Klaudiusz (cesarz)

cesarz rzymski

Klaudiusz, Tiberius Claudius Drusus Nero Germanicus, oficjalna tytulatura cesarska: Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus (ur. 1 sierpnia 10 p.n.e. w Lugdunum w Galii, zm. 13 października 54 n.e. w Rzymie) – historyk, czwarty cesarz rzymski od 25 stycznia 41 roku do swojej śmierci, syn Druzusa Starszego i Antonii Młodszej; bratanek cesarza Tyberiusza, stryj cesarza Kaliguli, brat Germanika.

Klaudiusz
Tiberius Claudius Drusus Nero Germanicus
Ilustracja
Cesarz rzymski
Okres

od 25 stycznia 41
do 13 października 54

Poprzednik

Kaligula

Następca

Neron

Dane biograficzne
Dynastia

julijsko-klaudyjska

Data i miejsce urodzenia

1 sierpnia 10 p.n.e.
Lugdunum

Data i miejsce śmierci

13 października 54
Rzym

Przyczyna śmierci

otrucie

Miejsce spoczynku

Mauzoleum Augusta

Ojciec

Druzus Starszy

Matka

Antonia Młodsza

Rodzeństwo

Germanik
Klaudia Julia Liwilla

Dzieci

Druzus IV
Klaudia
Klaudia Antonia
Brytanik
Oktawia

Moneta
moneta
Popiersie Klaudiusza w pałacu w Wersalu

Sprzymierzeniec wyzwoleńców, skory do nadawania obywatelstwa rzymskiego, zdobywca Brytanii w 43 roku n.e. Ostatni znany człowiek władający językiem etruskim. Za swojego panowania próbował przeprowadzić reformę alfabetu, wprowadzając trzy nowe litery: , i [1].

Wywód przodków edytuj

4. Tyberiusz Klaudiusz Neron      
    2. Druzus Starszy
5. Liwia Druzylla        
      1. Klaudiusz
6. Marek Antoniusz    
    3. Antonia Młodsza    
7. Oktawia Młodsza      
 

Młodość edytuj

Pomimo tak bliskich powiązań z panującą dynastią nie brał udziału w życiu publicznym. Przyczyną tego były liczne ułomności fizyczne. Klaudiusz utykał na skutek paraliżu dziecięcego, ślinił się, jąkał, miał mimowolne ruchy mięśni twarzy, ciekło mu z nosa, z powodu świnki ogłuchł na prawe ucho i często chorował. Członkowie rodziny uważali to za skutek umysłowego upośledzenia i dlatego trzymali go z dala od świata publicznego. W szczególności matka Antonia (nazywała go „monstrum zaczętym, ale nie dokończonym przez naturę”) i babka Liwia traktowały go jak idiotę. Nie powierzono mu żadnych urzędów oficjalnych. Będąc izolowany przez całe dzieciństwo i młodość, poświęcał czas na czytanie, zdobywając szeroką wiedzę, szczególnie z zakresu historii. To, że nie był traktowany poważnie i nie piastował w młodości żadnych urzędów zwyczajowo powierzanych członkom elity, uchroniło go od niebezpieczeństw związanych z wewnętrzną walką o władzę w rodzinie cesarskiej. Nikt nie przewidywał, że może odegrać jakąkolwiek rolę polityczną. Sam Klaudiusz również nie wykazywał żadnych ambicji politycznych.

Jego bratanek, Kaligula, gdy został cesarzem, dla żartu mianował Klaudiusza konsulem dokooptowanym od 1 lipca 37 roku. Był to pierwszy publiczny urząd sprawowany przez Klaudiusza, który miał wtedy 46 lat.

Panowanie edytuj

W zamieszaniu po morderstwie Kaliguli część żołnierzy gwardii pretoriańskiej zdecydowała się na obwołanie cesarzem Klaudiusza, jedynego dorosłego przedstawiciela dynastii julijsko-klaudyjskiej. Tradycja mówi, że został znaleziony, gdy ukrywał się za kotarą, wbrew swej woli zaniesiony do obozu pretorianów i tam obwołany imperatorem. Pomimo początkowego sprzeciwu senat, świadom swojej bezsilności wobec żołnierzy, zatwierdził jego status. Po raz pierwszy tak jawnie unaocznił się prawdziwy charakter pryncypatu – władza cesarzy opierała się na sile militarnej, a czasy, gdy wola senatu miała znaczenie, bezpowrotnie minęły[a].

Za panowania Klaudiusza nastąpiła dalsza rozbudowa administracji cesarskiej (zwłaszcza kancelarii) i powstało wiele budowli (między innymi Akwedukt Klaudiusza czy przebudowa portu w Ostii). Chcąc zyskać wiarygodność militarną, podjął wyprawę do Brytanii w 43 roku. Po powrocie do Rzymu świętował triumf w 44 roku.

Charakterystyczna dla panowania Klaudiusza jest wzrastająca rola wyzwoleńców w sprawowaniu władzy. Cesarz, nie mając zaufania do kręgów senatorskich, główną rolę w administracji i w radzie przybocznej powierzał wyzwoleńcom. Kilku z nich: Tyberiusz Klaudiusz Narcyz, Tyberiusz Klaudiusz Polibiusz, Gajusz Juliusz Kallistus i Pallas zdobyło bardzo wpływową pozycję.

Klaudiusz ulegał też wpływom swoich żon. Najpierw poślubionej w 38 n.e. Messalinie, która urodziła mu Brytanika i Oktawię. Antyczne źródła przedstawiają Messalinę jako nimfomankę[b] organizującą orgiastyczne zabawy i doprowadzającą do skazywania na śmierć byłych kochanków lub tych, którzy ośmielali się odrzucać jej awanse. Zgubiła ją ceremonia małżeństwa z Gajuszem Syliuszem odbyta pod nieobecność Klaudiusza. Narcyz ujawnił to Klaudiuszowi i dopilnował egzekucji Messaliny. W 48 n.e. Klaudiusz poślubił Agrypinę – swoją bratanicę. Jej silna osobowość zdominowała ostatnie lata panowania cesarza. Wyrazem jej wzrastającej roli politycznej było przyznanie jej przez senat tytułu Augusty. Doprowadziła też do zajęcia przez jej syna z pierwszego małżeństwa – Nerona, pierwszeństwa w sukcesji, przed rodzonym synem Klaudiusza, Brytanikiem. Neron został najpierw adoptowany w 50 roku, a trzy lata później poślubił córkę cesarza – Oktawię. Chcąc wykorzystać sytuację, Agrypina kazała trucicielce Lukuście sporządzić truciznę i otruła Klaudiusza potrawą z grzybów. Klaudiusz został pochowany w Mauzoleum Augusta. Po jego śmierci senat z woli Nerona, który chciał ukazać pozory synowskiej miłości i ciągłości władzy, wyniósł Klaudiusza do rangi boga. Od tej chwili zmarły cesarz miał otrzymać własną świątynię i być czczony jako Divus Claudius.

Małżeństwa i dzieci edytuj

 
 
1 Plaucja Urgulanilla
 
 
 
Klaudiusz
 
 
 
4 Agrypina Młodsza
 
 
 
 
1 Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Druzus IV
 
Klaudia[c]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3 Valeria Messalina
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 Elia Petyna
 
 
 
 
Brytanik
 
Oktawia
 
 
 
Neron[d]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 Gnejusz Magnus
 
Klaudia Antonia
 
2 Faustus Sulla
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Korneliusz Sulla[e]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Klaudiusz w kulturze edytuj

 
Lawrence Alma-Tadema: Obwołanie Klaudiusza cezarem (1867)

U współczesnych cesarz Klaudiusz nie budził szacunku i był wyśmiewany z powodu swych licznych ułomności fizycznych. Miało to odbicie w licznych pamfletach politycznych tamtych czasów. Do historii przeszedł utwór napisany przez niechętnego zmarłemu Senekę, który po dokonanej przez senat deifikacji Klaudiusza stworzył satyrę Udynienie Boskiego Klaudiusza.

Do kultury popularnej postać Klaudiusza trafiła w 1934 za sprawą dyptyku powieściowego angielskiego pisarza Roberta Gravesa. Głównym bohaterem obydwu tytułów (Ja, Klaudiusz oraz Klaudiusz i Messalina), napisanych w formie pseudoautobiografii, jest Klaudiusz. Bohater został przedstawiony jako bystry i pogardzany przez otoczenie obserwator krwawej walki o władzę w łonie rodziny cesarskiej. Powieści te na ekrany telewizyjne przeniosła BBC, która w 1976 wyprodukowała 13-odcinkowy serial historyczny pod tytułem Ja, Klaudiusz – jeden z najpopularniejszych w historii stacji[2].

Zbigniew Herbert poświęcił cesarzowi wiersz pod tytułem Boski Klaudiusz[3][4].

Uwagi edytuj

  1. Uzurpator Skrybonianus, który w 41 zbuntował się w Dalmacji stracił poparcie legionów, gdy ogłosił zamiar przywrócenia republiki.
  2. Rzymski poeta Juwenalis, napisał satyrę na temat rozwiązłości Messaliny, która w trakcie snu Klaudiusza, przebierała się nakładając rudą perukę, i pod nazwą Lykiski obnażała się na rogach ulic (Satyry VI.115).
  3. Nieuznana przez Klaudiusza.
  4. Klaudiusz adoptował Nerona w roku 50.
  5. Zmarł przed ukończeniem 2 roku życia.

Przypisy edytuj

  1. Sir John Edwin Sandys: Latin Epigraphy. An Introduction to the Study of Latin Inscriptions, Cambridge 1969, s. 36. Były to antisigma w kształcie odwróconego c wymawiana jak bs i ps na wzór greckiej psi, digamma inversum w kształcie odwróconego F wymawiana jak V wzorem greckiej litery digamma oraz przepołowiona H wymawiana jak ipsylon.
  2. Na liście 100 Najlepszych Brytyjskich Programów Telewizyjnych ułożonej w 2000 przez krytyków z Brytyjskiego Instytutu Filmowego serial Ja, Klaudiusz znalazł się na 12 pozycji.
  3. Zbigniew Herbert: 89 wierszy, Kraków 2002, s. 68-70.
  4. Zbigniew Herbert - kopia wierszy z lat 2008 - 2017 blogu "ŚWIAT POEZJI" [dostęp 2020-10-03] (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Cary M., Scullard H. H.: Dzieje Rzymu. Od czasów najdawniejszych do Konstantyna. Tom I, PIW, Warszawa 1992.
  • Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzowych Rzymu, Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2006.
  • Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich, Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2006.
  • Swetoniusz: Żywoty cezarów, Ossolineum, Wrocław 1987.
  • Tacyt: Dzieła. Tom I-II, Wydawnictwo „Czytelnik”, Warszawa 1957, 2004.
  • Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, pod redakcją P. Iwaszkiewicz, W. Łoś, M. Stępień, WSiP, Warszawa 1998.
  • Słownik cesarzy rzymskich, pod redakcją J. Prostko-Prostyńskiego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001.

Linki zewnętrzne edytuj