Kisielice

miasto w województwie warmińsko-mazurskim

Kisielice (niem. Freystadt in Westpreußen[2]) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, położone nad Gardęgą, na Pojezierzu Iławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kisielice. Przez miasto przechodzi droga krajowa nr 16.

Kisielice
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół Matki Bożej Królowej Świata
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

iławski

Gmina

Kisielice

Data założenia

1331

Prawa miejskie

1331-1946, 1986

Burmistrz

Rafał Ryszczuk

Powierzchnia

3,37[1] km²

Wysokość

97 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


2063[1]
612[1] os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 55

Kod pocztowy

14-220

Tablice rejestracyjne

NIL

Położenie na mapie gminy Kisielice
Mapa konturowa gminy Kisielice, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kisielice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Kisielice”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko lewej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Kisielice”
Położenie na mapie powiatu iławskiego
Mapa konturowa powiatu iławskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Kisielice”
Ziemia53°36′25″N 19°15′34″E/53,606944 19,259444
TERC (TERYT)

2807044

SIMC

0932749

Urząd miejski
ul. Daszyńskiego 25
14-220 Kisielice
Strona internetowa

Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto miało 2191 mieszkańców[3].

Położenie edytuj

Pod względem historycznym miasto leży w Prusach Górnych[4], na obszarze dawnej Pomezanii[5], a także na Powiślu[6].

Toponimia edytuj

Polskie nazwy miasta (Kisielice, Kisielic) wywodzą się zapewne z nazwy staropruskiej. Na mapie rękopiśmiennej z XV wieku Sędziwoja z Czechła widnieje nazwa Kysselecz alias Dreystath civitas. Niemiecka nazwa Kisielic brzmi Freystadt, często pisana jako Vrienstadt.

Historia edytuj

  • XIII w. – Dokumenty zakonne odnotowują pruskie siedliska: Kiszelycz (Kisielice), Lynse (Limża), Gohryn (Goryń), bona Scharnot (Łodygowo), Plautes (Pławty Wielkie).
  • 1255 – Osada targowa Kiszelycz (Vrienstad) staje się własnością biskupią.
  • 1293 – Dytryk Stańko (von Stangen) otrzymuje pozwolenie na założenie miasta przy osadzie Vrienstadt.
  • ok. 1315 – Rodzina Stańków (von Stangen) wystawia dokument lokacyjny dla gminy miejskiej we Vrienstadt.
  • 1331 – Ludwik i Jan Stańkowie, synowie Dytryka, budują nowe miasto, w tym kościół[7]. Potwierdzono dokument lokacyjny dla Vrienstadt, jednakże w powszechnym użyciu jest polska nazwa miasta – Polacy stanowią znaczącą część mieszkańców Kisielic i okolic.
  • ok. 1350 – istnieje trójkątny rynek z murowanym ratuszem, miasto otoczone jest murami i posiada trzy bramy.
  • 1397 – Katarzyna, wdowa po Dytryku, m.in. przy pomocy Jana i Mikołaja Szczuplińskich, sprzedaje miasto biskupowi pomezańskiemu.
  • 1466 – Po pokoju toruńskim ziemia kisielicka zostaje częścią Korony Polskiej jako lenno pod władzą zakonu krzyżackiego.
  • 1525 – Po hołdzie pruskim Kisielice w granicach Prus Książęcych, pozostających lennem Korony Polskiej.
  • 1527 – Utworzone zostaje dominium biskupie w granicach Prus Książęcych, które objęło ziemię kisielicką.
  • 1532 – Georg von Polentz przekształca dominium w prywatną własność ziemską.
  • 1576 – Gmina protestancka przejmuje kościół.
  • W XVII wieku w mieście wciąż dominuje ludność polska, Polacy pełnią w Kisielicach m.in. posługę pastorów (np. Paweł Suchodolski i Jan Malina – wydawca polskich śpiewników w Królewcu)[7] czy funkcje burmistrzów (np. Balcer Kamieński) i sędziów miejskich (np. Jan Rypiński).
  • 1653 – Pożar dzwonnicy kościoła po uderzeniu pioruna[7].
  • 1659–1660 – Odbudowa kościoła[7].
  • 1775 – Wielki pożar niszczy miasto.
  • 1802 – Na mapie Prus wydanej w Królewcu miasto oznaczono jako Freystadt.
  • 1860 – Zburzenie ratusza[7].
  • 1871 – Miasto w granicach Niemiec.
  • 1899 – Budowa linii kolejowej z Prabut do Jabłonowa przez Kisielice.
  • 1900 – Połączenie kolejowe z Kwidzynem.
  • 1912 – Zbudowana zostaje nowoczesna szkoła powszechna.
  • W czasie I wojny światowej istniała Powiatowa Rada Ludowa, której członkiem był ksiądz Jan Mazella, lokalny działacz ruchu polskiego, którego po 1920 Niemcy zmusili do opuszczenia miasta[7]. Po agresji Niemiec na Polskę został zamordowany przez Niemców w 1939[7] w obozie w Radzimiu.
  • 1945 – 23 stycznia siły niemieckie zostają wyparte z miasta przez oddziały 2 armii uderzeniowej i 8 samodzielnego korpusu zmechanizowanego 2 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[8]. Miasto wraca do Polski. Walki w mieście powodują olbrzymie straty. Podobnie jak z innych miast „Ziem Odzyskanych” cegłę wywieziono na odbudowę Warszawy. Jedynym zabytkiem pozostał kościół parafialny z XIV wieku.
  • 1946 – 1 sierpnia 1946 – utrata praw miejskich[9].
  • 1986 – Kisielice odzyskują prawa miejskie.

Warunki naturalne edytuj

Kisielice i jego okolice leżą na terenach morenowych i sandrowych, wyróżniających się urozmaiconymi formami rzeźby. W obrębie miasta występuje jezioro o niewielkiej powierzchni. Niedaleko miasta położone jest jezioro Rakowe, które jest kąpieliskiem mieszkańców niewielkiej miejscowości. W okolicach miasta, na terenach sandrowych, znajdują się jeziora, głównie rynnowe, otoczone znacznymi kompleksami leśnymi m.in. jezioro Goryńskie i Trupel.

Przyroda edytuj

W okolicy Kisielic znajduje się:

Architektura i zabytki edytuj

 
Dworzec kolejowy

Zabudowa miasta to w większości budynki nowoczesne, ponieważ większość cegły z zabudowy niemieckiej zostało wywiezionych po wojnie na odbudowę stolicy.

Rewitalizacja układu urbanistycznego starego miasta jest planowana w przyszłości.

Podczas II wojny światowej została zniszczona większa część zabudowy starego miasta ówczesnych Kisielic. Zachowanymi rejestrowanymi zabytkami miasta są:

Inne obiekty w mieście to m.in.:

 
Urząd pocztowy
  • dworzec Kisielice
  • most kolejowy nieopodal Kisielic
  • budynek poczty
  • budynek po młynie miejskim

Demografia edytuj

Według danych powierzchnia miasta wynosi 3,37 km, lokuje miasto na czterdziestej czwartej pozycji w woj. warmińsko-mazurskim oraz czterdziestym piątym co do liczby mieszkańców.

Dane z 30 czerwca 2012[3]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 2 191 100 1094 49,94 1097 50,06
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
650,15 324,63 325,52
  • Piramida wieku mieszkańców Kisielic w 2014 roku[10].


 

Gospodarka edytuj

W Kisielicach występuje tylko jeden rodzaj gospodarki – spożywczy. Obecnie nie rozwija się inny podział gospodarki obok wymienionego[potrzebny przypis]. Gmina Kisielice jako pierwsza w Polsce osiągnęła samowystarczalność energetyczną, co zapewniły jej 54 turbiny wiatrowe o łącznej mocy prawie 100 MW (stan z IV 2015)[11].

Transport edytuj

 
Fragment DK 16 nieopodal Kisielic

Znaczący węzeł drogowy województwa warmińsko-mazurskiego. W mieście krzyżują się następujące drogi krajowe i wojewódzkie:

Dworzec w Kisielicach obsługuje PKS Iława.

Oświata edytuj

Szkoły podstawowe edytuj

 
Budynek Szkoły Podstawowej
  • Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Kisielicach

Gimnazja edytuj

  • Publiczne Gimnazjum w Kisielicach

Szkoły ponadgimnazjalne edytuj

  • Zespół Szkół Rolniczych im. H. i St. Sierakowskich
    • Technikum Rolnicze
    • Technikum Ekonomiczne
    • Liceum Policyjne

Turystyka i sport edytuj

Obiekty sportowe w mieście to stadion miejski, hala sportowa (w zespole szkół), boisko do siatkówki plażowej i kompleks boisk „Moje boisko – Orlik 2012 (boisko do siatkówki, kort tenisowy, boisko do piłki nożnej) otwarte w czerwcu 2011[12].

W mieście działa Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy „Olimpia” z sekcjami piłki nożnej i siatkówki. W sezonie zimowym odbywa się Halowa Liga Piłki Nożnej.

Walory turystyczne: polodowcowe jeziora rynnowe w okolicach Gorynia i Trupla, lasy, pofałdowany teren. W pobliżu – Kwidzyn z zamkiem i katedrą; Prabuty z ruinami zamku Biskupów Pomezańskich i gotycką katedrą;Szymbark z ruinami zamku; Kamieniec z ruinami pałacu, gdzie w czasie kampanii 1806–1807 mieszkał Napoleon Bonaparte z Marią Walewską oraz Ogrodzieniec (niem. Neudeck) z ruinami pałacu pruskiego rodu Hindenburg. W okolicach miasta występuje kąpielisko miejskie na jeziorze Rakowym.

W mieście wybudowano promenadę widokową wokół jeziora miejskiego. Otwarcie miało miejsce w czerwcu 2011 roku[12].

Szlaki turystyczne edytuj

Szlaki turystyczne przechodzące przez miasto:

Szlaki rowerowe
Nazwa Długość Trasa
  Czerwony 59,8 km JezierzyceTynwałdRudzieniceMątykiDąbrowaGromotyŁawiceDziarnyIławaWikielecRadomekKaraśSzeplerzyznaWonnaWólka WielkaSkarszewoGulbTrupel – Kisielice
  Żółty 130,1 km AniołowoMariankaPasłękGołąbkiRogajnySuroweKwitajnyZielnoKroninWójtowiznaZielonka PasłęckaSambródLeśnicaMałdytyZajezierzeJarnołtowoBądkiZalewoPółwieśWitoszewoBądzeKamieniecOlbrachtowoOlbrachtówkoMichałowoSuszBałoszyceŁęgowo – Kisielice – Goryń
  Niebieski 26,1 km Kisielice – KrzywkaWałdowoGoryńTrupel
 
Niebieski szlak rowerowy z Kisielic

Stowarzyszenia, do których należy miasto edytuj

  • Łączy Nas Kanał Elbląski[13]
  • Związek Gmin Jeziorak[14]
  • Gmin Przyjaznych Energii Odnawialnej[15]

– z racji istniejącej od 2007 roku elektrowni wiatrowej nieopodal Łodygowa, która rozwija się po dzień dzisiejszy w kierunku Jędrychowa i elektrowni opalanej biomasą, oraz planom biogazowi[16].

  • Stowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk[17]
  • Stowarzyszenie „Szesnastka”[18]

Wspólnoty religijne edytuj

 
Kościół Matki Bożej Królowej Świata

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Kaplice edytuj

  • Kaplica komunalna przy kościele pw. MB Królowej Świata

Administracja edytuj

 
Urząd Miasta i Gminy

Kisielice mają status miasta. Mieszkańcy Kisielic wybierają do swojej Rady Gminy 15 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta i Gminy mieszczący się przy ulicy Ignacego Daszyńskiego.

Władze edytuj

Stan na 2019 r.[20]:

  • Burmistrz – Rafał Ryszczuk
  • Wiceburmistrz – Jolanta Chruszczewska
  • Sekretarz Gminy – Barbara Pękala
  • Skarbnik – Janina Malinowska

Honorowi Obywatele Miasta edytuj

  • Paul von Hindenburg (20 – 21 czerwca 1931 roku – z okazji 600-lecia miasta) – prezydent Niemiec (1925–1934) mieszkający w pobliskiej wsi Ogrodzieniec
  • Tadeusz Polaczuk (22 czerwca 2018 roku – z okazji 30-lecia przywrócenia praw miejskich) – były włodarz wsi, a następnie miasta, który doprowadził do przywrócenia Kisielicom praw miejskich.

Miasta partnerskie edytuj

Miasto Kraj Data podpisania umowy
Priekulė   Litwa 25 sierpnia 2005[21]

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  3. a b GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-26]. (pol.).
  4. Andrzej Kamieński: Ustrój i stosunki społeczno-gospodarcze Prus Książęcych w połowie XVII wieku, w: Stany Prus Książęcych wobec rządów brandenburskich w drugiej połowie XVII wieku – „Rozprawy i Materiały Ośrodka Badan Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, nr 148. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1995, s. 44. ISSN 0585-3893
  5. Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 305. ISBN 83-7079-926-4.
  6. Stanisław Lencewicz, Jerzy Kondracki: Geografia fizyczna Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959, s. 235.
  7. a b c d e f g Historia Kościoła – Parafia pw. Matki Bożej Królowej Świata w Kisielicach, parafiakisielice.pl [dostęp 2019-02-15] (pol.).
  8. „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 184.
  9. Olsztyński Dziennik Wojewódzki z 1946 r. Nr 5, poz. 77.
  10. Kisielice w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  11. Polskie wiatrakowo, Metro 16.04.2015.
  12. a b Promenadą do Orlika. Echo Iławy. [dostęp 2011-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  13. Obszar działań stowarzyszenia „ŁNKE”. [dostęp 2006-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-24)]. (pol.).
  14. Gminy Członkowskie Związku Gmin Jeziorak. Związek Gmin Jeziorak. [dostęp 2010]. (pol.).
  15. Kisielice – członek stowarzyszenia. Stowarzyszenie Gmin Przyjaznych Energii Odnawialnej. (pol.).
  16. Kisielice – członek stowarzyszenia. Stowarzyszenie Gmin Przyjaznych Energii Odnawialnej. [dostęp -]. (pol.).
  17. Stowarszyszenie – strona główna. Stowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk. [dostęp -]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-09)]. (pol.).
  18. Stowarszyszenie – KRS. Krajowy Rejestr Sądowy. [dostęp -]. (pol.).
  19. mapa.targeo.pl: lokalizacja Sali Królestwa Świadków Jehowy.
  20. Dane kontaktowe, Portal informacyjny Gminy Kisielice [dostęp 2019-05-25].
  21. Rada Miejska w Kisielicach: Uchwała Nr XXX/43/2005 Rady Miejskiej w Kisielicach z dnia 25 sierpnia 2005 roku w sprawie: podpisania umowy partnerskiej z Gminą Prickule w Republice Litewskiej. Kisielice: 2005-08-25, s. 1.

Linki zewnętrzne edytuj