Kościół św. Szczepana w Krakowie (Stare Miasto)
Kościół św. Szczepana – średniowieczny kościół w Krakowie, w obrębie Starego Miasta, w południowo-wschodniej części dzisiejszego placu Szczepańskiego. Zburzony w 1802 roku.
kościół parafialny | |||||||||||
![]() Znajdujący się w południowej części obecnego Placu Szczepańskiego model przedstawiający dawną zabudowę owego obszaru (do początków XIX wieku) – kościół św. Szczepana w centrum zdjęcia, na prawo od niego mniejszy kościół św. Macieja i Mateusza | |||||||||||
Państwo | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość | |||||||||||
Wyznanie | |||||||||||
Kościół | |||||||||||
Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie ![]() | |||||||||||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego ![]() | |||||||||||
Położenie na mapie Krakowa ![]() | |||||||||||
![]() |
Historia
edytujKościół św. Szczepana został zbudowany zapewne w XIII w. (odkształcenie planu miasta lokacyjnego w miejscu istnienia kościoła przemawia za datą założenia przed 1257[1]), a najstarsze wzmianki o kościele pochodzą z początku kolejnego stulecia (m.in. w limitacji granic parafii krakowskich z 1327, co oznacza, że znajdowała się tu jedna z czterech najstarszych krakowskich parafii[2]). W XIV i XV w. został rozbudowany. Średniowieczna budowla była wzniesiona na wapiennych fundamentach, z cegły, orientowana, trójnawowa, halowa, na rzucie prostokąta z węższym, również prostokątnym prezbiterium. Pozostawał pod opieką świeckiego kleru i patronatem królewskim[3].
W końcu XVI w. kościół stał się punktem oparcia młodego zakonu jezuitów: biskup krakowski Piotr Myszkowski przekazał im kościół w 1579, co zatwierdził król Stefan Batory w 1583, który zrzekł się też patronatu królewskiego nad świątynią. Jezuici stopniowo zmieniali wyposażenie kościoła dokonując jego barokizacji, m.in. w 1588 zbudowano nowy ołtarz główny, a w latach 1624–1625 zrealizowano kaplice: z części nawy północnej wydzielono kaplicę z ołtarzem św. Stanisława Kostki, a przy nawie południowej dobudowano kaplicę z ołtarzem św. Ignacego Loyoli. Ta ostatnia kaplica znalazła się pod opieką możnej rodziny Korycińskich (w krypcie pod kaplicą urządzono rodowe mauzoleum)[4].
W połowie XVII w. powstał plan całkowitej przebudowy kościoła w stylu barokowym, na co fundusze przeznaczył zmarły w 1658 kanclerz wielki koronny Stefan Koryciński. Prace podjęto jednak dopiero w latach 80. tego stulecia i zakończono w 1692, kierował nimi Jakub Solari . Kościół zyskał nową, barokową fasadę. Planowano m.in. przebudowę sklepienia na kolebkowe, wykonanie empor nad nawami bocznymi, zamknięcie prezbiterium półkolistą apsydą, jednak nie wiadomo, czy wszystkie te plany zostały ostatecznie zrealizowane[5].
W 1732 kościół został odebrany jezuitom oddany pod patronat Akademii Krakowskiej. Z 1748 pochodzi opis kościoła zawarty w aktach wizytacji biskupiej, zgodnie z którym kościół otoczony był cmentarzem, a przy południowym murze świątyni znajdowała się kostnica. Na dachu wznosiła się sygnaturka. Wejście do kościoła prowadziło przez dobudowaną od zachodu do fasady kruchtę, a obok znajdowała się dzwonnica z trzema dzwonami. Od północy do prezbiterium przylegała zakrystia, a po drugiej stronie chóru znajdowała się kaplica św. Ignacego, której ołtarz i ściany wyłożono czarnym marmurem. Także z czarnego marmuru był wykonany ołtarz św. Stanisława Kostki. W ołtarzu głównym znajdował się drewniany krucyfiks, a ponad nim obraz św. Szczepana. Ponadto w kościele znajdowało się dziewięć innych ołtarzy (Najświętszej Marii Panny, św. Urszuli, Zdjęcia z Krzyża, św. Anny - cechu białych garbarzy, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny - cechu krupniczego, św. Mikołaja - cechu czerwonych garbarzy, św. Jadwigi śląskiej, św. Marii Magdaleny - cechu ogrodników, św. Stefana - cechu garncarzy)[6]. W narożniku przylegającego do kościoła cmentarza wznosił się budynek szkoły parafialnej, ufundowany przez Macieja Miechowitę na początku XVI w. (wcześniejszy, drewniany, spłonął w 1494). Na fasadzie szkoły był wymalowany obraz Najświętszej Marii Panny, przed którym szkolne dzieci śpiewały litanie[7].
Kościół podupadał i w 1797 władze austriackie zdecydowały o przeniesieniu parafii św. Szczepana do kościoła karmelitów na Piasku. Ostatnie nabożeństwo w świątyni odbyło się 11 października 1801 r., a następnego dnia w uroczystej procesji przeniesiono relikwie świętych do kościoła karmelitów. Wyposażenie przeniesiono do innych kościołów, a pozostałą część sprzedano na licytacji. W kolejnym roku kościół zburzono[8][9].
Po zburzeniu kościoła i sąsiednich pojezuickich zabudowań powstał w tym miejscu obszerny plac, początkowo nazwany placem Gwardii Narodowej, a potem placem Szczepańskim. Funkcjonowało tu targowisko, które przetrwało do drugiej wojny światowej[10].
W latach 1933–1938 wybudowano przy ul. Sienkiewicza 19 nowy kościół pod wezwaniem św. Szczepana, do którego przeniesiono siedzibę parafii z kościoła karmelitów. Znalazły się tam też niektóre przedmioty z pierwotnej świątyni (manierystyczny ołtarz, gotycka chrzcielnica z 1425, relikwiarze św. Urszuli i św. Szczepana)[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Krasnowolski 2007 ↓, s. 366, 370.
- ↑ Wyrozumski 1992 ↓, s. 129.
- ↑ Rożek 1983 ↓, s. 101–102.
- ↑ Rożek 1983 ↓, s. 102.
- ↑ Rożek 1983 ↓, s. 102–104.
- ↑ Rożek 1983 ↓, s. 104.
- ↑ Krukowski 1986 ↓, s. 149–150.
- ↑ Rożek 1983 ↓, s. 104–105.
- ↑ Rederowa 1957 ↓, s. 107–108.
- ↑ Rożek 2006 ↓, s. 102.
- ↑ Rożek 2006 ↓, s. 504–505.
Bibliografia
edytuj- Bogusław Krasnowolski: Lokacje i rozwój Krakowa, Kazimierza i Okołu. Problematyka rozwiązań urbanistycznych. W: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta. red. Jerzy Wyrozumski. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2007, s. 355–426, seria: Biblioteka Krakowska. 150. ISBN 978-83-89131-52-2.
- Michał Rożek: Urbs celeberrima. Przewodnik po zabytkach Krakowa. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2006. ISBN 83-7318-730-8.
- Jerzy Wyrozumski: Dzieje Krakowa. Janina Bieniarzówna i Jan M. Małecki (red.). T. 1: Dzieje Krakowa. Kraków do schyłku wieków średnich. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1992. ISBN 83-08-02057-7.
- Jan Krukowski: Z dziejów szkolnictwa parafialnego Krakowa w okresie odrodzenia. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1986, seria: Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. 74.
- Michał Rożek. Nie istniejące kościoły Krakowa. „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”. R. 33, s. 95–120, 1983.
- Danuta Rederowa. Studia nad wewnętrznymi dziejami Krakowa porozbiorowego (1796-1809). Część I: Zagadnienia urbanistyczne. „Rocznik Krakowski”. t. 34, z. 2, s. 62–178, 1957.
Linki zewnętrzne
edytuj- Grzegorz Bednarczyk: Kościół św. Szczepana (jezuitów). [w:] Nieistniejące kościoły Krakowa [on-line]. [dostęp 2018-04-23].