Kościół św. Szczepana w Krakowie (Stare Miasto)
Kościół św. Szczepana – średniowieczny kościół w Krakowie, w obrębie Starego Miasta, w południowo-wschodniej części dzisiejszego placu Szczepańskiego. Zburzony w 1802 roku.
| kościół parafialny | |||||||||||
WrazZZabudowaniami-PlacSzczepa%C5%84ski-POL,_Krak%C3%B3w.jpg) Znajdujący się w południowej części obecnego Placu Szczepańskiego model przedstawiający dawną zabudowę owego obszaru (do początków XIX wieku) – kościół św. Szczepana w centrum zdjęcia, na prawo od niego mniejszy kościół św. Macieja i Mateusza | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie  | |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||||
Położenie na mapie Krakowa  | |||||||||||
 50°03′48,7″N 19°56′07,8″E/50,063528 19,935500
| |||||||||||
Historia
edytuj
Kościół św. Szczepana został zbudowany zapewne w XIII w. (odkształcenie planu miasta lokacyjnego w miejscu istnienia kościoła przemawia za datą założenia przed 1257[1]), a najstarsze wzmianki o kościele pochodzą z początku kolejnego stulecia (m.in. w limitacji granic parafii krakowskich z 1327, co oznacza, że znajdowała się tu jedna z czterech najstarszych krakowskich parafii[2]). W XIV i XV w. został rozbudowany. Średniowieczna budowla była wzniesiona na wapiennych fundamentach, z cegły, orientowana, trójnawowa, halowa, na rzucie prostokąta z węższym, również prostokątnym prezbiterium. Pozostawał pod opieką świeckiego kleru i patronatem królewskim[3].
W końcu XVI w. kościół stał się punktem oparcia młodego zakonu jezuitów: biskup krakowski Piotr Myszkowski przekazał im kościół w 1579, co zatwierdził król Stefan Batory w 1583, który zrzekł się też patronatu królewskiego nad świątynią. Jezuici stopniowo zmieniali wyposażenie kościoła dokonując jego barokizacji, m.in. w 1588 zbudowano nowy ołtarz główny, a w latach 1624–1625 zrealizowano kaplice: z części nawy północnej wydzielono kaplicę z ołtarzem św. Stanisława Kostki, a przy nawie południowej dobudowano kaplicę z ołtarzem św. Ignacego Loyoli. Ta ostatnia kaplica znalazła się pod opieką możnej rodziny Korycińskich (w krypcie pod kaplicą urządzono rodowe mauzoleum)[4].
W połowie XVII w. powstał plan całkowitej przebudowy kościoła w stylu barokowym, na co fundusze przeznaczył zmarły w 1658 kanclerz wielki koronny Stefan Koryciński. Prace podjęto jednak dopiero w latach 80. tego stulecia i zakończono w 1692, kierował nimi Jakub Solari. Kościół zyskał nową, barokową fasadę. Planowano m.in. przebudowę sklepienia na kolebkowe, wykonanie empor nad nawami bocznymi, zamknięcie prezbiterium półkolistą apsydą, jednak nie wiadomo, czy wszystkie te plany zostały ostatecznie zrealizowane[5].
W 1732 kościół został odebrany jezuitom oddany pod patronat Akademii Krakowskiej. Z 1748 pochodzi opis kościoła zawarty w aktach wizytacji biskupiej, zgodnie z którym kościół otoczony był cmentarzem, a przy południowym murze świątyni znajdowała się kostnica. Na dachu wznosiła się sygnaturka. Wejście do kościoła prowadziło przez dobudowaną od zachodu do fasady kruchtę, a obok znajdowała się dzwonnica z trzema dzwonami. Od północy do prezbiterium przylegała zakrystia, a po drugiej stronie chóru znajdowała się kaplica św. Ignacego, której ołtarz i ściany wyłożono czarnym marmurem. Także z czarnego marmuru był wykonany ołtarz św. Stanisława Kostki. W ołtarzu głównym znajdował się drewniany krucyfiks, a ponad nim obraz św. Szczepana. Ponadto w kościele znajdowało się dziewięć innych ołtarzy (Najświętszej Marii Panny, św. Urszuli, Zdjęcia z Krzyża, św. Anny - cechu białych garbarzy, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny - cechu krupniczego, św. Mikołaja - cechu czerwonych garbarzy, św. Jadwigi śląskiej, św. Marii Magdaleny - cechu ogrodników, św. Stefana - cechu garncarzy)[6]. W narożniku przylegającego do kościoła cmentarza wznosił się budynek szkoły parafialnej, ufundowany przez Macieja Miechowitę na początku XVI w. (wcześniejszy, drewniany, spłonął w 1494). Na fasadzie szkoły był wymalowany obraz Najświętszej Marii Panny, przed którym szkolne dzieci śpiewały litanie[7].
Kościół podupadał i w 1797 władze austriackie zdecydowały o przeniesieniu parafii św. Szczepana do kościoła karmelitów na Piasku. Ostatnie nabożeństwo w świątyni odbyło się 11 października 1801 r., a następnego dnia w uroczystej procesji przeniesiono relikwie świętych do kościoła karmelitów. Wyposażenie przeniesiono do innych kościołów, a pozostałą część sprzedano na licytacji. W kolejnym roku kościół zburzono[8][9].
Po zburzeniu kościoła i sąsiednich pojezuickich zabudowań powstał w tym miejscu obszerny plac, początkowo nazwany placem Gwardii Narodowej, a potem placem Szczepańskim. Funkcjonowało tu targowisko, które przetrwało do drugiej wojny światowej[10].
W latach 1933–1938 wybudowano przy ul. Sienkiewicza 19 nowy kościół pod wezwaniem św. Szczepana, do którego przeniesiono siedzibę parafii z kościoła karmelitów. Znalazły się tam też niektóre przedmioty z pierwotnej świątyni (manierystyczny ołtarz, gotycka chrzcielnica z 1425, relikwiarze św. Urszuli i św. Szczepana)[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Krasnowolski 2007 ↓, s. 366, 370.
- ↑ Wyrozumski 1992 ↓, s. 129.
- ↑ Rożek 1983 ↓, s. 101–102.
- ↑ Rożek 1983 ↓, s. 102.
- ↑ Rożek 1983 ↓, s. 102–104.
- ↑ Rożek 1983 ↓, s. 104.
- ↑ Krukowski 1986 ↓, s. 149–150.
- ↑ Rożek 1983 ↓, s. 104–105.
- ↑ Rederowa 1957 ↓, s. 107–108.
- ↑ Rożek 2006 ↓, s. 102.
- ↑ Rożek 2006 ↓, s. 504–505.
Bibliografia
edytuj- Bogusław Krasnowolski: Lokacje i rozwój Krakowa, Kazimierza i Okołu. Problematyka rozwiązań urbanistycznych. W: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta. red. Jerzy Wyrozumski. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2007, s. 355–426, seria: Biblioteka Krakowska. 150. ISBN 978-83-89131-52-2.
- Michał Rożek: Urbs celeberrima. Przewodnik po zabytkach Krakowa. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2006. ISBN 83-7318-730-8.
- Jerzy Wyrozumski: Dzieje Krakowa. Janina Bieniarzówna i Jan M. Małecki (red.). T. 1: Dzieje Krakowa. Kraków do schyłku wieków średnich. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1992. ISBN 83-08-02057-7.
- Jan Krukowski: Z dziejów szkolnictwa parafialnego Krakowa w okresie odrodzenia. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1986, seria: Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. 74.
- Michał Rożek. Nie istniejące kościoły Krakowa. „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”. R. 33, s. 95–120, 1983.
- Danuta Rederowa. Studia nad wewnętrznymi dziejami Krakowa porozbiorowego (1796-1809). Część I: Zagadnienia urbanistyczne. „Rocznik Krakowski”. t. 34, z. 2, s. 62–178, 1957.
Linki zewnętrzne
edytuj- Grzegorz Bednarczyk: Kościół św. Szczepana (jezuitów). [w:] Nieistniejące kościoły Krakowa [on-line]. [dostęp 2018-04-23].