Kazimierz Lipiński (przemysłowiec)

Kazimierz Antoni Lipiński[1] (ur. 10 czerwca 1857 w Sanoku, zm. 11 września 1911 w Jekelfalva) – polski przemysłowiec, założyciel i pierwszy dyrektor Fabryki Wagonów i Maszyn w Sanoku, która z czasem przekształciła się w przedsiębiorstwo Autosan. Poseł na galicyjski Sejm Krajowy VIII kadencji.

Kazimierz Lipiński
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia 10 czerwca 1857
Sanok
Data i miejsce śmierci 11 września 1911
Jekelfalva
Miejsce spoczynku Cmentarz Centralny w Sanoku
Narodowość polska
Rodzice Walenty Lipiński,
Honorata z Machalskich
Krewni i powinowaci Aleksander (brat), Henryk Stoy (szwagier), Bronisław Filipczak
Odznaczenia
Kawaler Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry)
Multimedia w Wikimedia Commons

ŻyciorysEdytuj

 
Kazimierz Lipiński w młodości
 
Grobowiec rodziny Lipińskich

Kazimierz Antoni Lipiński[2] urodził się 10 czerwca 1857 w Sanoku jako syn Walentego (1813-1898) i Honoraty z domu Machalskiej (1826-1903). Ojciec, wraz z Mateuszem Beksińskim, przybyli do Sanoka jako byli powstańcy listopadowi. Obaj wspólnie założyli zakład rzemieślniczy – warsztat kotlarski, w którym rozpoczęli produkcję kotłów, narzędzi miedzianych i innych przedmiotów użytkowych. Z czasem dołączono także dział kowalski i ślusarski oraz uruchomiono w nim produkcję narzędzi i urządzeń dla górnictwa i przemysłu naftowego, przemysłu gorzelniczego i browarnictwa. Po pewnym czasie ich praca uległa podziałowi – Mateusz zajmował się w szczególności rzemiosłem, a Walenty uprawą roli[3]. Warsztat kotlarski był umiejscowiony przy obecnej ulicy Podgórze. Kazimierz Lipiński był bratem Aleksandra (1849-1897, inżynier Kolei Państwowe)[4], Mieczysława (zm. 2 maja 1864 w wieku 12 lat)[5], Franciszka (zm. w 1861 w wieku 2 lat i 9 miesięcy)[6], Zofii (zm. w 1872 w wieku 7 lat[7]), Heleny (zamężna z inż. Henrykiem Stoyem[8]).

Kazimierz Lipiński uczył się w szkole podstawowej w Sanoku, a następnie wobec braku wyższej placówki w mieście, w gimnazjum realnym w Tarnowie (1869-1871), po nieuzyskaniu promocji do następnej klasy, powrócił do Sanoka, gdzie ojciec skierował go do nauki w fabryce. W zakładzie uzyskał praktykę zawodową, chodził do szkoły dokształcającej dla rzemieślników[9], otrzymał tytuł czeladnika i 2 kwietnia 1883 wręczono mu kartę przemysłową[3][10]. Następnie pobierał nauki w placówkach szkolnych w dziedzinie przemysłu w Pradze (od 1877) i Wiedniu, gdzie jednocześnie odbył służbę wojskową w okresie jednego roku (tzw. Intelligenzprüfung, zdany przez niego celem uniknięcia trzyletniej służby). Będąc kotlarzem uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1885 został uznany przynależnym do gminy Sanok[2]. W czasie gdy ponownie trafił do rodzinnego miasta, w 1886 roku zmarł Mateusz Beksiński. Wówczas Walenty Lipiński przekazał warsztat niespełna 30-letniemu Kazimierzowi. Na przełomie 1889/1890 syn przeniósł fabrykę na tereny przy obecnej ulicy Stanisława Konarskiego, gdzie w zamiarze rozwinięcia działalności i rozbudowy zakładu wybudował hale fabryczne i obiekty przemysłowo-techniczne i służące pracownikom[11] (w obrębie tego obszaru (tzw. osiedla „na Stawiskach”) wzniesiono także wille z przeznaczeniem dla pracowników zakładu usytuowane na zboczu tzw. „Szklanej Górki”[12]). Jego wspólnikiem został Czech Jan Schenk z Messendorfu, który zadbał o maszyny i osoby wyspecjalizowane w ich obsłudze. Obaj rozpoczęli produkcję maszyn wiertniczych. Wkrótce Lipiński odkupił od niego udziały i został jedynym właścicielem oraz dyrektorem zakładu, który od 1891 nosił nazwę „Fabryka Wagonów i Maszyn w Sanoku”[11]. W tym czasie produkowano w nim kotły, maszyny i wagony, a w fabryce pracowało 120 robotników i jeden inżynier[13]. Reprezentując własną fabrykę wystawił własny pawilon na Powszechnej Wystawie Krajowej w 1894, podczas której otrzymał dyplom honorowy[14] i złoty medal[15]. Wówczas na wyroby fabryki Lipińskiego zwrócił uwagę i docenił cesarz Franciszek Józef I, któremu przemysłowiec został osobiście przedstawiony[16]. W tym czasie założył zakład kolejowy w pobliskim Zagórzu. W tym samym roku dotychczasowa firma została przekształcona w spółkę akcyjną „Pierwsze Galicyjskie Towarzystwo Akcyjne Budowy Wagonów i Maszyn”. Na jej czele dalej stał Kazimierz Lipiński, jednak założyciel zakładu nie miał już decydującego wpływu na kierowanie fabryką[17]. Za pozyskane z emisji akcji środki (2 mln koron) wykupiono podmiejskie tereny oddalone od centrum miasta, w gminie Posada Olchowska (grunty odsprzedało miasto)[18]. Tam w latach 1894–1897 wybudowano nowe hale fabryczne i ruszyła w nich produkcja wagonów kolejowych towarowych i osobowych, a także tramwajów. Jeszcze przed końcem XIX wieku firma stała się czołowym i jednym z największych producentów pojazdów szynowych w Monarchii Austro-Węgierskiej. W tym czasie liczba pracowników fabryki wynosiła ok. 1000. Na początku 1895 Lipiński otrzymał za swoje wyroby dyplom honorowy na wystawie w Budapeszcie[19]. W 1898 został mianowany członkiem komisji krajowej we Lwowie w sprawie wystawy międzynarodowej w Paryżu, zaplanowanej na 1900[20].

W 1900, w wyniku nieporozumień z radą nadzorczą, Kazimierz Lipiński zrezygnował z funkcji dyrektora, a jego następcami byli kolejno Aleksander Misiągiewicz (1900-1905), Ignacy Drewnowski (1905-1909) i Ludwik Eydziatowicz (1909-1914)[21]. Do 15 lutego 1905 pozostawał członkiem rady nadzorczej fabryki[22]. Przez pracowników został zapamiętany jako pracodawca dobry i troskliwy[23]. Przy tym uchodził za twórcę pracy pozytywistycznej na terenie Sanoka[24]. Poza zaangażowaniem w fabryce wagonów, działał także w dziedzinie poszukiwania ropy naftowej[25]. Około 1891 prowadził miary górnicze w poszukiwaniu oleju ziemnego (skalnego) w okolicach Uherzec na obszarze ponad 541 m²[26]. Prowadził prosperującą kopalnię naftową w Borysławiu w spółce z Arturem Goldhammerem o znacznej produkcji, a także zainicjował odwierty w Uhercach (szyb o głębokości 600 m – bez efektu) i Kropiwniku (trzy szyby ok. 450-metrowe o nierentownej produkcji), zaś wobec braku opłacalności w tym zakresie skoncentrował się tylko na prowadzeniu kopalni w Borysławiu[25].

Działał także społecznie i politycznie. Był członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego[27][28][29][30][31], członkiem założycielem[32] sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[33] (funkcjonował w komisji finansowej[34]). Od 1887 do 1892 był asesorem ze stanu kupieckiego do senatu dla spraw handlowych przy ustanowionym wówczas C. K. Sądzie Obwodowym w Sanoku[35][36][37][38][39][40]. Pełnił funkcję zastępcą sędziego przysięgłego I kadencji przy trybunale tegoż sądu[41]. 25 marca 1895 został wydziałowym Towarzystwa Muzyki Ochotniczej w Sanoku[42]. Został członkiem założonej 11 stycznia 1903 w Sanoku pierwszej filii lwowskiego Towarzystwa Chowu Drobiu, Gołębi i Królików[43].

Był politykiem Polskiego Stronnictwa Demokratycznego (tzw. „galicyjscy demokraci”)[44]. W mieście członkami ugrupowania byli także Jan Zarewicz, Michał Słuszkiewicz, Feliks Giela. W 1894 roku przyczynił się do zatwierdzenia przez Radę Miasta projektu nowego planu przestrzennego miasta, wykonując kopię projektu autorstwa Władysława Beksińskiego na potrzeby dyskusji radnych[45]. Był radnym miejskim (kadencja od 1890, także asesor[46], 1897[47], 1900[48]). W 1896 był sekretarzem biura wyborczego w Sanoku przed wyborami z mniejszej kurii VII kadencji Sejmu Krajowego Galicji[49]. W sierpniu 1900 wszedł w skład komitetu mieszczańskiego w Sanoku, zajmującego się wyborami do Sejmu Krajowego Galicji[50], a wkrótce potem został jednym z sanockich kandydatów do Sejmu, reprezentujących stronnictwo demokratyczne[51]. W latach 1901–1907 był posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego VIII kadencji z II Kurii, reprezentującym miasta Sanok i Krosno[52] (w tym czasie pozostawał radnym miejskim w Sanoku – w 1905 od roku nie pojawiał się jednak na posiedzeniach, jako że nie zamieszkiwał już w mieście[53]). W Sejmie był członkiem komisji górniczej, kolejowej i przemysłowej. Pod koniec kadencji, we wrześniu 1907 „Gazeta Sanocka” zarzuciła Lipińskiemu niezabranie głosu w Sejmie od początku sprawowania mandatu i niezwołanie sejmiku relacyjnego[54].

8 grudnia 1894 w siedzibie sanockiego starostwa został udekorowany nadanym w tym samym roku Krzyżem Kawalerskim Orderu Franciszka Józefa[55][56].

Na początku XX wieku funkcjonowała Fundacja Zapomogowa im. Kazimierza Lipińskiego wspierająca wdowy i sieroty po zasłużonych pracownikach sanockiej fabryki wagonów i maszyn[57] (jej sekretarzem był Juliusz Bruna[58]).

Po rezygnacji z działalności przemysłowej zbył swoje udziały w spółce i w 1901 przeprowadził się do Kamienicy na Sądecczyźnie (jednocześnie odwiedzał w Sanoku matkę Honoratę[59]), po czym odsprzedał także ten majątek i osiedlił się w miejscowości Jekelfalva na terenie Komitatu Spiskiego (obecnie Węgry), gdzie również nabył dwór[21].

Kazimierz Lipiński w 1905 ożenił się z Marią Józefą Włodek (1881-1914); mieli dwóch synów, w tym Kazimierza Mariana (ur. 25 czerwca 1906, w latach 20. student politechniki[60]), i córkę[61]. Zmarł na serce 11 września 1911 w Jekelfalva. Jego pogrzeb w Sanoku stał się manifestacją robotników z założonej przez niego fabryki i mieszkańców miasta. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku[62][63][64]. Wykonał go rzeźbiarz Stanisław Piątkiewicz[65] i jest uznany za obiekt zabytkowy i podlega ochronie prawnej[66]. Został odnowiony na koszt miasta w 1958[67]. Opiekę nad grobowcem podjęła fabryka Autosan[68].

Tuż po jego pogrzebie, w 1911 nazwiskiem Kazimierza Lipińskiego nazwano główną ulicę w sanockiej dzielnicy Posada, przy której mieściła się Fabryka Wagonów, obecnie Autosan[69] (w 1948 i 1951 w PRL pojawiły się projekty przemianowania nazwy ulicy na Józefa Stalina i Wielkiego Proletariatu, co ostatecznie nie zostało zrealizowane; przeciwko zmianom protestowała Maria Kril[70][71]).

Powinowatymi Kazimierza Lipińskiego byli Bronisław Filipczak[72], Henryk Kopia[73][74], Stanisław Kosina[75].

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ W latach zaboru austriackiego określany w języku niemieckim jako „Kasimir Lipiński”.
  2. ↑ a b Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 272 (poz. 3).
  3. ↑ a b Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 17. ISBN 978-83-935385-7-7.
  4. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 17, 21. ISBN 978-83-935385-7-7.
  5. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 122 (poz. 50).
  6. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 77 (poz. 75).
  7. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 274 (poz. 159).
  8. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 81 (poz. 103). Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 26, 28. ISBN 978-83-60380-26-0.
  9. ↑ Edward Zając, Sanockie biografie, Sanok 2009, s. 109.
  10. ↑ Wydało je Zjednoczone Stowarzyszenie Rękodzielników i Przemysłowców w Sanoku.
  11. ↑ a b Wybrano patronów szkoły. zs3.sanok.pl, 2010-09-08. [dostęp 2017-01-02].
  12. ↑ Alojzy Zielecki, Budownictwo i gospodarka komunalna, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 400.
  13. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 18. ISBN 978-83-935385-7-7.
  14. ↑ Przemysł i rękodzieła sanoczan na Wyst. krajowej. „Gazeta Sanocka”, s. 2–3, Numer okazowy z 16 grudnia 1894. 
  15. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 19. ISBN 978-83-935385-7-7.
  16. ↑ Przemysł i rękodzieła sanoczan na Wyst. krajowej. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Numer okazowy z 16 grudnia 1894. 
  17. ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 413.
  18. ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 410.
  19. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 2, s. 4, 20 stycznia 1895. 
  20. ↑ Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 44 z 25 lutego 1898. 
  21. ↑ a b Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 20–21. ISBN 978-83-935385-7-7.
  22. ↑ L. 101. „Przegląd Prawa i Administracyi-Zbiór ogłoszeń firmowych trybunałów handlowych”. Nr 4, s. 38, 1905. 
  23. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 20. ISBN 978-83-935385-7-7.
  24. ↑ Alojzy Zielecki, Rozwój ruchu niepodegłościowego, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 380.
  25. ↑ a b Kazimierz Miński: Życiorysy nafciarzy. Kraków: Przemysł Naftowy, 1961, s. 246.
  26. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1892. Lwów: 1892, s. 198.
  27. ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z czwartego roku jej istnienia, tj. 1888-1889 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu 14 grudnia 1889. s. 7.
  28. ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z ósmego roku jej istnienia tj. 1893 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 17 marca 1894. s. 11.
  29. ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z dziewiątego roku jej istnienia tj. 1894 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 4 maja 1895. s. 9.
  30. ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z dziesiątego roku jej istnienia tj. 1895 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 14 marca 1896. s. 9.
  31. ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego za czas od 31 stycznia do 15 września 1897 (dwunasty rok istnienia) złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 18 grudnia 1897. s. 8.
  32. ↑ Lista członków z dniem 31 grudnia 1899. W: Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarz. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za rok administracyjny 1899. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1900, s. 13.
  33. ↑ Anna Sebastiańska: Członkowie TG „Sokół” w Sanoku 1889–1946. sokolsanok.pl, 29 listopada 2009. [dostęp 12 marca 2014].
  34. ↑ Lista członków z dniem 31 grudnia 1899. W: Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarz. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za rok administracyjny 1899. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1900, s. 15.
  35. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1888. Lwów: 1888, s. 65.
  36. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1889. Lwów: 1889, s. 68.
  37. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1890. Lwów: 1890, s. 68.
  38. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1891. Lwów: 1891, s. 68.
  39. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1892. Lwów: 1892, s. 68.
  40. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1893. Lwów: 1893, s. 68.
  41. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 4, nr 4 z 17 lutego 1895. 
  42. ↑ Towarzystwo Muzyki Ochotniczej w Sanoku. „Gazeta Sanocka”. 8, s. 4, 14 kwietnia 1895. 
  43. ↑ Sprawozdania z posiedzeń filii. Filia lwowskiego Towarzystwa chowu drobiu w Sanoku. „Hodowca Drobiu”. 1, s. 20, 1 marca 1904. 
  44. ↑ Alojzy Zielecki, W epoce autonomii Galicyjskiej. Sanok siedzibą organów państwowych i samorządowych. Rozwój przestrzenny miasta, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 360.
  45. ↑ Alojzy Zielecki, Rozwój przestrzenny miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 396.
  46. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 380.
  47. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 385.
  48. ↑ Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 71. ISBN 83-909787-8-4.
  49. ↑ Kronika. Sanok. „Słowo Polskie”, s. 4, nr 251 z 27 października 1897. 
  50. ↑ Kronika krajowa. Z ruchu wyborczego. „Słowo Polskie”, s. 4, nr 391 z 23 sierpnia 1900. 
  51. ↑ Z ruchu wyborczego. „Nowa Reforma”, s. 1, nr 199 z 1 września 1900. 
  52. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 357.
  53. ↑ Z Rady Miejskiej. „Gazeta Sanocka”, s. 2–3, nr 60 z 19 lutego 1905. 
  54. ↑ Kronika. Spracowany poseł. „Gazeta Sanocka”, s. 3, nr 193 z 22 września 1907. 
  55. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 4, Numer okazowy z 16 grudnia 1894. 
  56. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 183.
  57. ↑ Kronika. Fundacya Zapomogowa im. Kaz. Lipińskiego. „Gazeta Sanocka”, s. 3, nr 163 z 10 lutego 1907. 
  58. ↑ Kronika. Fundacya Zapomogowa im. Kaz. Lipińskiego. „Gazeta Sanocka”, s. 3, nr 163 z 10 lutego 1907. 
  59. ↑ Edward Zając, Sanockie biografie, Sanok 2009, s. 110.
  60. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 288 (poz. 163).
  61. ↑ Edward Zając, Sanockie biografie, Sanok 2009, s. 111.
  62. ↑ Bronisław Filipczak, Wojciech Sołtys. Ze wspomnień (napisał Wojciech Sołtys). „Rocznik Sanocki”. I, s. 213, 1963. Wydawnictwo Literackie. 
  63. ↑ Paweł Nestorowicz: Boża rola. Przyczynek do historii cmentarzy sanockich w 110-tą rocznicę konsekracji cmentarza przy ul. Rymanowskiej. Sanok: 2005, s. 47.
  64. ↑ Spacer po cmentarzu przy ul. Rymanowskiej. zymon.com.pl. [dostęp 17 maja 2014].
  65. ↑ Paweł Nestorowicz, Boża rola: przyczynek do historii cmentarzy sanockich w 110. rocznicę konsekracji cmentarza przy ul. Rymanowskiej, Sanok 2005, s. 21.
  66. ↑ Zabytkowe nagrobki (pol.). starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2012-11-19].
  67. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 169, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  68. ↑ Stefan Stefański: Cmentarze sanockie. Sanok: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Sanoku, 1991, s. 21–22.
  69. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 21. ISBN 978-83-935385-7-7.
  70. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 107. ISBN 978-83-935385-7-7.
  71. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 137–138, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  72. ↑ Wojciech Sołtys. Bronisław Filipczak – prawnik z wykształcenia, muzyk z zamiłowania. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 29, s. 153–156, 1986. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. 
  73. ↑ Zmarli. „Słowo Polskie”, s. 9, nr 321 z 13 lipca 1907. 
  74. ↑ Kronika. Nekrologia. „Gazeta Sanocka”, s. 3, nr 42 z 16 października 1904. 
  75. ↑ Paweł Kosina. Helena Kosinówna. Rodzina i sanoccy przyjaciele (cz. 2). „Góra Przemienienia”, s. 12, 23 (147) z 4 czerwca 2006. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. 

BibliografiaEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kazimierz_Lipiński_(przemysłowiec)&oldid=61624644”