katedralna św. Mikołaja w Kaliszu | ||||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie Kalisza | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego | |||||||||||||||
51°45′50,7″N 18°05′21,1″E/51,764083 18,089194 | |||||||||||||||
Strona internetowa |
Historia i architektura
edytujKościół rozpoczęto budować przed 1257 rokiem, a jego fundatorem był książę kaliski Bolesław Pobożny wraz z żoną, księżną Jolentą[2]. Za życia Bolesława Pobożnego zbudowano częściowo prezbiterium, dwuprzęsłową zakrystię i płaską przybudówkę empory dla księcia. Prezbiterium i zakrystię dokończył pod koniec XIII wieku warsztat czeski, przypuszczalnie za życia kolejnego księcia Przemysła II[2].
W połowie XIV wieku zbudowano od zachodu gotycką wieżę, a po jej ukończeniu zbudowano trójnawowy korpus kościoła w postaci gotyckiej hali z czterema przęsłami[2]. Przypuszczalnie była to inicjatywa króla Kazimierza Wielkiego, który oddał kościół pod opiekę kanoników laterańskich (przebywali w Kaliszu do 1810 roku). W 1441 arcybiskup gnieźnieński Wincenty Kot wyniósł kościół do godności kolegiaty zakonnej[3]. W 1448 roku kanonicy laterańscy wznieśli stojący przy kościele gotycki budynek pełniący funkcję klasztoru, połączony w latach 1538-1822 z kościołem krytym przejściem[4].
W 1609 roku kościół się spalił, w związku z czym odbudowano go w latach 1612-1639 pod kierunkiem architekta Albina Fontany, który nadbudował mury i założył nowe sklepienia kolebkowe z dekoracją stiukowe w typie lubelsko-kaliskim. Ołtarz główny barokowy zbudowano w 1662. W 1706 roku spalił się dach i w wyniku pożaru zawaliła się wyniosła wieża kościelna[4]. W 1822 r. świątynia stała się na powrót kościołem diecezjalnym[4]. W latach 1869–1876 dokonano renowacji kościoła oraz zbudowano nowe zwieńczenie wieży w stylu neogotyckim wg projektu Franciszka Tournella[4]. Do wieży dostawiono także w tym okresie neogotycką kaplicę grobową[4].
Około 1895 roku w dawnej zakrystii i kapitularzu urządzono kaplicę Matki Boskiej Pocieszenia, zwanej też "Pod Orłami". W 1909 roku witraże i polichromię w tej kaplicy wykonał Włodzimierz Tetmajer. Ściany zdobią piastowskie orły i postacie polskich świętych i błogosławionych. Z kolei witraże przedstawiają m.in. Matkę Bożą Częstochowską oraz Matką Bożą Ostrobramską. Obraz w kaplicy to "Alegoria Umarłej Polski" i scena z księżną Jolantą i Bolesławem Pobożnym. Wystrój kaplicy na żądanie rosyjskich zaborców został częściowo zamalowany, lecz odtworzono go w 1932 roku po odzyskaniu przez Polskę niepodległości[5].
Prezbiterium dekorowane jest malowidłami Włodzimierza Tetmajera i jest on również autorem witraży w nawie głównej[6]. Pozostała część malowideł z 1905 roku w prezbiterium to dzieło S.Rudzińskiego, S.Jasińskiego i B.Wiśniewskiego[4].
Ingres pierwszego biskupa kaliskiego Andrzeja Wołłowicza do kościoła św. Mikołaja Biskupa w Kaliszu odbył się 4 lipca 1819[7].
W 1973 roku[8] z kościoła zaginął obraz Zdjęcie z krzyża, pochodzący z pracowni Petera Paula Rubensa, zakupiony w Antwerpii w 1620 i sprowadzony do Kalisza w 1621 przez posła królewskiego Piotra Żeromskiego[5][9]. Według oficjalnej, wówczas przyjętej wersji, obraz spłonął podczas pożaru w nocy z 13 na 14 grudnia[10][11]. Według innych źródeł pożar mógł zostać wzniecony dla zatarcia śladów kradzieży[12][13].
W katedrze pochowany jest m.in. Stanisław Kobierzycki[14].
W kościele ochrzczeni zostali m.in. Adam Asnyk i Mieczysław Smorawiński, a ślub wzięła Maria Konopnicka[15].
W 1992 kościół podniesiony przez Jana Pawła II do rangi katedry diecezji kaliskiej.
W 2016 w Niedzielę Miłosierdzia Bożego do katedry sprowadzono relikwie św. Faustyny Kowalskiej[16].
Na dziedzińcu kościelnym zachował się zbudowany w 1448 roku budynek dawnego konwentu kanoników laterańskich, który do 2014 roku był siedzibą biskupa diecezjalnego[5].
Organy
edytujOrgany katedralne zostały złożone przez Jana Drozdowicza z Poznania z części różnego pochodzenia[17].
Dyspozycja instrumentu:
Manuał I | Manuał II | Pedał |
---|---|---|
1. Bordun 16' | 1. Hornprinzipal 8' | 1. Subbas 16' |
2. Prinzipal 8' | 2. Spitz-Gamba 8' | 2. Oktavbass 8' |
3. Dulzflöte 8' | 3. HohlFlöte 8' | 3. Gedecktbass 8' |
4. Nachtorn 8' | 4. Oktav 4' | 4. Choralbass 4' |
5. Oktav 4' | 5. Blockflöte 4' | 5. Flöte 4' |
6. Rohrflöte 4' | 6. Sesquialtera 2f | |
7. Nasat 2 2/3' | 7. Dulzian 8' | |
8. Superoktav 2' | ||
9. Mixtur 4-8f | ||
10. Trompete 8' |
Galeria
edytuj-
Prezbiterium i wielki ołtarz (2019)
-
Sklepienie z XVII wieku ze stiukami w typie lubelsko-kaliskim
-
Peter Paul Rubens (?), Zdjęcie z krzyża, 1615–1617 (zaginiony)
-
Włodzimierz Tetmajer, Alegoria umarłej Polski, 1895
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2010-05-06] .
- ↑ a b c Jacek Kowalski, Gotyk Wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI w., Poznań 2010, s. 45, 105-106, 110, 352
- ↑ Andrzej Drewicz: Katedra pw. św. Mikołaja Biskupa. wkaliszu.pl. [dostęp 2022-07-26]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Katedra pw. św. Mikołaja z d. klasztorem kanoników lateraneńskich - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2022-11-15] (pol.).
- ↑ a b c KALISZ - Katedra pw. św. Mikołaja [online], Szlak piastowski [dostęp 2022-11-15] (pol.).
- ↑ Kalisz - miasto o wielu obliczach [online], turystyka.wp.pl, 11 października 2013 [dostęp 2021-02-22] (pol.).
- ↑ Adam Chodyński: Kieszonkowa kroniczka historyczna miasta Kalisza. Kalisz: Księgarnia Maksymiliana Hofmańskiego, 1885, s. 73.
- ↑ Kartka z kalendarza, „Ziemia Kaliska” (49), 8 grudnia 2017 .
- ↑ Edward Chwalewik: Zbiory polskie. Archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie. T. 1: A–M. Warszawa: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza, 1926, s. 141.
- ↑ Katedra pw. św. Mikołaja w Kaliszu • Odkryj Wielkopolskę • sprawdź ciekawe miejsca w Twojej okolicy [online], regionwielkopolska.pl [dostęp 2021-02-22] (pol.).
- ↑ Planty miejskie w Kaliszu [online], www.parki.org.pl [dostęp 2021-02-22] .
- ↑ Sylwia Kwiatkowska , Sprawa Rubensa [online], Radio Centrum [dostęp 2021-02-22] (pol.).
- ↑ Danuta Synkiewicz , Czy słynny obraz Rubensa "Zdjęcie z krzyża" zostanie odnaleziony? [online], radiopoznan.fm [dostęp 2021-02-22] (pol.).
- ↑ Władysław Kościelniak, Krzysztof Walczak , Kronika miasta Kalisza, Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2002, s. 121, ISBN 83-85638-43-1, OCLC 831022885 .
- ↑ Barbara Stanisławczyk: Ostatni krzyk. Od Katynia do Smoleńska historie dramatów i miłości. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2011, s. 311. ISBN 978-83-7510-814-9.
- ↑ Relikwie św. Faustyny w Kaliszu [online], Fakty Kaliskie [dostęp 2016-04-04] .
- ↑ Kalisz ( Katedra św. Mikołaja) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2024-07-15] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Kowalski J., Gotyk Wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI w., Poznań 2010, s. 45, 105-106, 110, 352.
- Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, Maluśkiewicz Piotr (red.), Poznań 2008