Kościół Ewangelicko-Luterski w Polsce Zachodniej

Kościół Ewangelicko-Luterski w Polsce Zachodniej (niem. Evangelisch-lutherische Kirche in Westpolen) – staroluterański związek wyznaniowy istniejący w II Rzeczypospolitej w Wielkopolsce, na Kujawach i na Pomorzu. Powstał w oparciu o znajdujące się na obszarze państwa polskiego dawne parafie staroluterańskie. Siedziba do 1935 roku była w Rogoźnie, następnie do 1939 roku administracyjnym centrum kościoła był Toruń.

Kościół Ewangelicko-Luterski w Polsce Zachodniej
Evangelisch-lutherische Kirche in Westpolen
Klasyfikacja systematyczna wyznania
Chrześcijaństwo
 └ Protestantyzm
   └ Luteranizm
     └ Staroluteranizm
Ustrój kościelny

synodalny

Siedziba

do 1935 Rogoźno, od 1935 Toruń

Zwierzchnik
• tytuł zwierzchnika

ks. Reinhold Büttner (1920-1935), ks. Theodor Brauner (1935-1939)
superintendent generalny

Historia edytuj

Pierwsze zbory staroluterańskie powstały w Wielkopolsce i na Pomorzu w 1836[1]. Działały na podstawie koncesji generalnej króla pruskiego z dnia 23 lipca 1845 dla luteran trzymających się z dala od wspólności z Ewangelickim Kościołem krajowym (Zbiór ustaw pruskich s. 516)[2]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości parafie objęte granicami państwa polskiego oddzieliły się od dotychczasowej zwierzchności kościelnej we Wrocławiu[3].

Na początku okupacji niemieckiej 16 listopada 1939 utworzono Kościół Ewangelicko-Luterski Narodowości Niemieckiej w Zachodnim Kraju Warty (Evangelisch-lutherische Kirche deutscher Nationalität im Warthegau-West) i włączono do niego większość parafii staroluterańskich Kościoła działającego w II Rzeczypospolitej[4].

Po zakończeniu wojny na mocy ustawy z dnia 4 lipca 1947 r. w sprawie zmiany dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 25 listopada 1936 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej parafie staroluterańskie zostały włączone do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP[5].

Struktura organizacyjna edytuj

Staroluteranizm głoszący ideę „wolnego Kościoła” starał się być w systemie zarządzania sprawami kościelnymi niezależny od decyzji władzy państwowej. Ustrój Kościoła w Polsce określony został w przyjętym samodzielnie w 1920 statucie[6]. Najwyższą władzą kościelną był synod złożony ze wszystkich pastorów, świeckich delegatów (po jednym z każdego „okręgu zborowego”) i członków konsystorza. Synod, zbierający się co dwa lata, wybierał konsystorz jako władzę wykonawczą na czele z superintendentem generalnym jako zwierzchnikiem Kościoła. Urząd ten pełnił w latach 1920–1935 ks. Reinhold Büttner, a w latach 1935–1939 Theodor Brauner[6].

Parafie (1937) edytuj

 
Kościół ewangelicki w Rogoźnie
 
Kaplica w Toruniu
 
Kościół w Poznaniu
 
Kaplica w Lesznie

Według danych opublikowanych w 1937 Kościół posiadał parafie w następujących miejscowościach:

Parafia Liczebność wiernych (1937)[7]
Bydgoszcz 503
Dworzysko 71
Jeziorki 117
Mieczkowo 119
Czarnylas 498
Granowiec brak danych
Dębnica brak danych
Leszno 120
Nowy Tomyśl 215
Brody brak danych
Boruja Nowa 170
Stara Tuchorza 65
Międzychód 48
Miłostowo brak danych
Zamorze brak danych
Sieraków brak danych
Poznań 933
Glinka Duchowna brak danych
Trzemeszno 46
Gniezno 35
Grzebienisko 38
Rogoźno 232
Oborniki 48
Budzyń 52
Margonin 35
Lipia Góra 97
Białośliwie 32
Toruń 49
Otłoczyn brak danych
Skłudzewo brak danych
Nakło 114
Łobżenica brak danych
Sipiory brak danych
Polichowo 148

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Stefan Grelewski, Wyznania protestanckie i sekty religijne w Polsce współczesnej, Lublin 1937, s. 344.
  2. Jakub Sawicki, Studia nad położeniem prawnym mniejszości religijnych w państwie polskim, Warszawa 1937, s. 320.
  3. Jakub Sawicki, Studia nad położeniem prawnym mniejszości religijnych w państwie polskim, Warszawa 1937, s. 319.
  4. Brauner Theodor, [w:] Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Jacek Maria Majchrowski (red.) i inni, Warszawa: „BGW”, 1994, s. 185, ISBN 83-7066-569-1, OCLC 833968368.
  5. Dz.U. z 1947 r. nr 52, poz. 272.
  6. a b Stefan Grelewski, Wyznania protestanckie i sekty religijne w Polsce współczesnej, Lublin 1937, s. 345.
  7. Stefan Grelewski, Wyznania protestanckie i sekty religijne w Polsce współczesnej, Lublin 1937, s. 347-348.

Bibliografia edytuj

  • Stefan Grelewski, Wyznania protestanckie i sekty religijne w Polsce współczesnej, Lublin 1937, s. 342-348.
  • Jakub Sawicki, Studia nad położeniem prawnym mniejszości religijnych w państwie polskim, Warszawa 1937, s. 318-321.