Wikipedia

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego w Jastrzębiu

kościół rzymskokatolicki w diecezji toruńskiej

Kościół Nawiedzenia NMP i bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego – rzymskokatolicki kościół parafialny należący do dekanatu Górzno diecezji toruńskiej.

Kościół Nawiedzenia NMP
i bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego
w Jastrzębiu
388 z dnia 26 listopada 1957
Ilustracja
Kościół parafialny
Państwo

 Polska

Miejscowość

Jastrzębie

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego w Jastrzębiu

Położenie na mapie gminy Bartniczka
Mapa konturowa gminy Bartniczka, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół Nawiedzenia NMPi bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiegow Jastrzębiu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Nawiedzenia NMPi bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiegow Jastrzębiu”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Nawiedzenia NMPi bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiegow Jastrzębiu”
Położenie na mapie powiatu brodnickiego
Mapa konturowa powiatu brodnickiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół Nawiedzenia NMPi bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiegow Jastrzębiu”
Ziemia53°12′51,9″N 19°31′09,2″E/53,214417 19,519222

Historia edytuj

Kościół usytuowany na wzgórzu, przy drodze do Komorowa, niedaleko rozwidlenia dróg do Górzna i Brodnicy[1]. Przypuszczalnie kościoły w Jastrzębiu zawsze były drewniane. Ślady pierwszego pochodzą już z 1618 roku kiedy świątynia miała wezwanie św. Leonarda[2]. Najstarsze materiały źródłowe opisują drewniany kościół zbudowany w 1682 roku dzięki staraniom ks. Grzegorza Mioduskiego miejscowego proboszcza i kanonika pułtuskiego. Konsekracji kościoła dokonał 22 lipca 1700 roku biskup płocki Ludwik Bartłomiej Załuski[3][1]. Patronami kościoła byli Najświętsza Maryja Panna w Tajemnicy Nawiedzenia św. Elżbiety oraz św. Opata Leonarda. Obecny kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny został wybudowany za czasów kolatorstwa biskupów chełmińskich w 1821 roku.

Architektura edytuj

Orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej i sumikowo-łątkowej na podmurówce z głazów granitowych, spojonych wapienno-cementową zaprawą, o ścianach oszalowanych, a dachach siodłowych. Korpus założony na planie prostokąta z węższym i niższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Od strony zachodniej w korpusie wtopiona niska, kwadratowa wieża. Do szczytu zachodniego dostawiona w 1960 murowana kruchta z imitacją konstrukcji szachulcowej[1][4]. Nad korpusem i kruchtą wejściową osobne dachy dwuspadowe, wieża kryta dachem namiotowym (blacha miedziana). Wnętrze kościoła nakryte płaskim stropem polichromowanym, w nawie z dwoma podciągami. Malatura pochodzi z 1858 roku. Od zachodu wybudowany chór muzyczny wsparty na ośmiu słupach. Prezbiterium przedzielone prostą ścianą za ołtarzem głównym. Zakrystia wydzielona między trójbocznym zamknięciem prezbiterium a prostą ścianą wewnętrzną. Nawę główną oświetlają cztery okna wypełnione witrażami zaprojektowanymi i wykonanymi w 1964 roku przez Stanisława Powalisza[5]. Witraże te przedstawiają: Pietę, Ofiarowanie w świątyni, Maryję Królową Polski i dwunastoletniego Jezusa nauczającego w świątyni. W prezbiterium na dwóch kolejnych witrażach znajdują się: Oko Opatrzności Bożej wraz z symbolami ewangelistów Łukasza i Jana oraz Duch Święty wraz z symbolami ewangelistów Marka i Mateusza[5].

Wyposażenie edytuj

Na wyposażenie składają się[6]: polichromowany ołtarz główny i dwa boczne o cechach barokowej snycerki z 1. połowy XVIII w. Tłem ołtarza głównego jest namalowana czerwona kotara[7]. Ażurowe ornamenty ołtarza nawiązują do wzornictwa manieryzmu niderlandzkiego i przedstawia powyginane, stylizowane wicie roślinne z fantazyjnymi kwiatami i pękami owoców, po obu stronach tabernakulum znajdują się herby fundatorów świątyni na czerwonym tle: Nałęcz i Larysza[8].

Obrazy w ołtarzu głównym:

  • Nawiedzenie z XIX wieku;
  • zasłonowy Święta Trójca z przełomu XIX i XX wieku
  • w zwieńczeniu św. Jan Ewangelista z XVII wieku

Wszystkie namalowane przez nieznanych artystów techniką olejną na płótnie[9]. Po obu stronach ołtarza wiszą na ścianie pozłacane anioły.

W południowym ołtarzu bocznym:

W północnym ołtarzu:

  • Serce Jezusa z 1966 roku autorstwa ks. Franciszka Znanieckiego,
  • zasłonowy to portret błogosławionego ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego autorstwa Grażyny Zielińskiej,
  • w zwieńczeniu ukrzyżowanie w otoczeniu figur złego i dobrego łotra[11]. Ponadto na ścianie zawieszono XIX wieczny obraz św. Antoniego Padewskiego[12].

Wyposażenie uzupełniają:

  • chrzcielnica o cechach rokokowych przedstawiająca wzburzone wody Jordanu podczas chrztu Jezusa z 1. połowy XIX w., ambona z XVIII wieku z ośmiobocznym polichromowanym koszem dekorowana snycerskimi emblematami i zamknięta u dołu szyszką, renesansowy kielich, monstrancja z 1738 roku
  • cztery lichtarze cynowe wykonane w XVIII w[12][13].

Organy pozytywowe o zewnętrznej oprawie neobarokowej i współczesnym jej wyposażeniu instrumentu z zespołem dźwięku w znacznej części uzupełnionym po zniszczeniach wojennych (2. połowa XIX w.) instrument: traktura mechaniczna, wiatrownica mechaniczno-zasuwkowa, miech pływakowy (nowszy), 7 rejestrów, 1 manuał. Organy siedmiogłosowe o trakturze mechanicznej. Obecny zespół brzmieniowy nie jest oryginalny. Konstrukcja charakterystyczna dla baroku jednak brak danych o czasie budowy i budowniczym. Wyróżniają się trzy głosy: Quinta 2/3’, Flauttravese 4’,Flaut major 8’ tzn. salonowe, które służyły dotowarzyszenia tańcom i śpiewom na dworach. Pozostałe tj. Principal 8’, Octavia 2’, Gambe 8’, Octavia 4’ dodano dla brzmienia kultu religijnego.

 
Barokowe organy

Prace konserwatorskie edytuj

Począwszy od 1859 roku kościół przechodził liczne remonty i renowacje[14]. Już 38 lat po budowie wichura uszkodziła dach. Lata 1866-1884 to głównie naprawy dachu i wieży kościelnej. W 1877 odnowiono i pomalowano wnętrze, w 1886 zmieniono pokrycie dachowe (pierwotnie gont) na dachówkę esówkę. Po kolejnej restauracji w 1911, podczas obrad rady parafialnej 18 lutego 1912 podjęto decyzję o powiększeniu kościoła – w miejscu zakrystii miała powstać dobudówka, jednak koszt przedsięwzięcia oszacowano na 4700 marek. Kolejna burza uszkodziła budynek w 1922. W 1926[15] odnowiono wieżę, pokrywając ją blachą cynkową. Od 1964 roku zmieniono stolarkę okienną co zaczęło serię remontów poprzedzających milenium chrztu Polski. Wnętrze kościoła było odnawiane w 1966, wtedy też zastąpiono starą kruchtę z muru pruskiego na murowaną z cegły[14]. Dębową podłogę i ławki w nawie trafiły do kościoła w 1972 roku, a nagłośnienie i instalację elektryczną wymieniono w latach 80.

Całkowitą restaurację zewnętrzną rozpoczęto w 1991 kiedy proboszczem został ks. Zbigniew Markowski[4][14]. Rozpoczęto od wzmocnienia konstrukcji i podstemplowania północnej ściany, która była odchylona o 20° od pionu. Aby zapobiec dalszemu przechylaniu konstrukcji i zaciekaniu wody do środka wymieniono oczep oraz wzmocniono drewno żywicą. Kruchtę obudowano imitacją konstrukcji szachulcowej, pokryto dach kościoła blachą miedzianą, ściany obito nowymi deskami a wieżę zwieńczono krzyżem kowalskiej roboty pana Jarzynki z Górzna. Kolejny remont konserwatorski rozpoczęto w roku 1994 – modrzewiowa podłoga, nowe oświetlenie, odkrywki i konserwacja pierwotnego wystroju malarskiego na ścianie wschodniej prezbiterium, na stropie oraz balustradzie chóru muzycznego. W 1996 zamontowano szyby przeciwwłamaniowe, w 1998 naprawiono system odprowadzający wodę z rynien, odgrzybiono zawilgocenia ścienne. Ostatnim etapem realizowanym w 1999 roku dokończono wykonanie dekoracji zgodnej z pierwotną kolorystyką i ornamentyką wnętrz. Niestety ograniczenia finansowe nie pozwoliły na całkowite odsłonięcie pierwotnej bogatej dekoracji a jedynie jej zasygnalizowanie[16].

  •  
    XIX wieczne polichromie
  •  
    Południowa empora chóralna z polichromiami powstałymi w 1858 r.
  •  
    Polichromie na stropie
  •  
    Jeden z aniołów w prezbiterium

W otoczeniu edytuj

Dzwonnica edytuj

Na terenie przykościelnym znajduje się drewniana dzwonnica zbudowana w 1. połowie XIX w., odremontowana w 1993, wzniesiona w konstrukcji słupowo-ramowej, szalowana. Otwory okienne zamknięte prostokątnie. W niej zawieszony późnogotycki dzwon z 1510 z minuskułowym napisem O REX GLORIE(CHRISTE)XPE VENI CUM PACE MARIA[6][17] oraz stukilogramowy dzwon bł. ks. S. W. Frelichowskiego z 1997 roku. Przed wejściem do kościoła jest usytuowany mały plac po zachodniej stronie zamknięty budynkiem plebanii zbudowanej w XIX wieku. budynek posiada skromne cechy klasycystyczne (kapitalny remont w 1991 roku)[18].

Karawaka z 1946 roku edytuj

Naprzeciwko kościoła znajduje się wyjątkowy krzyż z podwójnymi ramionami – karawaka z 1946 roku, ustawiono go na miejscu poprzedniego – obalonego przez nazistów, miał ustrzec wieś przed zarazami, która przyczyniły się do śmierci wielu ludzi na terenie ziemi michałowskiej w czwartym ćwierćwieczu XIX wieku. Krzyże te stawiano na odrębnie zakładanych cmentarzach lub, jak w tym przypadku, w centrum wsi dla upamiętnienia wielu ludzi zmarłych na tę zarazę. Podobne karawaki w powiecie brodnickim znajdują się na cmentarzyku cholerycznym w Wichulcu oraz na michałowskim ryneczku w Brodnicy. Kilkakrotnie wieś i okolica stały w obliczu epidemii cholery: 1831, 1834, 1848, 1852, 1854, 1855, 1866 i 1873 roku[19]. Zmarłych, w wyniku zarazy, mieszkańców grzebano na specjalnie wyznaczonych cmentarzach, które nazywano „cholernikami”. W Jastrzębiu taki cmentarz epidemiczny zlokalizowano poza wsią, przy drodze w kierunku Gortatowa, za zabudowaniami byłego kółka rolniczego. W dawnych czasach w centralnym miejscu zlokalizowany był kurhan na szczycie, którego powstał ceglany postument zwieńczony figurką Madonny. Dziś zarówno po kapliczce jak i całym cmentarzu nie pozostał ślad, teren zarósł i uległ degradacji.

Cmentarz edytuj

Wokół kościoła znajduje się nieczynny cmentarz przykościelny[3][18] z licznymi zabytkowymi nagrobkami z XVIII, XIX i XX wieku. Niedaleko znajduje się także czynny cmentarz grzebalny z 1914 roku. Założony na planie regularnego prostokąta. Cmentarz powiększono w 1994 roku a uroczystego poświęcenia dokonał biskup pomocniczy diecezji toruńskiej Jan Chrapek. Kolejna rozbudowa cmentarza nastąpiła w 2009 roku, latem 2010 w centralnej części nowego cmentarza wybudowano kamienny postument zwieńczony drewnianą figurą przedstawiającą Pietę. Cmentarz grzebalny posiada wystrój parkowy i w przeciwieństwie do przykościelnego nie posiada zabytkowych nagrobków. Kaplica cmentarna[3][18] została zbudowana w 1937 roku staraniem proboszcza ks. Tomasza Goska. Latem 1997 roku dokonano kapitalnego remontu, umieszczono w jego wnętrzu ołtarz posoborowy – kamień granitowy z kagankami. Zwieńczeniem fasady jest sygnaturka, w której zawisł odnaleziony, mały przestrzelony w czasie wojny dzwon.

Zabytki edytuj

Zabytki wpisane do rejestru zabytków:[20]

  • Kościół drewniany mocą decyzji nr 388 z dnia 26 listopada 1957 roku został wpisany do rejestru zabytków pod nr 126[15] i jest obiektem chronionym prawnie (PSOZ/AB-VII-23/320/91)
  • Barokowy ołtarz główny z kościoła parafialnego w Jastrzębiu pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny wpisany do rejestru zabytków pod nr B/201 z dnia 30 grudnia 1996 roku (PSOZ/DKI-IB-5/2887/96)

Parafia posiada białe karty:

  • dla ołtarza głównego – wykonanie E. Nawrocka 1997-02-17
  • dla obrazu Trójca Święta z ołtarza głównego – wykonanie E. Nawrocka 1997-04-21
  • dla obrazu Nawiedzenia z ołtarza głównego – wykonanie E. Nawrocka 1997-04-21
  • dla obrazu Świętego Jana ze zwieńczenia ołtarza głównego – wykonanie E. Nawrocka 1997-03-17

Parafia posiada dokumentację restauracyjną i konserwatorską wykonaną przez prof. B. Rouba z zespołem studentów; archiwa parafialne z metrykami urodzeń, aktami zgonów i zapowiedzi przedślubne. Ponadto księgi parafialne pochodzące z XIX wieku: księgi chrztów od 1877, ślubów od 1945, pogrzebów od 1946, I Komunii św. od 1959, bierzmowanych od 1953, kronika parafii od 1991

 
Wnętrze kościoła w Jastrzębiu

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 8
  2. ↑ Mirosław Wołojewicz, Informator historyczno geograficzny obszaru gminy Grążawy, Brodnica 1997, s. 38
  3. ↑ a b c Ks. Stanisław Kardasz (red.), Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość. Dekanat Brodnicki, Toruń 1998, s. 97
  4. ↑ a b Ks. Stanisław Kardasz (red.), Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość. Dekanat Brodnicki, Toruń 1998, s. 99
  5. ↑ a b Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 9
  6. ↑ a b Ks. Stanisław Kardasz (red.), Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość. Dekanat Brodnicki, Toruń 1998, s. 100
  7. ↑ Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 10
  8. ↑ Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 11
  9. ↑ Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 12
  10. ↑ Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 14
  11. ↑ Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 13
  12. ↑ a b Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 15
  13. ↑ Mirosław Wołojewicz, Informator historyczno geograficzny obszaru gminy Grążawy, Brodnica 1997, s.40
  14. ↑ a b c Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 18
  15. ↑ a b Ks. Stanisław Kardasz (red.), Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość. Dekanat Brodnicki, Toruń 1998, s. 98
  16. ↑ Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 19
  17. ↑ Mirosław Wołojewicz, Informator historyczno geograficzny obszaru gminy Grążawy, Brodnica 1997, s. 40
  18. ↑ a b c Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 16
  19. ↑ Jerzy Wultański, Brodnickie pomniki i tablice pamiątkowe, Brodnica 2008, s. 80-84
  20. ↑ Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005, s. 30

Bibliografia edytuj

  • Mariola Weiss – Kwella, Parafia p. w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Jastrzębiu – rys historyczny, 2005.
  • Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, t.3, Dekanat Brodnicki, Toruń, Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1998, ss. 7-41, 96-100, ISBN 83-86471-09-3.
  • Mirosław Koniecki, Nasz Dom nr 11, Brodnica, Stowarzyszenie Rodzin Katolickich Diecezji Toruńskiej, 1995.
  • Mirosław Wołojewicz, Informator historyczno geograficzny obszaru gminy Grążawy, Brodnica: „Edytor”, 1997, ISBN 83-908086-1-7, OCLC 297824659.
  • Janusz Umiński, Powiat brodnicki i okolice – przewodnik, Toruń, Polskie Wydawnictwo Reklamowe, 2006, ss. 28, 76-77, 122, ISBN 83-89990-80-6.
  • Elżbieta Andrzejewska, Brodnica – przewodnik turystyczny, Toruń, Wydawnictwo Lenz & Załęcki, 2003, ss. 14-15, ISBN 83-916059-2-2.
  • Jerzy Wultański, Brodnickie pomniki i tablice pamiątkowe, Brodnica, Multi, 2008, ss. 80-84, ISBN 978-83-89963-18-5.
  • Ks. Zbigniew Markowski (red.), Venite, Przeczno, Wydawca „Zwiastuna Różańcowego”, 1998–2004, ISSN 1506-9915.
  • Strona parafii: https://parafiannmpwjastrzebiu.pl.tl/

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościół_Nawiedzenia_Najświętszej_Maryi_Panny_i_bł._ks._Stefana_Wincentego_Frelichowskiego_w_Jastrzębiu&oldid=71254257”