Kiściec modrolicy
Kiściec modrolicy (Lophura bulweri) – gatunek dużego ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae). Występuje endemicznie na Borneo. Narażony na wyginięcie.
| Lophura bulweri[1] | |||
| (Sharpe, 1874) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kiściec modrolicy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Taksonomia edytuj
Po raz pierwszy gatunek opisał Richard Bowdler Sharpe w 1874. Holotyp pochodził z Borneo (góry Lawas w stanie Sarawak). Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Lobiophasis Bulweri[3].
Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza kiśćca modrolicego w rodzaju Lophura. Uznaje go za gatunek monotypowy[4], tak jak i inne autorytety[5][6][7].
Filogeneza edytuj
Poniżej przedstawiono kladogram rodzaju Lophura według Stein et al. (2015)[8]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Według niego kiściec modrolicy stanowi klad bazalny wobec wszystkich pozostałych kiśćców. Jego linia rozwojowa miała oddzielić się 7,3 mln lat temu[8]. Inne wyniki uzyskali Jetz et al. (2012):
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tu rodzaj Lophura dzieli się na dwa klady, a kiściec modrolicy stanowi klad bazalny w jednym z nich. Oddzielić miał się 2,93 mln lat temu[9]. Hosner et al. (2020) otrzymali nieco odmienne rezultaty w zależności od metody rekonstrukcji filogenezy. Jedna dała podobny efekt jak u Jetz et al. (2012), a przy czterech innych kiściec modrolicy okazał się być gatunkiem siostrzanym tylko wobec L. leucomelanos+L. nycthemera[10].
Morfologia edytuj
Długość ciała samców wynosi około 77–80 cm, z czego 45–46 cm przypada na ogon, samic – około 55 cm, z czego na ogon przypada 17,5–19 cm. Masa ciała samców to 1,47–1,80 kg, dwie samice ważyły około 0,9 i 1,0 kg[11].
Upierzenie samców jest głównie czarniawe. Pierś i przód szyi połyskliwe, kasztanowoczerwone, każde z piór ma wąskie niebieskie krawędzie. Obszar od dolnej części piersi do pokryw podogonowych czarny. Pióra w niższej części piersi obrzeżone są niebieskimi kropkami. Pióra z wierzchu ciała czarne z błyszczącymi niebieskimi plamkami na końcu i szkarłatnie połyskującym elementem przed końcem. Lotki I rzędu brązowe, drugiego – czarne. Pokrywy nadogonowe czysto białe, podobnie jak i sam ogon, złożony z 30–32 sterówek. U samic upierzenie jest głównie kasztanowobrązowe z czarnymi prążkami. Część dolnych partii ciała jest jaśniejsza, a gardło białawe. Pióra skrzydeł ciemniejsze i bardziej intensywnie ubarwione z grubszymi prążkami. Ogon składa się z 26 sterówek koloru kasztanowego. Dziób czarny z jasną końcówką. Nogi szkarłatne. Tęczówka szkarłatna. Z boków głowy znajdują się rozległe kobaltowoniebieskie płatki skórne, które u samca zajmują większość boków głowy[12].
Zasięg, ekologia i zachowanie edytuj
Kiśćce modrolice występują w podgórskich i górskich lasach interioru Borneo[6]. Ich zasięg występowania obejmuje około 610 tysięcy km²[13] i ciągnie się od południowego Sabah po środkowy Sarawak oraz zachodni, środkowy i wschodni Kalimantan. Wydają się nie występować w skrajnie południowej i południowo-wschodniej części Kalimantanu – nie ma stwierdzeń w pasie 200 km od wybrzeża południowego i wschodniego Borneo[14]. W Kalimantanie odnotowywane były do 1500 m n.p.m. w podgórskich lasach. W Sarawak i Sabah zamieszkują głównie lasy pierwotne na pagórkowatym terenie oraz górskie lasy między 300 a 1500 m n.p.m.[11] Najczęściej spotykane są jednak do 1200 m n.p.m.[14] Współczesne stwierdzenie z Ulu Barito – w regionie źródła rzeki Barito w środkowym Kalimantanie – przesunęło znane granice zasięgu na południe. Ponadto pochodzi ze 150–250 m n.p.m., stosunkowo nisko, jak na dotychczas znane miejsca występowania[12]. Ogółem kiśćce modrolice zasiedlają lasy zdominowane przez dwuskrzydlcowate na nizinach i obszarach pagórkowatych, lasy podgórskie i rosnące na aluwiach. Mają podobnie urozmaicone preferencje środowiskowe, co kiśćce ogniste (L. ignita) i zdecydowanie szersze niż kiśćce rdzawogrzbiete (L. (erythrophthalma) pyronota), także pod względem wysokości nad poziomem morza[15].
Nie wiadomo, jaki dokładnie tryb życia wiodą kiśćce modrolice. Jedno źródło wskazuje na brak danych[11], inne zaś – na nomadyczny tryb życia związany z okresowo większą dostępnością owoców[14][13]. Prócz nich zjadają owady – jak mrówki, termity oraz prostoskrzydłe – i nasiona. Pokarm wygrzebują z ziemi[11]. Obserwacje kiśćców modrolicych w niewoli wskazują, że te po sezonie lęgowym mogą łączyć się w grupy[16].
Lęgi edytuj
.jpg)
System kojarzenia u kiśćców modrolicych nie jest dokładnie znany. Dość złożone toki wskazują na poligynię, za to obserwacje par z młodymi – na monogamię[12]. Podczas zalotów samiec rozpościera ogon nad tułowiem po łuku, tworząc kąt przekraczający niekiedy 250°. Płatki skórne powiększają się, sięgając i nad, i pod głowę; wówczas mogą mierzyć do 18 cm długości. Ciągną wtedy w dół skórę pod okiem, odsłaniając czerwone spojówki, które wraz z czerwonymi oczami bardzo wyraźnie kontrastują z niebieskimi płatkami skórnymi[16]. Okres lęgowy może być dość długi, na co pośrednio wskazują obserwacje toków w lipcu, osobników młodocianych w sierpniu (wykluć mogły się w kwietniu)[11], maju i listopadzie (złapane na fotopułapkę)[15] oraz odnalezienie gniazda w listopadzie[11]. Możliwe też, że lęgi odbywają się o różnych porach w poszczególnych latach ze względu na wpływ nieznanych jeszcze czynników[12][15]. Jedno gniazdo odkryte w Brunei w 1985, jeszcze co najmniej dwie dekady później jedyne znane z natury, mieściło się na ziemi między korzeniami szkarpowymi[12][11].
Zniesienie składa się z 2 do 5 jaj[17] o kremoworóżowej skorupie[17][12]. W jednym przypadku w niewoli samica złożyła 3 jaja w 3-dniowych odstępach. Wysiadywanie trwa 24–25 dni. Nie tylko informacje o rozrodzie kiśćców modrolicych w naturze, ale i te uzyskane z hodowli są wybrakowane. Już od momentu odkrycia gatunku nieliczne kiśćce modrolice trafiały do hodowli i niewiele placówek je trzymało. Dane dotyczące kiśćców modrolicych w hodowli są ograniczone także ze względu na trudności z przekonaniem ich do przystąpienia do lęgów[17].
Status i zagrożenia edytuj
IUCN uznaje kiśćca modrolicego za gatunek narażony (VU, Vulnerable) nieprzerwanie od 1994 (stan w 2021). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za gwałtownie spadkowy[13]. Na początku XXI wieku był to słabo poznany gatunek, a bardzo nieliczne informacje nie pozwalały na trafną ocenę jego statusu[12]. Zagrożeniem dla kiśćców modrolicych jest przede wszystkim utrata środowiska życia wskutek wylesiania, jego degradacja oraz fragmentacja; przyczyniają się też do tego pożary. Wycinka ma między innymi umożliwiać prowadzenie plantacji kauczukowców i olejowców. Jeśli istotnie kiśćce prowadzą nomadyczny tryb życia, to przecinki i drogi szybkiego ruchu odcinają im możliwość dotarcia do niektórych źródeł pożywienia, co może przekładać się na ograniczony sukces lęgowy. L. bulweri stwierdzono na kilku obszarach chronionych, jak Park Narodowy Gunung Mulu[13].
W niewoli był to zawsze bardzo rzadki gatunek. Pierwsze żywe okazy sprowadzono do Europy w 1876. Pierwsze pomyślne lęgi kiśćców modrolicych odbyły się w 1974 w Meksyku w hodowli Jesusa Estudillo Lopeza. Kolejne miały miejsce w San Diego Zoo, San Antonio Zoo i Zoo de Lourosa (Louros, Santa Maria da Feira, Portugalia)[17]. Za sprowadzenie tych bażantów do amerykańskich hodowli odpowiedzialny jest Charles Sivelle, który ściągnął je do USA w 1971. Wówczas miały nie znajdować się w posiadaniu żadnego ogrodu zoologicznego[18]. Sukcesu meksykańskiego hodowcy oraz dwóch amerykańskich i jednego portugalskiego ogrodu zoologicznego długo nie udało się powtórzyć. Dopiero w 2013 w Al Wabra Wildlife Preservation w Katarze odchowano dwa koguty (w zniesieniu znajdowały się trzy jaja, lecz jedno niezapłodnione). Według stanu wiedzy z 2016 w Europie nie trzymano kiśćców modrolicych, ostatnią placówką utrzymującą takowe był Weltvogelpark Walsrode (do 2003)[17].
Przypisy edytuj
- ↑ Lophura bulweri, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Lophura bulweri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Richard Bowdler Sharpe, „The Annals and magazine of natural history”, 14, 1874, s. 373.
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Pheasants, partridges, francolins. IOC World Bird List (v11.2), 15 lipca 2021. [dostęp 2021-08-30].
- ↑ PHASIANIDAE - Partridges, Quail, Pheasants and Grouse (52:178), [w:] Edward C. Dickinson & Les Christidis (red.), Howard and Moore Complete Checklist of the birds of the World, wyd. 4, t. 2, 2014.
- ↑ a b Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2019 [online], 2019 [dostęp 2021-08-23].
- ↑ Handbook of the Birds of the World and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5 [online], BirdLife Data Zone, grudzień 2020, s. 388–389 [dostęp 2021-08-23].
- ↑ a b Stein RW, Brown JW, Mooers AØ, A molecular genetic time scale demonstrates Cretaceous origins and multiple diversification rate shifts within the order Galliformes (Aves), „Molecular phylogenetics and evolution”, 2015, DOI: 10.1016/j.ympev.2015.06.005.
- ↑ W. Jetz i inni, The global diversity of birds in space and time, „Nature”, 491 (7424), 2012, s. 444–448, DOI: 10.1038/nature11631, ISSN 0028-0836. (drzewo filogenetyczne dostępne w bazie pod adresem timetree.org)
- ↑ Peter A. Hosner i inni, Phylogeny and diversification of the gallopheasants (Aves: Galliformes): Testing roles of sexual selection and environmental niche divergence, „Zoologica Scripta”, 49 (5), 2020.
- ↑ a b c d e f g J. Hoyo, A. Elliot, J. Sargatal, Handbook of the Birds of the World, t. 2. New World Vultures to Guineafowl, 1994, s. 537, ISBN 84-87334-15-6.
- ↑ a b c d e f g Steve Madge & Phil McGowan, Pheasants, Partridges, and Grouse, Princeton University Press, 2002, s. 309–310, ISBN 978-0-691-08908-9.
- ↑ a b c d Bulwer's Pheasant Lophura bulweri. BirdLife International. [dostęp 2021-08-30].
- ↑ a b c Susan Myers, Birds of Borneo, Bloomsbury Publishing, 2016, s. 48.
- ↑ a b c Fischer i inni, The potential value of camera-trap studies for identifying, ageing, sexing and studying the phenology of Bornean Lophura pheasants, „Forktail”, 33, 2017.
- ↑ a b John Rowden, Behavior of captive Bulwer’s wattled pheasants, Lophura bulweri (Galliformes: Phasianidae), „Zoo Biology”, 20, 2001, s. 15–25, DOI: 10.1002/zoo.1002.
- ↑ a b c d e Míla Stehlík, Bažant Bulwerův Lophura bulweri (Sharpe, 1874), „EXOTA”, 2/2016, 2016, s. 38–40 (cz.).
- ↑ Charles Sivelle, Tragopans, „Avicultural Magazine”, 85, 1979, s. 209.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia kiśćca modrolicego. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).