Kościół św. Onufrego w Rzymie
Kościół św. Onufrego na Janikulum w Rzymie (wł. Chiesa di Sant’Onofrio al Gianicolo) – rzymskokatolicki kościół tytularny w Rzymie z przyległym budynkiem klasztoru, przykład włoskiej architektury renesansowej[2].
| Kościół tytularny | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Rzym |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Parafia | |
| Wezwanie | |
| Wspomnienie liturgiczne | |
| Przedmioty szczególnego kultu | |
| Relikwie | |
Położenie na mapie Rzymu  | |
Położenie na mapie Włoch  | |
Położenie na mapie Lacjum  | |
| 41,89725°N 12,46119°E/41,897250 12,461190 | |
.jpg)
Kościół i klasztor są eksterytorialną własnością Państwa Watykańskiego[3]. Na mocy motu proprio papieża Piusa XII z 15 sierpnia 1945 roku kompleks został przekazany Zakonowi Rycerskiemu Grobu Bożego w Jerozolimie[2] i stanowi główną siedzibę jego władz administracyjnych[4]. Obie części kompleksu, podobnie jak inne eksterytorialne dobra Stolicy Apostolskiej na terenie Rzymu, są wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO[3]. Świątynia jest kościołem rektoralnym parafii św. Doroty w Rzymie oraz kościołem tytularnym[5].
Lokalizacja
edytujKompleks znajduje się w XIII Rione Rzymu – Zatybrzu (Trastevere), na wzgórzu Janikulum przy Piazza Sant’Onofrio 2[1].
Patron
edytujPatronem kościoła jest św. Onufry – pustelnik żyjący w IV lub V wieku.
Historia
edytujPierwotnie, w okresie istnienia Państwa Kościelnego, kompleks należał do Kongregacji Ubogich Pustelników św. Hieronima (łac. Congregatio pauperum eremitarum B. Petri de Pisis Ordinis Sancti Hieronymi)[2], jednej ze wspólnot zakonu hieronimitów[6]. Początki budowli wiążą się z bł. Mikołajem z Forca Palena (1349–1449), który w 1419 roku założył na Janikulum pustelnię[7], po czym w 1439 roku zaczął dobudowywać do niej kościół[8]. Prace ukończono w 1446 roku[8] i zgodnie z ówczesnym zwyczajem Mikołaj został pochowany pod posadzką kościoła[7]. Wykańczanie kompleksu trwało do XVI wieku[8].
Początkowo pustelnia znajdowała się w miejscu trudno dostępnym, ale w 1588 roku papież Sykstus V poprowadził do niej drogę od bramy Porta Santo Spirito; w 1600 roku, za pontyfikatu Klemensa VIII, droga została wybrukowana[9]. W 1712 roku szczątki Mikołaja z Forca Palena, otoczonego kultem, uroczyście przeniesiono na ołtarz główny kościoła[7]. W świątyni, oprócz Mikołaja z Forca Palena, beatyfikowanego w 1771 roku[7], pochowano m.in. poetę Torquata Tassa (1544–1595) i filozofa Franciscusa Patriciusa (1529–1597)[10].
W 1873 roku klasztor został przejęty przez władze Królestwa Włoch i urządzono w nim szpital dziecięcy (Ospedale Pediatrico Bambino Gesù); nielicznym zakonnikom pozwolono zachować kościół[5]. W 1929 roku klasztor zwrócono Państwu Watykańskiemu na mocy traktatów laterańskich[5]. W 1933 roku Kongregacja Ubogich Pustelników św. Hieronima została rozwiązana decyzją papieża Piusa XI[11].
Ostatnią renowację kompleks przeszedł w latach 1946–1947; dokonał jej Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie[2].
Architektura i sztuka
edytujCzęść kolumn użytych do budowy kompleksu pochodzi z epoki renesansu, a niektóre z różnych okresów historii Cesarstwa Rzymskiego[2].
Kościół
edytujZ zewnątrz kościół nie jest w żaden szczególny sposób oddzielony od klasztoru[5].
Loggia kompleksu ma kształt litery L, w jej krótkim boku znajdują się cztery łuki zawierające wejście do kościoła (przy czym dwa skrajne zamurowano w celu utworzenia kaplicy), natomiast długi bok ma dziewięć łuków i zawiera wejście do klasztoru[5]. Długie ramię loggi zawiera lunety zdobione freskami autorstwa Domenichina z 1605 roku, przedstawiającymi historie z życia św. Hieronima[8]. W lunecie nad portalem głównym prowadzącym do wnętrza kościoła znajduje się malowidło Claudia Ridolfiego z 1600 roku Madonna z Dzieciątkiem[8].
Wnętrze świątyni jest jednonawowe, nakryte sklepieniem krzyżowym, z pięcioma kaplicami bocznymi i wieloboczną apsydą[8].
Apsydę zdobią freski przedstawiające historie z życia Marii namalowane przez Baldassare Peruzziego lub Jacopa Ripandę[8].
Ołtarz główny
edytujW ołtarzu głównym znajdują się relikwie bł. Mikołaja z Forca Palena[5].
Kaplice boczne
edytuj- Kaplica św. Onufrego – sklepienie zdobi dzieło Antoniazza Romana Zwiastowanie[8].
- Kaplica Matki Bożej z Loreto – zaprojektowana w 1605 roku, ozdobiona freskami przez Giovanniego Battistę Ricciego[8]. W ołtarzu dzieło Annibale Carracciego lub jego uczniów Matka Boża z Loreto[8]. Na sklepieniu znajduje się Koronacja Matki Boskiej, dzieło malarza ze szkoły Carracciego[8].
- Kaplica św. Hieronima – nakryta dwiema kopułami[8]. W ołtarzu Święty Hieronim, dzieło autorstwa Filippa Balbiego[8]. Przy wejściu do kaplicy znajduje się grób Torquata Tassa z tablicą nagrobną ufundowaną w 1608 roku przez kardynała Bonifacia Bevilacquę (1571–1627)[12], a po prawej stronie pomnik grobowy poety wykonany w 1857 roku przez Giuseppego De Fabrisa[8].
- Kaplica św. Piusa X – na sklepieniu fresk Trójca Przenajświętsza, dzieło Francesca Trevisaniego[8]. W kaplicy został pochowany kardynał Nicola Canali (1874–1961)[13].
- Kaplica Krucyfiksu – pochowano w niej kardynałów Filippa Segę (1537–1596) i Giuseppego Gaspara Mezzofantiego (1774–1849)[8].
Klasztor
edytujW klasztorze znajduje się niewielki renesansowy wirydarz otoczony krużgankami; pochodzi z XV wieku[5]. Kolumny arkad są wykonane z kilku gatunków granitu i marmuru, w tym jedna z czerwonego granitu z Asuanu w Egipcie, a dwie z białego marmuru tasyjskiego wydobywanego na greckiej wyspie Tasos[5]. Antyczne kolumny zwieńczono piętnastowiecznymi kapitelami[5].
W części klasztornej mieszczą się biura Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie oraz pozostające pod opieką zakonu niewielkie muzeum poety Torquata Tassa[4], który spędził w klasztorze ostatnie lata życia[2] i zmarł w nim 25 kwietnia 1595 roku[8]. W muzeum znajduje się kilka rękopisów poety[4].
.jpg)
Kardynałowie
edytujKościół św. Onufrego na Janikulum jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-prezbiterom (Titulus Sancti Honuphrii in Ianicullo)[15]. Tytuł ten został ustanowiony 6 lipca 1517 roku jako diakonia, natomiast 13 kwietnia 1587 roku został podniesiony do prezbiteratu[15].
Kardynałowie diakoni
edytuj- Jean de Lorraine (1519–1550)
- Innocenzo Ciocchi del Monte (1550–1562)
- Ludovico Madruzzo (1562–1569; pro hac vice 1569–1586)
Kardynałowie prezbiterzy
edytuj- Philippe de Lénoncourt (1588–1592)
- Filippo Sega (1594–1596)
- Flaminio Piatti (1596–1600)
- Domenico Toschi (1604–1610)
- Maffeo Barberini (1610–1623)
- Francesco Barberini (pro hac vice 1623–1624)
- Antonio Marcello Barberini OFMCap (1624-1637)
- vacat (1637–1645)
- Orazio Giustiniani CO (1645–1649)
- Giovanni Girolamo Lomellini (1652–1659)
- Benedetto Odescalchi (1659–1676)
- Pierre de Bonzi (1676–1689)
- Wilhelm Egon von Fürstenberg (1689–1704)
- Orazio Filippo Spada (1707–1724)
- Vincenzo Petra (1724–1737)
- vacat (1737–1744)
- Francesco Landi Pietra (1744–1745)
- vacat (1745–1749)
- Giovanni Battista Mesmer (1749–1760)
- vacat (1760–1773)
- Giovanni Angelico Braschi (1773–1775
- Marcantonio Marcolini (1777–1782)
- vacat (1782–1794)
- Giovanni Battista Caprara (1794–1810)
- vacat (1810–1816)
- Giovanni Battista Zauli (29 kwietnia 1816–21 lipca 1819)
- Luigi Frezza (1836–1837)
- Giuseppe Gasparo Mezzofanti (1838–1849)
- Carlo Luigi Morichini (1852–1877)
- Francesco Saverio Apuzzo (1877–1880)
- vacat (1880–1894)
- Domenico Svampa (1894–1907)
- Pierre-Paulin Andrieu (1907–1935)
- Emmanuel Suhard (1935–1949)
- José Garibi Rivera (1958–1972)
- Pio Taofinuʻu SM (1973–2006)
- Carlo Furno (2006–2015)
- vacat (2015–2023)
- Pierbattista Pizzaballa OFM (od 2023)
Przypisy
edytuj- ↑ a b Chiesa rettoria Sant’Onofrio al Gianicolo. Diocesi di Roma. [dostęp 2019-04-07]. (wł.).
- ↑ a b c d e f John Paul Sonnen: Official Rome Church of the Knights and Dames of the Order of the Holy Sepulchre: Sant'Onofrio on the Janiculum. liturgicalartsjournal.com, 9 czerwca 2020. [dostęp 2023-08-19]. (ang.).
- ↑ a b Zone extraterritoriali vaticane. vatican.va. [dostęp 2023-08-21]. (wł.).
- ↑ a b c Order of the Holy Sepulchre of Jerusalem. The Order’s Headquarters. vatican.va. [dostęp 2023-08-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Sant’Onofrio al Gianicolo. Churches of Rome. [dostęp 2019-04-07]. (ang.).
- ↑ Pio Paschini: „Gerolamini”, w: Enciclopedia Italiana (1932). treccani.it. [dostęp 2023-08-23]. (wł.).
- ↑ a b c d Beato Nicola da Forca Palena. Sacerdote e fondatore. santiebeati.it. [dostęp 2023-08-21]. (wł.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Zatybrze cz. 5 – Janikulum. Zagubieni w Rzymie. [dostęp 2019-04-07].
- ↑ Chiesa e convento di S. Onofrio al Gianicolo. santosepolcro.sicilia.it. [dostęp 2023-08-21]. (wł.).
- ↑ Frane Pertić. visitcres.hr. [dostęp 2023-08-21]. (ang.).
- ↑ Convento di Montebello. comune.isola-del-piano.ps.it. [dostęp 2023-08-23]. (wł.).
- ↑ Torquato Tasso. letteritaliana.weebly.com. [dostęp 2023-08-24]. (wł.).
- ↑ Nicola Canali. info.roma.it. [dostęp 2023-08-21]. (wł.).
- ↑ Claudia Giraud: Bologna celebra i „suoi” pittori dell’‘800. A Palazzo d’Accursio in mostra le opere di Luigi Busi. artribune.com, 12 grudnia 2017. [dostęp 2023-08-20]. (wł.).
- ↑ a b Kościół św. Onufrego w Rzymie [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2019-04-07] (ang.).