Klebark Wielki

wieś w województwie warmińsko-mazurskim

Klebark Wielki (niem. Groß Kleeberg) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. Do 1954 roku siedziba gminy Klebark. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Artykuł 53°45′11″N 20°36′1″E
- błąd 38 m
WD 53°45'N, 20°36'E, 53°46'N, 20°37'E
- błąd 2275 m
Odległość 359 m
Klebark Wielki
— wieś —
Ilustracja
Państwo  Polska
Województwo  warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Gmina Purda
Sołectwo Klebark Wielki
Liczba ludności (2011) 501[1]
Strefa numeracyjna 89
Tablice rejestracyjne NOL
SIMC 0486586
Położenie na mapie gminy Purda
Mapa konturowa gminy Purda, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Klebark Wielki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Klebark Wielki”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Klebark Wielki”
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego
Mapa konturowa powiatu olsztyńskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Klebark Wielki”
Ziemia53°45′11″N 20°36′01″E/53,753056 20,600278
Multimedia w Wikimedia Commons
Kapliczka przed kościołem
Krzyż z tablica upamiętniającą jubileusz lokacji wsi
Kościół – widok od frontu
Jan Liszewski urodzony we wsi

Wieś położona jest nad Jeziorem Klebarskim, na niewielkich pagórkach, otoczona starym drzewostanem i polami uprawnymi, na trasie z Olsztyna do Giław.

HistoriaEdytuj

Wcześniej w miejscu Klebarka, przed lokacją, znajdowała się osada pruska. Jeszcze na przełomie XIV i XV wieku większość mieszkańców stanowili Prusowie. Ludność polska z Mazowsza i ziemi chełmińskiej zaczęła się tu osiedlać na przełomie XIV i XV wieku. Jeszcze na początku XVI wieku kazania w wygłaszano w języku polskim i pruskim.

W 1352 r. wieś wzmiankowana w dokumentach, dotyczących założenia majątku w Klewkach. Wieś, pod nazwą Cleberg, lokowana była w 1357 roku przez warmińską kapitułę na prawie chełmińskim, na 60 włókach (około tysiąc ha). Należało do niej Jezioro Klebarskie (271,22 ha) wówczas zwane Amelung. Zasadźcą był Prus Johannes. Zasadźca otrzymał 8 włók wolnych o czynszu, a osiedleni chłopi – 52 łany czynszowe (każdy po 1-4 włók), z 14 latami wolnizny. Wieś należała początkowo do parafii w Klewkach. Sołtys (był nim zasadźca Johannes) otrzymał, oprócz ziemi wolnej od czynszu, prawo do połowu ryb w jeziorze oraz do pobierania połowy czynszu z karczmy. Później pobierał także podatki dla Kapituły i dziesięciny dla proboszcza.

Kościół zbudowano prawdopodobnie po 1400, a w 1420 przybył tu nowy proboszcz Georg Hese objął parafię po poprzedniku Jakubie Rogenschutzu.

W XV wieku, podczas wojny trzynastoletniej, wieś uległa całkowitemu zniszczeniu (w 1455 zniszczyli ją Krzyżacy pod wodzą Jerzego von Schlibena), ale kościół ocalał. W czasie wojny polsko-krzyżackiej (1519–21) wieś została zniszczona. Nowe osadnictwo rozpoczęto w dwóch miejscach, co w przyszłości zaowocowało powstaniem dwóch wsi: Klebarka Wielkiego (Alt Cleberg) i Klebarka Małego (Neu Cleberg). W 1587 r. kapituła warmińska podzieliła Klebark na dwie części po 30 włók każda, w tym 4 sołeckie. Pierwotną, drewnianą budowlę świątyni zastąpiono murowanym budynkiem w 1580 r.

Po zniszczeniach i wyludnieniu z czasów wojny polsko-krzyżackiej akcje rekolonizacyjną w 1517 i 1521 prowadził Mikołaj Kopernik (jako administrator kapituły warmińskiej, rezydujący w Olsztynie). Osadnicy pochodzili z terenów Polski. Jednakże osadnictwo organizowane było w dwóch miejscach, w wyniku czego dokonał się podział na dwie osobne wsie. Kapituła warmińska przywilejem z 4 września 1587 usankcjonowała podział na dwie równe części, po 30 łanów każda, w tym po 4 łany sołeckie. Tym samym zostały wówczas założone dwie odrębne wsie: Klebark Wielki (zwany też Starym – Alt Cleberg) i Klebark Mały (zwany też Nowym Klebarkiem – Neti Cleberg.)

W II poł. XIX wieku była wsią kościelną i gminną zarazem, o zabudowie, która przetrwała do dziś.

W Klebarku Wielkim urodził się Jan Liszewski, a związani ze wsią byli: Robert Bilitewski, ks. Paweł Chmielewski, Jadwiga Hosenberg

ZabytkiEdytuj

  • Kościół parafialny z 1892 (proj. Fritz Heitmann). Jest to trójnawowa halowa budowla w stylu neogotyckim z wyodrębnionym prezbiterium. Zachowały się w nim krzyżowo-żebrowe sklepienia, ława gdańska z XVII wieku, neogotycka ambona, granitowa chrzcielnica oraz organy z końca XIX wieku. W świątyni przechowywane są relikwie Krzyża Świętego. Wieża na planie prostokąta, ozdobiona blendami i wimpergami, zegar z 1895. Przy drzwiach do wieży figura anioła[2].
  • neoklasycystyczna plebania z końca XVIII w.
  • neogotycka kapliczka.
  • Kaplica Neosakralna autorstwa artysty Krzysztofa Sokolovskiego na plebanii kościoła pw. Znalezienia Krzyża Świętego.

Proboszczowie i wikariuszeEdytuj

  • ks. Jakub Rogenschutz (prawdopodobnie pierwszy proboszcz)
  • ks. Georg Hese (od 1420)
  • ks. Marcin Czaplicki (wymieniany w 1582)
  • ks. Marcin Korzeniowski (wymieniany w 1598)
  • ks. Krzysztof Móller, (proboszcz w latach 1716–1729), pochodził z Olsztyna, ukończył gimnazjum jezuickie w Reszlu, ufundował w Klebarku przytułek dla 4 ubogich.
  • ks. Maciej Ludwig (proboszcz wymieniany w 1773)
  • ks. Juliusz Grzymała (wymieniany w 1863)
  • ks. Józef Kiszporski (wikary w 1872)
  • ks. Robert Bilitewski, (ur. 19 grudnia 1859 w Patrykach, zm. 29 maja 1935 w Klebarku Wielkim, doktor teologii, działacz narodowy na Warmii, w Klebarku mieszkał od 1917)
  • ks. Paweł Chmielewski (1889–1945, proboszcz w latach 1915–1945)

Mieszkańcy wsiEdytuj

  • Johannes (Prus) – zasadźca i pierwszy sołtys
  • Bartłomiej z Pułtuska (w 1582 nauczyciel w szkole parafialnej)
  • Szymon Jaworski (w 1598 nauczyciel w szkole parafialnej)

Początek XVIII wiekuEdytuj

  • sołtys – Józef Jackowski,
  • Chłopi: Agata Batory, Jerzy Biały, Katarzyna Biały, Urszula Bieńkowska, Wawrzyniec i Franciszek Bykowscy, Piotr i Marcin Dziubkowie, Elżbieta Gburek, Mikołaj Karaś, Piotr Kiersnowski, Piotr Kolonowski, Michał Kowalski, Michał Kranich, Anna Kronczewska, Barbara Libera, Urban Loczek, Walenty Obywatel, Gertruda Osieja, Maciej Polakowski, Helena Redyk, Wawrzyniec i Franciszek Redzykowie, Dorota Stefanowska, Piotr Szafryn, Agneta Wapylówna,

1773Edytuj

Według katastru podatkowego z 1773, sporządzonego przez urzędników pruskich po zaborze Warmii, Klebark Wielki był wsią szarwarczną na 30 łanach, z których 6 stanowiło uposażenie proboszcza Macieja Ludwiga. Karczma, którą obsługiwał Józef Doliwa, była własnością polskiej rodziny szlacheckiej Grzymałów z Tracka. We wsi był nauczyciel o nazwisku Jackowski. We wsi było dwóch kowali (nazwisko jednego z nich to Jeski) oraz krawiec o nazwisku Matrowski. Wieś w tym czasie liczyła 161 mieszkańców.

1935Edytuj

W 1935 mieszkało we wsi 377 katolików (w całej parafii 2400), z których 27 uważało język polski za swój macierzysty, a 105 posługiwało się językiem polskim i niemieckim. Działało polskie Towarzystwo Młodzieży, 4 osoby należały do Związku Polaków w Niemczech. Nabożeństwa odprawiano tu na przemian po polsku i po niemiecku.

Zobacz teżEdytuj

BibliografiaEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Wieś Klebark Wielki w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2017-06-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ​​​ISBN 83-7200-631-8​ s. 136
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Klebark_Wielki&oldid=61940735”