Kirkuk (arab. كركوك) – miasto w północnym Iraku, w Kurdystanie, na zachodnim pogórzu Gór Kurdystańskich, ośrodek administracyjny muhafazy At-Tamim. Około 755,7 tys. mieszkańców.

Kirkuk
‏كركوك‎
Ilustracja
Cytadela w Kirkuku
Państwo

 Irak

Muhafaza

At-Tamim

Wysokość

354 m n.p.m.

Populacja (2005)
• liczba ludności


985 758

Położenie na mapie Iraku
Mapa konturowa Iraku, u góry znajduje się punkt z opisem „Kirkuk”
Ziemia35°27′N 44°23′E/35,450000 44,383333
Gok Kunbet

Miasto Kirkuk i otaczające je roponośne obszary stanowią od dziesięcioleci przedmiot kurdyjskich roszczeń terytorialnych. W latach 30. XX wieku rozpoczęła się stymulowana przez władze centralne migracja ludności arabskiej na zamieszkane przez Kurdów i chrześcijan tereny wokół miasta. Napływ Arabów związany był przede wszystkim z odkryciem ropy naftowej w Kirkuku w 1927 roku i realizacją rządowego projektu irygacji równiny Hawidża. Spośród potomków pierwszych arabskich osadników sprowadzonych w tamtym czasie do Kirkuku (wielu z nich należało do koczowniczego plemienia al-Ubajd) reżim partii Baas rekrutował w latach 60. członków prorządowych, paramilitarnych grup zwanych „Rycerzami Chalida ibn Walida”, których głównych zajęciem było terroryzowanie okolicznych wsi kurdyjskich[1].

Według spisu mieszkańców z 1957 roku, w którym posłużono się cezurą języka ojczystego, Kurdowie stanowili 48,3% mieszkańców regionu Kirkuku, Arabowie 28,2%, a Turkmeni 21,4%, resztę stanowili Asyryjczycy, Chaldejczycy i inni (m.in. Ormianie i Żydzi)[2]. W latach 60. rządząca partia Baas zainicjowała kampanię arabizacji w północnym Iraku, której celem była konsolidacja rządowej kontroli nad cennymi zasobami ropy naftowej i żyznymi ziemiami znajdującymi się wokół Kirkuku. Kampania mająca przyczynić się do zwiększenia udziału ludności arabskiej w populacji Kirkuku została zintensyfikowana w połowie następnej dekady. Na mocy reformy administracyjnej z 1974 roku prowincja (arab. muhafaza) Kirkuk zmieniła dotychczasowe granice i została podzielona na dwie części. Na obszarze wokół miasta stworzono nową muhafazę, który przemianowano na at-Ta’mim (dosłownie „nacjonalizacja”); pozostałą część włączono natomiast do muhafazie Salah ad-Din. Muhafaza at-Ta’mim, które obejmuje obszar o powierzchni 9,4 tys. km², było w 1976 roku zamieszkane przez 439 tys. osób i posiadało wyższą gęstość zaludnienia (46,6 os./km²) niż każda z trzech muhafaz tworzących Autonomiczny Region Kurdyjski[3].

Nowy rozdział w historii miasta i relacji pomiędzy jego mieszkańcami wyznacza kurdyjska rebelia w 1991 roku, w której następstwie tysiące kurdyjskich rodzin z Kirkuku zostało zmuszonych do ucieczki na północ. Niewielu z nich zdołało wrócić do swych domostw, chroniąc się w obozach dla uchodźców na obszarach kontrolowanych przez oddziały Peszmergów. Po wydarzeniach z marca 1991 roku rząd iracki nie tylko nie zezwolił na powrót do Kirkuku uchodźców, ale kontynuował wysiedlanie jego mieszkańców należących do mniejszości kurdyjskiej, turkmeńskiej i asyryjskiej.

Podczas trwającej w czerwcu 2014 roku ofensywy sunnickich dżihadystów z ugrupowania Islamskie Państwo Iraku i Lewantu, miasto zajęli – nie dopuszczając do opanowania go przez ISIS – kurdyjscy peszmergowie z Regionu Kurdyjskiego. W następnym miesiącu Kurdowie opanowali natomiast leżące wokół miasta pola naftowe o wydajności 400.000 baryłek dziennie[4].

W 2016 roku Kurdowie rozpoczęli w okolicach Dżalauli i Kirkuku kopanie szerokiego na 3 metry i głębokiego na 2 rowu. Planowo ma on ciągnąć się od miasta Rabia na północy Iraku do Chanakin w pobliżu granicy z Iranem, na długości kilkuset kilometrów. Ma stanowić linię obrony przed Państwem Islamskim, w szczególności używanymi przez nich samochodami-pułapkami. Projekt spotkał się ze zdecydowanym potępieniem żyjących w regionie Turkmenów, którzy uważają go za początek podziału kraju[5].

We wrześniu 2017 mieszkańcy Kirkuku mieli możliwość wzięcia udziału w referendum niepodległościowym w Kurdystanie, mimo że samo miasto formalnie nie należy do Irackiego Kurdystanu. Według źródeł kurdyjskich 78,7% uprawnionych wzięło udział w głosowaniu[6]. W odpowiedzi, około trzy tygodnie później, centralny rząd iracki dał bojownikom kurdyjskim ultimatum na opuszczenie miasta[7]. Następnie 16 października wojska irackie oraz Siły Mobilizacji Ludowej[8], po krótkotrwałych starciach na przedpolu miasta, wkroczyły i praktycznie bez walki przejęły kontrolę nad Kirkukiem[9].

W mieście znajduje się port lotniczy Kirkuk.

Przypisy edytuj

  1. L. Dzięgiel, Kirkuk. Pokusy naftowego diabła, „Arcana” nr 54, czerwiec 2003, s. 170.
  2. N. Talabany, Who Owns Kirkuk? The Kurdish Case, „Middle East Quarterly”, Winter 2007.
  3. J. Głodek, Irak, Warszawa 1982, s. 24.
  4. Mariusz Zawadzki: Irak się rozpada. Teraz już naprawdę. [w:] Gazeta Wyborcza [on-line]. Agora SA, 2014-07-15. [dostęp 2014-07-15]. (pol.).
  5. „To początek podziału Iraku”. Kurdowie chcą wykopać rów długi na setki kilometrów, „TVN24.pl” [dostęp 2017-02-26].
  6. In-Pictures: High turn out for independence referendum in Kirkuk, rudaw.net [dostęp 2017-10-16].
  7. Peshmerga Kirkuk ‘deadline’ passes, „BBC News”, 15 października 2017 [dostęp 2017-10-16] (ang.).
  8. Fazel Hawramy, How Iran helped Baghdad seize back Kirkuk, „Al-Monitor”.
  9. Iraqi forces move into centre of Kirkuk, „BBC News”, 16 października 2017 [dostęp 2017-10-16] (ang.).