Kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej
Kościół św. Leonarda – drewniany kościół cmentarny, usytuowany w Lipnicy Dolnej w powiecie bocheńskim. W 2003 roku wpisany, wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski, na listę światowego dziedzictwa UNESCO[3].
A-154 z 06.11.1969 i A-1319/M z dnia 15.01.2013[1] z dnia 06.11.1969 | |||||||||||||
kościół filialny | |||||||||||||
Drewniany kościół cmentarny w Lipnicy Dolnej | |||||||||||||
Państwo | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||
Kościół | |||||||||||||
Parafia | |||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie gminy Lipnica Murowana | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |||||||||||||
Położenie na mapie powiatu bocheńskiego | |||||||||||||
49°51′37,59″N 20°31′49,47″E/49,860442 20,530408 |
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
Państwo | |
---|---|
Typ |
kulturowy |
Spełniane kryterium |
III, IV |
Numer ref. | |
Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
Historia wpisania na listę | |
Wpisanie na listę |
2003 |
Opis
edytujKościół znajduje się nad rzeczką Uszwicą, poza historyczną granicą dawnych obwarowań miejskich Lipnicy Murowanej. Kościół zbudowano prawdopodobnie pod koniec XV wieku, na miejscu wcześniejszej świątyni[4]. Jednak według miejscowej tradycji pochodzi on z roku 1143 lub 1203 – taką datę można odczytać na północno-wschodniej ścianie prezbiterium – i stoi na miejscu dawnej pogańskiej gontyny.
Zachował się do dziś w stanie prawie niezmienionym i należy do najcenniejszych drewnianych kościołów gotyckich Polski. Jest to świątynia orientowana, o konstrukcji zrębowej, dwudzielna. Prezbiterium zamknięte jest trójbocznie. Nawa jest szersza, w kształcie kwadratu. W XVII wieku kościół został otoczony malowniczymi sobotami, w tym czasie dodano także wieżyczkę na sygnaturkę. Przy prezbiterium nie ma zakrystii. Dach świątyni jest jednokalenicowy, o konstrukcji więźbowo-zaskrzynieniowej, kryty gontem. Zgodnie z dawną tradycją okna są tylko po stronie południowej, zaś drzwi wejściowe od południa i zachodu.
Wnętrze nakryte jest stropami z zaskrzynieniami w nawie. Na stropach znajduje się polichromia patronowa: w nawie z końca XV wieku, w prezbiterium z XVI wieku[5]. Na zaskrzynieniach znajdują się deski z dekoracją o motywach kasetownowych, wykonaną prawdopodobnie w XVII wieku. Malowidła w prezbiterium pochodzą z 1689 roku (data wymalowana w północno-wschodnim narożu)[5]. Na zamknięciu przedstawiono Ukrzyżowanie na tle draperii podtrzymywanej przez aniołów, na ścianie północnej Sąd Ostateczny, na południowej Ostatnią Wieczerzę i wizerunek Najświętszej Marii Panny adorowanej przez św. Szymona z Lipnicy[6]. W nawie, na ścianie północnej, znajduje się polichromia z 1711 roku (data na belce tęczowej)[5]. Dekoracja chóru muzycznego składają się charakteryzujące się ludową ekspresją malowidła przedstawiające Dekalog. W kościele znajdowały się dawniej trzy zabytkowe tryptyki. Zostały skradzione w nocy z 4 na 5 lipca 1992 roku, a następnie odzyskane. Zdecydowano się jednak umieścić je w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie[7]. Dziś w Lipnicy można podziwiać ich kopie. Na wyposażenie świątyni składają się:
- kopia tryptyku św. Leonarda, pochodzącego z ok. 1510 roku[8]. W polu środkowym św. Leonard z kajdanami w rękach, św. Wawrzyniec i św. Florian. Na skrzydłach bocznych ukazano sceny z życia św. Leonarda i wizerunki świętych;
- kopia tryptyku św. Mikołaja, pochodzącego z ok. 1530 roku[9]. W polu środkowym św. Mikołaj, który ofiarowuje trzem biednym pannom posag w postaci trzech złotych kul;
- kopia tryptyku Adoracji Dzieciątka Jezus, pochodzącego z 3 lub 4 ćw. XV wieku[5];
- grupa Pasji na belce tęczowej, w skład której wchodzą krucyfiks oraz figury Matki Boskiej i św. Jana;
- barokowe obrazy na południowej ścianie nawy;
- gotycka płaskorzeźba Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny z końca XIV wieku[5].
Ciekawym elementem jest też belka podtrzymująca ołtarz od tyłu. Rzekomo jest to dawna rzeźba Świętowita. W posadzce nawy znajduje się płyta nagrobna Antoniego Ledóchowskiego, ojca sióstr bł. Marii Teresy i św. Julii Marii.
Cennym zabytkiem jest feretron procesyjny z płaskorzeźbą Trójcy Świętej[6]
Kościół został poważnie uszkodzony przez powódź w 1997 roku. Woda podmyła wówczas fundamenty i dostała się do wnętrza. Całkowicie zniszczyła kryptę i znajdujący się w niej nagrobek. Świątynię uratowali mieszkańcy wsi, przywiązując ją linami do potężnych drzew. Po ustąpieniu powodzi szybko przystąpiono do gruntownych prac remontowych[7]. W 2003 roku kościół został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Nerwowo było również w roku 2010. Wówczas kościółek otoczono specjalnym kołnierzem, który zabezpieczył go przed zalaniem. W 2014, gdy poziom pobliskich rzek przekroczył stany alarmowe, strażacy PSP w Bochni i z 4 jednostek OSP z terenu gminy Lipnica Murowana zabezpieczyli otoczenie kościoła mobilnymi zaporami wodnymi, które wypożyczono od Państwowej Straży Pożarnej w Bochni.
W roku 2016, dzięki staraniom ks. Zbigniewa Krasa, dotychczasowego proboszcza Parafii św. Leonarda w Lipnicy Murowanej, a obecnego kapelana Prezydenta Andrzeja Dudy oraz Komendanta Państwowej Straży Pożarnej w Bochni – st. bryg. mgr inż. Krzysztofa Kokoszki, 16 marca w Lipnicy Murowanej, została przekazana specjalnie zaprojektowana przez firmę SUPRON1 mobilna zapora przeciwpowodziowa, mająca na celu ochronę światowej klasy zabytku[10].
-
Polichromia z przedstawieniem dziesięciu przykazań
-
Tryptyk ze św. Leonardem
-
Polichromia z ostatnią wieczerzą
-
Fragment cmentarza przy kościele
-
Wnętrze kościoła
-
Chór
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2014-08-09] .
- ↑ Mapa gminy Lipnica Murowana
- ↑ Gmina Lipnica Murowana. Liga UNESCO. [dostęp 2013-04-19].
- ↑ Brykowski R., Lipnica Murowana [w:] Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, vol. 2, Warszawa 1995 (Dzieje Sztuki Polskiej, t. II, cz. 1), s. 140-141.
- ↑ a b c d e Kościoły Lipnicy Murowanej. „Currenda”. 10-12, s. 883-892, 1992.
- ↑ a b Lipnica Murowana - Kościół pw. św. Leonarda w Lipnicy Murowanej. www.drewniana.malopolska.pl. [dostęp 2021-04-23].
- ↑ a b Kogut Szczepan, Lipnica Murowana, Tarnów 1998, s. 10.
- ↑ KS, Lipnica Murowana [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, red. A. Labuda, K. Secomska, vol. 2, Warszawa 2004 (Dzieje Sztuki Polskiej), s. 220.
- ↑ Konstancja Stępkowska. Tryptyk św. Mikołaja w kościele cmentarnym w Lipnicy Murowanej. „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce”. 8, s. CCCCLIV, 1912.
- ↑ Zabytkowy kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej będzie chroniony przed powodzią specjalnymi zaporami – foto [online], KBC24 [dostęp 2016-03-17] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Banach B., Banach J., Parafia w Lipnicy Murowanej. Zarys dziejów od powstania do roku 1945, Lipnica Murowana 2005.
- Brykowski R., Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku, red. W. Jaworowska, S. Mossakowski, J. Pietrusiński, Wrocław 1981 (Studia z Historii Sztuki, t. XXXI).
- Brykowski R., Kornecki. M., Drewniane kościoły w Małopolsce Południowej, Wrocław 1984.
- Brykowski R., Lipnica Murowana [w:] Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, vol. 2, Warszawa 1995 (Dzieje Sztuki Polskiej, t. II, cz. 1), s. 140-141.
- Budziakowski M., Piotrowska N., Kłusek M., Kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej – analiza substancji zabytkowej. Wybrane zagadnienia., Wiadomości Konserwatorskie nr 62/2020
- Dutkiewicz J., Malarstwo ścienne w budownictwie drewnianym, Wiadomości Konserwatorskie 5, 1858, s. 9-27.
- Faryna-Paszkiewicz H., Omilanowska M., Pasieczny R., Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 2001.
- Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I, Województwo krakowskie, z. 2, Powiat bocheński, red. J. Szablowski, Warszawa 1951.
- Kogut Sz., Lipnica Murowana, Tarnów 1998.
- Kornecki M., Kościoły Lipnicy Murowanej, Currenda 10-12, 1992, s. 883-892.
- Kras Z., Kościół św. Leonarda – zabytków lipnickich korona, Kraków 2013 (Ocalone Zabytki, t. 3).
- Kras Z., Lipnica Murowana: kościół św. Leonarda perła średniowiecznej architektury drewnianej, Tarnów 2000.
- Krassowski W., Ciesielskie znaki montażowe w XV i pierwszej połowie XVI wieku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 5, 1957, s. 503-518.
- KS, Lipnica Murowana [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, red. A. Labuda, K. Secomska, vol. 2, Warszawa 2004 (Dzieje Sztuku Polskiej), s. 220-221.
- Kydryńska A., Kościółek św. Leonarda w Lipnicy Murowanej, Wiadomości Konserwatorskie 5, Kraków 1958, s. 86-87.
- Mac, Lipnica Murowana [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski, t. V, Warszawa 1877, s. 270-271.
- Siwek A., Świadek wieków- kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej, Aura 5, 2004, s. 13.
- Stępkowska K., Tryptyk św. Mikołaja w kościele cmentarnym w Lipnicy Murowanej, Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce 8, 1912, s. CCCCL-CCCCLV.
- Wolff-Łozińska Barbara, Malowidła stropów polskich 1 poł. XVI w., Kraków 1971.
- Wolski M., Lipnica Murowana [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, red. F. Sikora, cz. III, z. 3: Lasocice-Łaganów, Kraków 2000, s. 645-656.