Wikipedia

Kościół św. Mikołaja w Toruniu

Kościół św. Mikołaja – gotycki zespół klasztorny w Toruniu, wzniesiony w 1334 roku, rozebrany w pierwszej połowie XIX w. Była to największa budowla toruńskiego Nowego Miasta.

Kościół św. Mikołaja
kościół klasztorny
Ilustracja
Widok kościoła i klasztoru na rysunku Georga Friedricha Steinera z 1743
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Toruń

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Wezwanie

św. Mikołaja

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Mikołaja”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Mikołaja”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Mikołaja”
Ziemia53°00′44″N 18°36′24″E/53,012222 18,606667
Multimedia w Wikimedia Commons
Pozostałości po rozebranym kościele św. Mikołaja

Kościół św. Mikołaja był jedyną toruńską świątynią leżącą wewnątrz murów miejskich, która poprzez cały okres reformacji pozostała w rękach Kościoła katolickiego i nie była użytkowana przez protestantów[potrzebny przypis].

Znajdował się na obecnym placu Dominikańskim[potrzebny przypis].

Historia

edytuj

Dominikanie zostali sprowadzeni do Torunia na podstawie przywileju wydanego 2 kwietnia 1263 roku przez wielkiego mistrza krzyżackiego Anno von Sangershausen[1]. Otrzymali oni teren znajdujący się wtedy poza miastem. Gdy w 1264 roku lokowano Nowe Miasto Toruń, dominikanie znaleźli się w jego północno-zachodnim narożniku. Zajmowali działkę ograniczoną od południa i od wschodu dzisiejszymi ulicami Most Pauliński, Zaułek Prosowy i Dominikańską, a od północy i zachodu murami miejskimi[potrzebny przypis]. Kościół był budowany w latach 1263–1343[2]. Świątynię powiększono w 1. poł. XIV wieku. Podczas prac wydłużono i zmieniono zamknięcie prezbiterium, a także rozbudowano korpus wzdłuż, wszerz i wzwyż[3].

Zabudowania były wielokrotnie uszkadzane w wyniku wojen, pożarów i uderzeń piorunów (m.in. bombardowania przez oblegające Toruń wojska polskie w 1658 roku oraz szwedzkie w 1703, pożary w 1423[potrzebny przypis], 1685[4] i 1764 roku, oblężenia w czasie wojen napoleońskich w 1809 i 1813 roku)[potrzebny przypis]. W 1819 roku klasztor uległ kasacji, rok później większość zakonników przeniosła się do Chełmna[5], w latach 1831–1834 w kościele urządzono magazyn[6], a w 1834 roku ostatecznie go rozebrano[7]. Część płyt nagrobnych z wnętrza kościoła usunięto na początku XX wieku[8].

Charakterystyka

edytuj

Wygląd zespołu klasztornego jest znany wyłącznie dzięki trzem rysunkowym Georga Friedricha Steinera z 1743 roku oraz badaniom archeologicznym, a wyposażenie z nowożytnych inwentarzy konwentu[9][10]. Kościół był dwunawową halą z wielobocznie zamkniętym, wydłużonym prezbiterium. Nieco węższa nawa południowa była od wschodu zakończona wielobocznie zamkniętą kaplicą św. Jacka. Nawy były nakryte wspólnym wysokim dachem dwuspadowym, podobnie jak prezbiterium. Od zewnątrz bryła budowli była opięta dwuskokowymi skarpami sięgającymi korony murów, w prezbiterium ustawionymi gęściej niż w korpusie. Pośrodku wschodniego szczytu korpusu wyrastała ośmioboczna wieżyczka, podobna do wieżyczek we wschodnim szczycie kościoła NMP[potrzebny przypis].

Od północy do kościoła przylegał klasztor z kwadratowym krużgankiem arkadowym. Na podstawie zachowanych rysunków można stwierdzić, że budynki klasztorne były jeszcze przed rozbiórką w dużej części gotyckie, z wyjątkiem refektarza, który posiadał manierystyczną szatę zewnętrzną (boniowanie w dolnej części oraz szczyt wolutowy dekorowany pilastrami i sterczynami)[potrzebny przypis].

Wnętrze kościoła było bogato wyposażone – oprócz organów znajdowało się w nim 20 ołtarzy, a według inwentarza z 1738 roku również dziesięć grobowców i osiem nagrobków[potrzebny przypis]. Będące na wykończeniu organy, wykonywane przez Mateusza Brandtnera, zostały zniszczone podczas pożaru w 1685 roku. Po pożarze Brandtner wykonał nowe organy, które przetrwały do rozbiórki kościoła w 1833 roku[4]. Część wyposażenia po rozbiórce trafiła do kościołów w Toruniu i okolicy, m.in. dwa krucyfiksy – Mistyczny i Czarny oraz Pasja dominikańska, trzynaście lub czternaście ołtarzy oraz naczynia liturgiczne kościoła św. Jakuba w Toruniu[11][12][13], relief ołtarzowy w kościele w Gostkowie[14], cztery ołtarze, część wystroju z innych ołtarzy, dębowe stale chórowe i obraz procesyjny do kościoła Najświętszej Marii Panny w Toruniu[15], ławki, fotel używany podczas uroczystości kościelnych oraz drewniana pozłacana ambona do kościoła św. Janów w Toruniu, konfesjonał i pozłacana figura św. Mikołaja do kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w Toruniu[16], części ołtarzy do kościoła w Złotorii, obrazy do kościołów w Chełmnie i Chełmży[17], elementy łuku tęczowego do kościoła św. Mikołaja w Kowalewie Pomorskim[18]. Wyposażenie dawnego kościoła uległo później dalszemu rozproszeniu[17]. Część wyposażenia trafiła do kościoła św. Wawrzyńca w Toruniu, zburzonego w 1824 roku[16]. 17 gotyckich kwater witrażowych znajduje się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu, monstrancja promienista z półfigurą św. Dominika znajduje się w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie[18].

W miejscu zajmowanym dawniej przez klasztor powstał tzw. plac podominikański, otoczony murem z odkrytymi i wyeksponowanymi pozostałościami zespołu. W jego północnej części wzniesiono w XIX w. budynki na potrzeby Twierdzy Toruń – magazyn prowiantowy i piekarnię[potrzebny przypis].

W XIII wieku powstała kaplica św. Dominika, gdzie mieścił się ołtarz z obrazem św. Dominika[19]. W czasach nowożytnych zbudowano ołtarz na cześć św. Jacka Odrowąża[20]. Od XVIII wieku kaplicą św. Marii Magdaleny opiekowały się odpowiednio: cech szmuklerzy, bractwo młodzieży kupieckiej, bractwo majstrów rzemiosła szewskiego oraz innych rzemiosł[21]. W kaplicy św. Krzyża przechowywano relikwie Drzewa Krzyża Świętego[22]. W 1785 roku w kościele mieściło się 21 ołtarzy, a w 1817 – 19[23].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Radzimiński 2002 ↓, s. 28.
  2. ↑ Krantz-Domasłowska 2005 ↓, s. 100.
  3. ↑ Krantz-Domasłowska 2005 ↓, s. 106.
  4. ↑ a b Dorawa 2002 ↓, s. 348.
  5. ↑ Myszka 2013 ↓, s. 144.
  6. ↑ Konopka 2013 ↓, s. 173.
  7. ↑ Kwiatkowski 2002 ↓, s. 297.
  8. ↑ Konopka 2013 ↓, s. 176.
  9. ↑ Krantz-Domasłowska 2005 ↓, s. 99.
  10. ↑ Jakubek-Raczkowska i Raczkowski 2013 ↓, s. 79, 81.
  11. ↑ Jakubek-Raczkowska i Raczkowski 2013 ↓, s. 95, 104, 109, 112.
  12. ↑ Domasłowski 2001 ↓, s. 79–80.
  13. ↑ Konopka 2013 ↓, s. 174–175.
  14. ↑ Jakubek-Raczkowska i Raczkowski 2013 ↓, s. 107.
  15. ↑ Konopka 2013 ↓, s. 176–177.
  16. ↑ a b Konopka 2013 ↓, s. 177.
  17. ↑ a b Konopka 2013 ↓, s. 178.
  18. ↑ a b Konopka 2013 ↓, s. 179.
  19. ↑ Myszka 2013 ↓, s. 134.
  20. ↑ Myszka 2013 ↓, s. 134–135.
  21. ↑ Myszka 2013 ↓, s. 136.
  22. ↑ Rozynkowski 2002 ↓, s. 93.
  23. ↑ Konopka 2013 ↓, s. 174.

Bibliografia

edytuj
  • Jerzy Domasłowski, Wyposażenie wnętrza, [w:] Liliana Krantz-Domasłowska, Jerzy Domasłowski, Kościół świętego Jakuba w Toruniu, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2001, ISBN 83-87639-41-9.
  • Marian Dorawa, Organy bazyliki katedralnej p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu na tle dziejów budownictwa organowego w Polsce, [w:] Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.), Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002], Toruń 2002, ISBN 83-7285-116-6.
  • Monika Jakubek-Raczkowska, Juliusz Raczkowski, Dominikanie: obraz i kult. Średniowieczne elementy wystroju kościoła św. Mikołaja w Toruniu, [w:] Piotr Oliński, Waldemar Rozynkowski, Juliusz Raczkowski (red.), Klasztor dominikański w Toruniu w 750. rocznicę fundacji, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013, ISBN 978-83-231-3155-7.
  • Witold Konopka, Losy wyposażenia klasztoru dominikańskiego w Toruniu po kasacie. Wybrane przykłady, [w:] Piotr Oliński, Waldemar Rozynkowski, Juliusz Raczkowski (red.), Klasztor dominikański w Toruniu w 750. rocznicę fundacji, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013, ISBN 978-83-231-3155-7.
  • Liliana Krantz-Domasłowska, Hala hali nierówna i nie tylko. Próba wpisania kościoła Mariackiego w krajobraz architektoniczny średniowiecznego Torunia, [w:] Katarzyna Kluczwajd (red.), Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki przy współpracy Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (Toruń 14–16 kwietnia 2005 roku), Toruń 2005, ISBN 83-7285-259-6.
  • Jacek Kwiatkowski, Przekształcenia wnętrza kościoła farnego p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu od końca XVIII do XX wieku, [w:] Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.), Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002], Toruń 2002, ISBN 83-7285-116-6.
  • Łukasz Myszka, Działalność duszpasterska dominikanów toruńskich w czasach nowożytnych, [w:] Piotr Oliński, Waldemar Rozynkowski, Juliusz Raczkowski (red.), Klasztor dominikański w Toruniu w 750. rocznicę fundacji, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013, ISBN 978-83-231-3155-7.
  • Andrzej Radzimiński, Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w topografii sakralnej średniowiecznego Torunia, [w:] Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.), Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002], Toruń 2002, ISBN 83-7285-116-6.
  • Waldemar Rozynkowski, Średniowieczny świat świętych parafii Starego Miasta Torunia – o religijności mieszczan toruńskich, [w:] Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.), Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002], Toruń 2002, ISBN 83-7285-116-6.
  • Lidia Grzeszkiewicz-Kotlewska, Leszek Kotlewski, Kościół dominikański pw. św. Mikołaja w Toruniu, Toruń, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego, 1997, ISBN 83-908459-2-X

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościół_św._Mikołaja_w_Toruniu&oldid=76188550”