Kauczuk naturalny

polimer pozyskiwany z niektórych drzew

Kauczuk naturalny, cis-1,4-poliizopren, NR[1]polimer pochodzenia naturalnego należący do politerpenów. Cząsteczki polimeru mogą składać się z 320 do 35 tys. reszt izoprenowych[2], co odpowiada masie cząsteczkowej od 100 tys. do kilku milionów Da. W cząsteczkach kauczuku występują wyłącznie wiązania podwójne w konfiguracji cis[3]. Z kauczuku wytwarzanych jest ponad 40 tys. wyrobów w tym ponad 400 wyrobów medycznych[4].

Wzór strukturalny meru kauczuku naturalnego

Występowanie edytuj

Osobny artykuł: Rośliny kauczukodajne.

Kauczuk jest składnikiem soku mlecznego u około 2000 gatunków roślin dwuliściennych. W kontakcie z tlenem masa cząsteczek polimeru wzrasta. Jest substancją wykorzystywaną gospodarczo. Najczęściej do produkcji kauczuku wykorzystywany jest sok mleczny kauczukowca brazylijskiego, gwajuli srebrzystej i mniszka kok-sagiz. Kauczuk jest składnikiem soku mlecznego roślin z rodzin wilczomleczowatych, morwowatych i toinowatych[3].

Biosynteza edytuj

Substratami w biosyntezie kauczuku są kwas mewalonowy i piroforforan izopentylu. Enzymy niezbędne do przeprowadzenia reakcji obecne są w soku mlecznym a energia pochodzi z glikolizy, której zachodzenie zaobserwowano w wydzielinie[3].

Produkcja przemysłowa edytuj

 
Pozyskiwanie soku mlecznego z kauczukowca

Wykorzystanie kauczuku przez człowieka rozpoczęło się w Ameryce Centralnej jeszcze przed dopłynięciem do jej brzegów Krzysztofa Kolumba w 1492 roku. Stosowaną nazwę uzyskiwanej z soku drzew elastycznej masie nadali Indianie. Europejczycy przybyli na kontynent amerykański nie tylko przejęli technikę pozyskiwania kauczuku, lecz także rozprzestrzenili uprawy na inne obszary. Kauczuk pozyskiwany jest głównie z drzewa kauczukowca brazylijskiego (Hevea brasiliensis), uprawianego w wilgotnym, tropikalnym klimacie. Jeden hektar upraw to od 350 do 500 drzew. Z każdego drzewa można uzyskać około 5 kg suchego surowca, co odpowiada rocznej wydajności upraw na poziomie 2000 kg/ha. Kauczuk pozyskiwany jest z drzew w wieku pomiędzy 5 a 20–25 lat[5]. Rano wykonuje się na drzewach nacięcia w kształcie litery V. Poniżej nacięć umieszczane jest naczynie, do którego spływa sok mleczny. Pozyskany lateks zbierany jest po 5–8 godzinach od nacinania drzew. Zebrany płyn może być oczyszczany i stabilizowany, a następnie przewożony do zakładów przemysłowych wytwarzających przedmioty z kauczuku lub już na plantacji suszony i formowany w bryły o masie 33 kg wykorzystywane w przemyśle. Wysokiej jakości kauczuk ma jednolitą konsystencję i żółtą barwę[6].

Kauczuk rozpuszcza się w węglowodorach alifatycznych i aromatycznych oraz w węglowodorach chlorowanych. Roztwory kauczuku naturalnego zawierające substancje wulkanizujące stosuje się jako kleje.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Według normy ISO/DIN 1629 Apple-Rubber-Chart -Hot-Topics – Astm D1418 – Designating Rubber Polymers With ASTM D1418 [dostęp 2018-04-11] (ang.).
  2. H. Kang, M.Y. Kang, K.H. Han, Identification of natural rubber and characterization of rubber biosynthetic activity in fig tree, „Plant Physiology”, 123 (3), 2000, s. 1133–1142, DOI10.1104/pp.123.3.1133, PMID10889262, PMCIDPMC59076.
  3. a b c Jerzy Kączkowski, Biochemia roślin, t. 22, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 147–148, ISBN 83-01-10285-3.
  4. H. Mooibroek, K. Cornish, Alternative sources of natural rubber, „Applied Microbiology and Biotechnology”, 53 (4), 2000, s. 355–365, DOI10.1007/s002530051627, PMID10803889.
  5. H. de H. de Livonnière, Industrial natural rubber collection and control procedures, „Clinical Reviews in Allergy”, 11 (3), 1993, s. 309–323, DOI10.1007/BF02914414.
  6. Ilona Szymańska, Kauczuk – surowiec który zmienił świat, [w:] Surowce-naturalne.pl [online], 15 lutego 2013 [dostęp 2014-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-26].