Klasztor Karmelitów Bosych w Wiśniowcu

Klasztor i kościół Karmelitów bosych w Wiśniowcu – zrujnowany klasztor karmelitów bosych w Wiśniowcu. Kościół nie istnieje od 1944 roku.

Klasztor Karmelitów Bosych
Ilustracja
Ocalałem południowe skrzydło klasztoru (ob. internat)
Państwo

 Komisariat Rzeszy Ukraina

Miejscowość

Wiśniowiec

Kościół

Kościół łaciński

Właściciel

Karmelici bosi

Klauzura

tak

Typ zakonu

męski

Obiekty sakralne
Kościół

Kościół św. Michała Archanioła

Fundator

Jeremi Wiśniowiecki, Michał Serwacy Wiśniowiecki

Styl

barok

Data budowy

1726-1738

Data zamknięcia

1832, 1944

Data zburzenia

luty 1944

Data reaktywacji

nie reaktywowany

brak współrzędnych

Klasztor został ufundowany przez ród Wiśniowieckich. Jego budowę zainicjował w 1645 Jeremi Wiśniowiecki, w którym zgodnie z testamentem z 1651 roku miał być po śmierci pochowany fundator.

Podczas powstania Chmielnickiego jesienią 1655 roku Kozacy dokonali rzezi Polaków i zakonników z klasztoru karmelitów bosych[1]. Zamordowano wtedy z dużym okrucieństwem przełożonego klasztoru ojca Hilarego Herburta[2]. W 1675 roku miasteczko i kościół zostały zniszczone przez Turków, a ludność wymordowana, w tym męczeńską śmiercią przełożony klasztoru ojciec Emanuel. Klasztor w tym czasie był przypuszczalnie drewniany.

Z funduszy Michała Serwacego Wiśniowieckiego[3] rozpoczęto w 1720 roku budowę nowego kościoła karmelitów bosych pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Projektantem kościoła był nadworny architekt Wiśniowieckich major wojsk królewskich Jakub Daprès Blangey[4]. Po zakończeniu budowy biskup łucki Franciszek Antoni Kobielski konsekrował kościół w dniu 22 sierpnia 1740 roku[2]. Kościół założono na planie krzyża łacińskiego z dwoma wieżami flankującymi prostokątne prezbiterium[2]. Wejście i fasada wznosiły się od strony zamku. Wnętrze zdobiły polichromie. Do prezbiterium kościoła od wschodu przylegał dwuskrzydłowy klasztor, który zbudowano w latach 1726-1738[2]. W 1780 roku cmentarz otaczający kościół i plac klasztorny otoczono ozdobnym barokowym murem[2]. Zakonnicy finansowali też w XVIII wieku przyklasztorną szkołę i przytułek dla starców[2].

W 1745 roku w kościele pochowano Michała Serwacego Wiśniowieckiego odprawiając msze w obrządku rzymsko-katolickim i unickim. W 1747 roku pochowano w kościele Teklę Wiśniowiecką[2]. Następnie w kościele byli chowani kolejni przedstawiciele rodziny Wiśniowieckich, a następnie Mniszchowie. W 1764 roku pożar zniszczył dach na klasztorze i kościele, który po 4 latach naprawiono.[2] W 1781 roku kościół i klasztor zwiedził król Stanisław August Poniatowski[2]. W 1816 toku klasztor posiadał bibliotekę mającą 1327 tomów[2].

W 1832 w ramach kasaty klasztorów po stłumieniu powstania listopadowego wspólnota karmelitańska w Wiśniowcu została zlikwidowana. Kościół klasztorny zaadaptowany w 1835 roku na cerkiew prawosławną[5]. W 1863 żona miejscowego duchownego tego wyznania podpaliła świątynię, wywołując zniszczenia wież i dachu. Obiekt został po tym wydarzeniu zdewastowany, zniszczeniu uległy nagrobki Mniszchów i Wiśniowieckich, ich szczątki wyrzucono z trumien. Dopiero po przejęciu Wiśniowca przez gen. Pawła Demidowa, Rosjanina, przeprowadzono ich ponowny pogrzeb w 1910 roku[5]. W 1907 kościół, zachowujący dotąd cechy katolickiej architektury sakralnej, został przebudowany w stylu rosyjsko-bizantyńskim - wieże połączono murem i zbudowano na nich kopułę, zrzucono barokowe posągi świętych, z wnętrza usunięto barokowe freski, ołtarze i ambonę. Rozebrano również część zabudowań klasztornych[5].

W 1921, podobnie jak wiele innych obiektów w czasie zaborów odebranych katolikom na rzecz Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, został zrewindykowany na rzecz katolików. Karmelici ponownie zamieszkali w Wiśniowcu w 1931 roku i podjęli odbudowę i renowację świątyni[5][2]. W 1939 roku kościół został zaatakowany przez Żydów[2].

Po rozpoczęciu rzezi wołyńskiej i czystki etnicznej w Małopolsce Wschodniej w klasztorze karmelitów schroniła się znaczna grupa Polaków. W 1943 budynek był kilkakrotnie atakowany przez oddziały UPA. W styczniu 1944, po wycofaniu się Niemców z Wiśniowca, w klasztorze nadal pozostawało 300-400 osób, mających nadzieję, że rychłe wejście Armii Czerwonej uniemożliwi UPA nowy atak[6]. Jednak 12 lub ok. 20 lutego 1944 dzięki podstępowi (podawanie się za partyzantów radzieckich lub Polaków) grupa SB OUN (lub partyzanci UPA[7]) wdarła się do budynku. W masakrze Polaków zginęło ok. 300 osób, w tym dwaj karmelici: przełożony klasztoru o. Józef Gleczman (imię zakonne Kamil) i br. Jan Lasoń (imię zakonne Cyprian)[8][9]. W tym samym czasie we wsi Wiśniowiec Stary doszło do drugiej masowej zbrodni UPA, której ofiarą padło 138 osób[6].

Osobny artykuł: Zbrodnie w Wiśniowcu.

Klasztor karmelitów został spalony[6]. Jedyny ocalały budynek klasztorny został zaadaptowany na internat, przetrwało również zabytkowe ogrodzenie[3].

Przypisy edytuj

  1. Grzegorz Rąkowski, Wołyń. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część I, Pruszków: Rewasz, 2005, s. 412–418, ISBN 83-89188-32-5, OCLC 69330692.
  2. a b c d e f g h i j k l XIV KLASZTOR ŚW. MICHAłA ARCHANIOŁA W WIŚNIOWCU - PDF Free Download [online], docplayer.pl [dostęp 2023-02-09].
  3. a b J. Tokarski, Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Ukrainie, t. 2, Burchard Edition 2001, s. 236. ISBN 83-87654-11-6.
  4. https://muzeum-zamojskie.pl/wp-pdf/cz2_rezydencje.pdf
  5. a b c d M. Koprowski, U grobów wiśniowieckich i polskich męczenników
  6. a b c Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006 Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN), ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), ISBN 978-83-88490-58-3, s.356
  7. Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 473, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
  8. Męczennicy z Wiśniowca - Katolicki.net [online], www.katolicki.net [dostęp 2022-11-20].
  9. Ks. Józef Marecki, „Misterium Iniquitatis. Osoby duchowne i zakonne obrządku łacińskiego zamordowane przez ukraińskich nacjonalistów w latach 1939-1945”, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Krakowie, Kraków 2020, ISBN 978-83-956508-1-9 (IPN), ISBN 978-83-7643-184-0 (Wydawnictwo UNUM), ss. 263, 453