Kościół św. Marcina w Poznaniu
Kościół pw. św. Marcina w Poznaniu – rzymskokatolicki zabytkowy kościół znajdujący się na skrzyżowaniu ul. Święty Marcin i Al. Marcinkowskiego w centrum miasta. Od 2017 r. wielkopostny kościół stacyjny.
 A-150 z dnia 25 lutego 1931 roku[1]
| |||||||
| kościół parafialny | |||||||
| |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||
| Miejscowość | |||||||
| Adres |
Święty Marcin 13 | ||||||
| Wyznanie | |||||||
| Kościół | |||||||
| Parafia | |||||||
| Wezwanie | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie Poznania  | |||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||||
 52°24′20,7″N 16°55′42,3″E/52,405750 16,928417
| |||||||
| Strona internetowa | |||||||
.jpg)
Historia
edytujNiewielką świątynię wzniósł prawdopodobnie książę Przemysł I w 1240[2], choć powstanie samej parafii tonie w mrokach historii pomiędzy XI a XIII wiekiem. Obejmowała na początku cały dzisiejszy lewobrzeżny Poznań aż po Junikowo, Ławicę i Skórzewo. Wkrótce rozwinęła się wokół niej osada o nazwie Święty Marcin, która została włączona do Poznania w końcu XVIII wieku (pozostałością po niej jest nazwa ul. Święty Marcin – nie ul. Świętego Marcina). Przy parafii istniała szkoła parafialna (wzmiankowana już w 1438[3]).
Pierwotny kształt świątyni nie jest znany, lecz zapewne[4] była murowana. O średniowiecznym wyposażeniu wiadomo więcej. Obok ołtarza głównego (poświęconego św. Marcinowi) istniało ministerium dla wikariuszy (erygowane w 1486), ołtarz św. Stanisława (cechowy, cechu czapników) i ołtarz Świętego Krzyża (bractwa ubogich)[5]. Swój dzisiejszy kształt świątynia zyskała dzięki przebudowie w początkach XVI wieku. Od 1486 w księgach miejskich widnieją zapisy pieniędzy na budowę nowego kościoła. Prawdopodobnie prace rozpoczęto w 1516 (pleban Grzegorz z Szamotuł), kontynuowano za Marcina Święcickiego i ukończono w 1517. Nawa główna była kryta stropem, nawy boczne miały sklepienia gwiaździste, pod kościołem znajdowały się cztery krypty. Wieży nie wybudowano[6]. Do potopu szwedzkiego trwał rozwój wyposażenia i infrastruktury kościelnej, spowolniony jednak zasadami ogłoszonymi w 1520 przez Marcina Lutra, np. do 1570 r. nie fundowano nowych ołtarzy[7]. Kościół odnowiono w końcu XVI wieku (pleban Maciej z Pońca)[8] W 1657 świątynia została spalona podczas najazdu brandenburskiego. Odbudowana w ciągu następnych lat przez plebanów Andrzeja Wilkiewicza (1670-1686; odbudowa murów cmentarza, powstała dzwonnica) i Andrzeja Chrościńskiego (1686-1721; powstała wieża, malowidła wewnątrz kościoła i nowe organy)[9] w stylu barokowym. Wieżę rozebrano z powodu groźby zawalenia w roku 1745., naprawione były też zniszczenia z okupacji rosyjskiej miasta (1771) związanej z konfederacją barską. Gruntowny remont z drobnymi zmianami kościół przeszedł w latach 1834–1840. W 1885 przy prawej nawie bocznej zbudowano kaplicę św. Józefa. 1859 w ogrodzie przy kościele stanął pierwszy na ziemiach polskich pomnik A. Mickiewicza, wykonany przez Władysława Oleszczyńskiego. 1890 u stóp cokołu umieszczono postacie przedstawiające Wisłę, Wartę i Niemen autorstwa Władysława Marcinkowskiego, a w 1904 kamienny monument zastąpiono kopią z brązu aut. Marcinkowskiego. Pomnik zniszczony podczas okupacji hitlerowskiej.
W 1925 przystąpiono do przebudowy, mającej na celu rozszerzenie i remont starej świątyni. Cofnięto główny ołtarz, przedłużono kaplicę św. Józefa, po stronie południowej zbudowano nową zakrystię. Pochodzący z XVII wieku ołtarz główny św. Marcina przesunięto bliżej ściany i zmniejszono. Świątynia otrzymała nową polichromię, witraże i ambonę, usunięto łuk triumfalny, przebudowano chór i ustawiono nowy ołtarz św. Antoniego. W 1929 od strony ul. św. Marcin przy bocznym wejściu do świątyni stanęła 45-metrowa (o podstawie 6 na 6 metrów) wieża, projektu Stefana Cybichowskiego. Na wys. 25 metrów umieszczono zegar, a nad nim dzwonnicę przykrytą wspartą na kolumnach barokową kopułą. Na wieży umieszczono cztery trzymetrowej wysokości postacie św. Wojciecha, św. Stanisława biskupa oraz apostołów św. Piotra i św. Pawła wykonane przez Marcina Rożka. Na froncie wieży na osi Alei Marcinkowskiego umieszczono płaskorzeźbę autorstwa Marcina Rożka, przedstawiającą postać św. Marcina na koniu oddającego połowę płaszcza żebrakowi.
Z racji położenia w centrum miasta, zamieszkanego przez najzamożniejszych obywateli, była to najbogatsza parafia w Poznaniu. W 1930, podczas urzędowania proboszcza ks. prałata prof. dra Teodora Taczaka, kościół otrzymał nowe konfesjonały i stalle przy głównym ołtarzu, a także organy, na których często grywał Feliks Nowowiejski. Na zewnątrz wmurowano brązową tablicę ku czci ks. Piotra Wawrzyniaka autorstwa Władysława Marcinkowskiego. W 1932 przebudowano kaplicę Matki Boskiej z Lourdes, obok której ustawiono Golgotę – krzyż i trzy figury. W 1939 kościół został zamieniony na magazyn zrabowanych dzieł sztuki sakralnej. W 1945 spłonął wraz z zawartością.
Podczas odbudowy w latach 1950–1954 kościołowi przywrócono kształt gotycki. Wewnątrz najciekawszym zabytkiem jest ołtarz w formie tryptyku obrazujący życie św. Katarzyny, pochodzący z 1498 z kościółka cmentarnego w Świerzawie na Dolnym Śląsku oraz znajdująca się w nawie południowej drewniana polichromowana rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z około 1510 ze szkoły wielkopolskiej, a także wisząca nad wejściem do zakrystii figura Boga Ojca. Polichromia kościoła według projektu W. Taranczewskiego pochodzi z 1957. Witraże w prezbiterium są autorstwa J. Piaseckiego z 1960, za organami W. Taranczewskiego 1970, w nawach wykonane przez poznańską firmę witrażową Marii Powalisz-Bardońskiej (po 1970, częściowo z wykorzystaniem projektów W. Truszczyńskiego)[10]. Rzeźba św. Marcina w tympanonie nad głównym wejściem dłuta Edwarda Haupta pochodzi z 1957.
Grota Matki Bożej z Lourdes
edytujNa południe od kościoła znajduje się pochodząca z 1911 roku grota Matki Bożej z Lourdes
Obiekt wybudował ksiądz Tadeusz Wierbiński jako wotum za cudowne uzdrowienie. W 1932 dobudowano doń wolnostojącą kaplicę przykrytą kopułą, w której odprawiano msze w niedziele i święta o godzinie 12:30. 14 stycznia 1941 nieznani sprawcy uszkodzili figurę Matki Boskiej, w związku z czym odprawiono nabożeństwo przebłagalne i ustawiono nową figurę w ołtarzu Świętej Rodziny. Figura ostatecznie została zniszczona w 1945. Nową figurę dłuta Kazimierza Bieńkowskiego postawiono w grocie w 1946. W nocy z 1 na 2 stycznia 1953 nieznani sprawcy ponownie rozbili figurę, co spowodowało kilkudniowe modlitwy przebłagalne. Figurę odnowił Edward Haupt. Do kolejnej dewastacji doszło w 1955 i ponownie wywołało to modlitwy i protesty społeczne. Rzeźbę naprawił Kazimierz Bieńkowski. W 1989 grota przeszła gruntowną renowację[11].
Na ścianie groty wmurowana jest tablica pamiątkowa w 15. rocznicę oswobodzenia Ziem Zachodnich z pod jarzma pruskiego, upamiętniająca też poległych powstańców wielkopolskich. Ufundowana została przez Towarzystwo Uczestników Powstania Wielkopolskiego 15 października 1933[12].
Organy
edytujW kościele św. Marcina było kilka instrumentów. W 1922 roku zostały zbudowane nowe organy przez firmę Wacława Biernackiego z Wilna. Wykorzystano tam części z poprzednich organów, których budowniczy nie jest znany. Organy Biernackiego zostały zniszczone podczas działań wojennych.
Obecny instrument został zbudowany w roku 1965 przez firmę Włodzimierza Truszczyńskiego z Warszawy. Miechy napędzane są przez dmuchawę elektryczna firmy Cepka, umieszczoną na chórze muzycznym z boku instrumentu[13].
Dyspozycja instrumentu:
| Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
|---|---|---|---|
| 1. Pryncypał 8' | 1. Flet kryty 8' | 1. Flet szeroki 8' | 1. Pryncypałbas 16' |
| 2. Koncert flet 8' | 2. Kwintadena 8' | 2. Salicet 8' | 2. Subbas 16' |
| 3. Oktawa 4' | 3. Blok flet 4' | 3. Pryncypał 4' | 3. Oktawbas 8' |
| 4. Rurflet 4' | 4. Pryncypał 2' | 4. Bachflet 4' | 4. Fletbas 8' |
| 5. Kwinta 2 2/3' | 5. Kwinta 1 1/3' | 5. Róg nocny 2' | 5. Chorałbas 4' |
| 6. Flet leśny 2' | 6. Oktawina 1' | 6. Picolo 1' | 6. Flet polny 2' |
| 7. Mixtura 4-5 ch. | 7. Sesqialtera [sic!] 2ch. | 7. Tercja mała 4/5' | 7. Mixturbas 3ch. |
| 8. Trompet 8' | 8. Mixtura 4ch. | 8. Acuta 3ch. | 8. Puzon 16' |
| 9. Krummhorn 8' | 9. Obój 8' |
Dzwony
edytujW 1779 istniała nowa dzwonnica (drewniana, z czterema dzwonami)[14]. Obecnie przy kościele znajdują się trzy zabytkowe dzwony, powieszone na dzwonnicy z dwuspadowym daszkiem. Całość otoczona jest metalowym płotkiem. Wysoką wartość zabytkową docenili nawet Niemcy podczas I wojny światowej, uznając je za zabytki pierwszej klasy[15][16].
| Imię | Waga (kg) | Ton | Rok odlania | Odlewnia | |
|---|---|---|---|---|---|
| Mały dzwon | św. Andrzej | ~250 kg | d" | 1718 | Odlewnia Hammera, Poznań |
| Średni dzwon | św. Marcin | ~800 kg | a' | 1560 | brak danych* |
| Duży dzwon | Matka Boska | ~1800 kg | d' | 1747 | Christian Heinrich Witte, Poznań |
Dzień św. Marcina w Poznaniu
edytuj11 listopada, w dniu św. Marcina, po sumie odpustowej, rusza spod kościoła pochód pod przewodnictwem świętego, który kieruje się do Zamku Cesarskiego, gdzie św. Marcin przejmuje na jeden dzień klucze i władzę nad miastem od Prezydenta Poznania. W tym dniu poznaniacy wspomagają biednych i samotnych oraz zajadają się rogalami świętomarcińskimi.
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024, s. 155 [dostęp 2010-10-02].
- ↑ Brak jest zachowanych dokumentów, najwcześniejszy to dokument z wizytacji bpa Tolibowskiego w 1662, w którym istnieje wzmianka o darowanych na własność plebanowi gruntach na Górczynie i w Wierzbicy, cytowana za dziś zaginionym dokumentem Przemysła II z 1284. (Jacek Wiesiołowski, KMP 2006/1, s. 9).
- ↑ Mieściła się w kaplicy na przykościelnym cmentarzu; tamże, s. 15.
- ↑ Sugeruje to wzmianka z 1556; tamże, s. 15.
- ↑ Tamże, s. 15.
- ↑ Tamże, s. 16.
- ↑ Do pojawienia się w 1570 w Poznaniu jezuitów liczba katolików spadała na rzecz kościołów protestanckich; tamże, s. 17.
- ↑ Tamże, s. 19.
- ↑ Tamże, s. 23.
- ↑ Iwona Błaszczyk (KPM 2006/1).
- ↑ tablica informacyjna in situ
- ↑ tablica pamiątkowa in situ
- ↑ Poznań (Kościół św. Marcina) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2021-09-15].
- ↑ Tamże, s. 29.
- ↑ Poznań - Zabytkowe dzwony przy kościele św. Marcina. Atrakcje turystyczne Poznania. Ciekawe miejsca Poznania [online], www.polskaniezwykla.pl [dostęp 2021-09-15].
- ↑ Łukasz Sawala, 7 cudów Poznania - nominacje: kościół św. Marcina [online], Poznań Nasze Miasto, 21 października 2009 [dostęp 2021-09-15] (pol.).
Literatura
edytuj- Jacek Wiesiołowski, Kościół i osada Święty Marcin w średniowieczu i okresie staropolskim; fragment Kroniki Miasta Poznania (KMP) 2006/1, Wydawnictwo Miejskie, ISSN 0137-3552.
- Waldemar Karolczak, Ulice i zaułki dawnego Poznania. Ulica Święty Marcin, Muzeum Narodowe w Poznaniu 2005
- Iwona Błaszczyk, Wacław Taranczewski i jego wizja wnętrza kościoła św. Marcina, KMP 2006/1, Wydawnictwo Miejskie, ISSN 0137-3552, s. 60. i nast.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia kościoła: widok z zewnątrz, wnętrze, witraże
- Józef Kotowski: Kościół i parafia św. Marcina w Poznaniu (1938) w bibliotece Polona