Kościół św. Trójcy w Toruniu
Kościół św. Trójcy w Toruniu – dawna świątynia ewangelicka, mieszcząca się na Rynku Nowomiejskim w Toruniu 28. Została wybudowana w stylu arkadowym[1].
| dawniej kościół parafialny, obecnie siedziba fundacji Tumult | |||||||||
 Widok z wieży kościoła św. Jakuba | |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||
| Miejscowość | |||||||||
| Wyznanie |
ewangelickie (1824–1927) | ||||||||
| Kościół |
Ewangelicki Kościół Unii Staropruskiej (1824–1920) | ||||||||
| Wezwanie | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie Torunia  | |||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |||||||||
 53°00′42″N 18°36′39″E/53,011667 18,610833
| |||||||||
Historia
edytujWcześniej na tym miejscu stał gotycki Ratusz Nowomiejski, zamieniony w 1668 roku na kościół ewangelicki (luterański) pod wezwaniem Trójcy Św[2]. W 1787 roku została zniszczona wieża kościoła. Podczas wojen napoleońskich świątynia pełniła funkcję lazaretu. Budynek został ostrzelany przez artylerię[3]. Na skutek złego stanu technicznego przystąpiono w czerwcu 1818 roku do jego rozbiórki[4]. Nieznana jest data zamontowania pierwszego zegara w budynku. Najstarszym źródłem o zegarze jest dokument jego sprzedaży z 1713 roku. Nowy zegar wykonał po 1730 roku mistrz toruński Abraham Willow. Mechanizm istniał przez kilkadziesiąt lat[5].
W latach 1819–1824 wybudowano nowy budynek, według projektu Karla Friedricha Schinkla, opracowanego w 1818 roku[6]. Kościół swoją fasadą przypominał kościół w Hemer w Westfalii[7]. 25 października 1820 roku doszło do wypadku, w wyniku którego zginęło pięć osób. Po wypadku zmodyfikowano plan kościoła na halowy. Plany zakładały wybudowanie ambony i kazalnicy, jednak ostatecznie one nie powstały. 31 października 1824 roku kościół został oddany nowomiejskiej gminie ewangelickiej. Ze świątyni korzystali również ewangelicy z parafii w Mokrem[8]. W tym samym roku na wieży kościelnej zamontowano nowy zegar[5].
W 1882 roku zamontowano na wieży zegar oraz organy zbudowane przez niemiecką firmę Sauera[8]. Do 1927 roku w budynku znajdował się Ewangelicki Kościół Unijny w Polsce. Od 27 lutego 1927 roku do września 1939 budynek pełnił funkcję cerkwi prawosławnej św. Mikołaja[9].
Podczas II wojny światowej w budynku mieściły się magazyny. W latach 1945–1949 we wnętrzu mieściła się hala targowa, następnie magazyn. Po 1989 roku budynek przejęła fundacja Tumult, która po przeprowadzeniu remontu przystosowała go na salę kinową i własne potrzeby[10].
Przypisy
edytuj- ↑ Sumowska 2024 ↓, s. 8.
- ↑ Arszyński 1994 ↓, s. 170.
- ↑ Birecki 2011 ↓, s. 315.
- ↑ Arszyński 1994 ↓, s. 171.
- ↑ a b Sumowska 2021 ↓, s. 12.
- ↑ Birecki 2011 ↓, s. 316-317.
- ↑ Birecki 2011 ↓, s. 316.
- ↑ a b Birecki 2011 ↓, s. 317.
- ↑ Grochowina 2003 ↓, s. 121.
- ↑ Dawny kościół Trójcy Św. w Toruniu [online], toruntour.pl [dostęp 2023-05-26].
Bibliografia
edytuj- Marian Arszyński, Nowomiejski kościół ewangelicki w Toruniu: przyczynek do dziejów architektury pierwszej połowy XIX wieku na Pomorzu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, 25 (280), 1994.
- Piotr Birecki, Architektura i sztuka ewangelicka w Toruniu w XIX i XX wieku, [w:] Jarosław Kłaczkow (red.), Ewangelicy w Toruniu (XVI-XX w.), Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, ISBN 978-83-7780-051-5.
- Sylwia Grochowina, Związki wyznaniowe w Toruniu w latach 1939-1945, „Rocznik Toruński”, 30, 2003.
- Alicja Sumowska, Porządek dnia w dawnym Toruniu, Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu, 2021, ISBN 978-83-66208-20-9.
- Alicja Sumowska, Krwawy sąd. Toruńska sprawa z 1724 roku, Katarzyna Pietrucka (red.), Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu, 2024, ISBN 978-83-66208-46-9.