Kościół Mariacki w Elblągu
Kościół Mariacki w Elblągu – gotycka, zdesakralizowana świątynia protestancka w Elblągu.
186/N z dnia 27.12.1961[1] | |||||||||||||||||||||||
dawniej kościół, obecnie galeria sztuki | |||||||||||||||||||||||
widok ogólny | |||||||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość | |||||||||||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||||||||||
Parafia | |||||||||||||||||||||||
Wezwanie |
Najświętszej Maryi Panny | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Elbląga | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego | |||||||||||||||||||||||
54°09′38″N 19°23′39″E/54,160556 19,394167 |
Lokalizacja jest typowa dla klasztorów żebraczych, świątynia powstała na uboczu, przy murach miejskich. Założycielami byli dominikanie przybyli z Krakowa, którzy otrzymali w 1238 z rąk mistrza krajowego zakonu krzyżackiego Hermana Balka dokument fundacyjny. Budowę rozpoczęto ok. 1246 lub 1248 i z tamtego okresu pochodzi dawne klasztorne oratorium, które następnie stało się kościelnym prezbiterium[2], zakrystia i dwa aneksy przylegające od strony zachodniej. Budowę klasztoru i kościoła przerwało powstanie pruskie w latach 1260-1274. Po jego stłumieniu oratorium przebudowano w stylu wczesnogotyckim[2]. Po pożarze miasta około 1288 roku uszkodzony kościół odbudowano i rozbudowano o część nawową oraz podwyższono prezbiterium[2]. W XIV wieku zbudowano drugą nawę od południa[2]. W 1504 pożar zniszczył nawę główną i oba szczyty, ale udało się uratować prezbiterium. Kościół odbudowano dziesięć lat później, kiedy to powstały sieciowe sklepienia nawy głównej, przebudowano szczyty, obniżono dach prezbiterium i podwyższono nawę południową do wysokości nawy głównej[2]. Do połowy XVI wieku kościół skupiał ludność polską, później utracił znaczenie w tym zakresie. Wiązało się to z opuszczeniem w 1542 świątyni przez ostatnich dominikanów i przekazaniu zabudowań radzie miejskiej, która oddała budynki ewangelikom. Podczas wojny szwedzkiej zniszczony i odbudowany. W 1817 roku zburzono część budynków klasztoru dominikanów, a w kościele dokonano ingerencji neogotyckich[2]. W czasie II wojny światowej Niemcy wykorzystywali go jako schron, kościół i klasztor zostały zniszczone w 1945 roku, kościół odbudowano po 1959. Z inicjatywy Gerarda Kwiatkowskiego podczas obudowy obiektu przeznaczono go na cele kulturalne, w kwietniu 1961 urządzono w nim Galerię EL[3].
Kościół powstał na planie nieregularnego prostokąta, posiadał dwie nawy, wydzielone prezbiterium, zakrystię i krużganek. Bryła nie posiada pionowych dominant, jedyną ozdobę stanowią trójkątne szczyty z pinaklami. Z trzech stron niskie przybudówki stanowiące pozostałość klasztornego wirydarza. Wnętrze częściowo zrekonstruowane, pozostawiono mury z ubytkami i epitafiami[4]. Budynek i pozostałość dawnego klasztoru otacza zachowany fragmentarycznie mur, w którym znajdują się ostrołukowe nisze epitafijne[5].
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2013-03-16] .
- ↑ a b c d e f Elbląg - klasztor dominikański [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2024-09-16] (pol.).
- ↑ Dawny kościół, Galeria EL. galeria-el.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-14)]..
- ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 36 ISBN 83-7200-631-8
- ↑ Lidia Abramowicz, Elbląg 1237–1987. 750 lat Elbląga. Plan miasta z wykazem zabytków, PPWK Warszawa-Wrocław 1986.