Kościół Mariacki w Elblągu

Kościół Mariacki w Elblągu – gotycka, zdesakralizowana świątynia protestancka w Elblągu.

Dawny kościół Mariacki w Elblągu
186/N z dnia 27.12.1961[1]
dawniej kościół, obecnie galeria sztuki
Ilustracja
widok ogólny
Państwo

 Polska

Miejscowość

Elbląg

Wyznanie

ewangelickie

Kościół

ewangelicki/luterański

Parafia

Katedralna św. Mikołaja w Elblągu

Wezwanie

Najświętszej Maryi Panny

Położenie na mapie Elbląga
Mapa konturowa Elbląga, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Dawny kościół Mariacki w Elblągu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Dawny kościół Mariacki w Elblągu”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „Dawny kościół Mariacki w Elblągu”
Ziemia54°09′38″N 19°23′39″E/54,160556 19,394167

Lokalizacja jest typowa dla klasztorów żebraczych, świątynia powstała na uboczu, przy murach miejskich. Założycielami byli dominikanie przybyli z Krakowa, którzy otrzymali w 1238 z rąk mistrza krajowego zakonu krzyżackiego Hermana Balka dokument fundacyjny. Budowę rozpoczęto ok. 1246 lub 1248 i z tamtego okresu pochodzi dawne klasztorne oratorium, które następnie stało się kościelnym prezbiterium[2], zakrystia i dwa aneksy przylegające od strony zachodniej. Budowę klasztoru i kościoła przerwało powstanie pruskie w latach 1260-1274. Po jego stłumieniu oratorium przebudowano w stylu wczesnogotyckim[2]. Po pożarze miasta około 1288 roku uszkodzony kościół odbudowano i rozbudowano o część nawową oraz podwyższono prezbiterium[2]. W XIV wieku zbudowano drugą nawę od południa[2]. W 1504 pożar zniszczył nawę główną i oba szczyty, ale udało się uratować prezbiterium. Kościół odbudowano dziesięć lat później, kiedy to powstały sieciowe sklepienia nawy głównej, przebudowano szczyty, obniżono dach prezbiterium i podwyższono nawę południową do wysokości nawy głównej[2]. Do połowy XVI wieku kościół skupiał ludność polską, później utracił znaczenie w tym zakresie. Wiązało się to z opuszczeniem w 1542 świątyni przez ostatnich dominikanów i przekazaniu zabudowań radzie miejskiej, która oddała budynki ewangelikom. Podczas wojny szwedzkiej zniszczony i odbudowany. W 1817 roku zburzono część budynków klasztoru dominikanów, a w kościele dokonano ingerencji neogotyckich[2]. W czasie II wojny światowej Niemcy wykorzystywali go jako schron, kościół i klasztor zostały zniszczone w 1945 roku, kościół odbudowano po 1959. Z inicjatywy Gerarda Kwiatkowskiego podczas obudowy obiektu przeznaczono go na cele kulturalne, w kwietniu 1961 urządzono w nim Galerię EL[3].

Kościół powstał na planie nieregularnego prostokąta, posiadał dwie nawy, wydzielone prezbiterium, zakrystię i krużganek. Bryła nie posiada pionowych dominant, jedyną ozdobę stanowią trójkątne szczyty z pinaklami. Z trzech stron niskie przybudówki stanowiące pozostałość klasztornego wirydarza. Wnętrze częściowo zrekonstruowane, pozostawiono mury z ubytkami i epitafiami[4]. Budynek i pozostałość dawnego klasztoru otacza zachowany fragmentarycznie mur, w którym znajdują się ostrołukowe nisze epitafijne[5].

Przypisy

edytuj
  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2013-03-16].
  2. a b c d e f Elbląg - klasztor dominikański [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2024-09-16] (pol.).
  3. Dawny kościół, Galeria EL. galeria-el.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-14)]..
  4. Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 36 ISBN 83-7200-631-8
  5. Lidia Abramowicz, Elbląg 1237–1987. 750 lat Elbląga. Plan miasta z wykazem zabytków, PPWK Warszawa-Wrocław 1986.