Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Apostołów Piotra i Pawła w Hebdowie
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Apostołów Piotra i Pawła w Hebdowie – zabytkowy kościół znajdujący się w województwie małopolskim, w gminie Nowe Brzesko, w Hebdowie.
 nr rej. A-342[1] z dnia 12.07.1972
| |||||||||
| kościół parafialny | |||||||||
_(29009804161).jpg) Kościół klasztorny w Hebdowie | |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość |
Hebdów 110 | ||||||||
| Wyznanie | |||||||||
| Kościół | |||||||||
| Parafia | |||||||||
| Wezwanie | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie gminy Nowe Brzesko  | |||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||
Położenie na mapie powiatu proszowickiego  | |||||||||
 50°08′53″N 20°24′58″E/50,148056 20,416111
| |||||||||
| Strona internetowa | |||||||||
W latach 1664–1727 wczesnogotycki korpus świątyni przebudowano na trójnawowy, dobudowano dwie wieże, kaplicę oratoryjną z trzema absydami oraz zabudowania klasztorne. Obecnie klasztor i kościół jest w posiadaniu Polskiej Prowincji Zakonu Pijarów. W skład zespołu klasztornego norbertanów, wpisanego do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego, wchodzi: kościół pw. Wniebowzięcia NMP, klasztor, ogród oraz spichlerz.
Historia
edytujW latach 1146–1173 rycerze Strzeżysław z Sulimów i Wrocisław z Gierałtów sprowadzili do Hebdowa z czeskiego Strahova norbertanów (premonstratensów)[2]. W roku 1149 ojcowie założyli klasztor[3].
Najstarszy zachowany dokument dotyczący tutejszego opactwa pochodzi z 1276 roku i dotyczy zwolnienia mieszkańców ze zobowiązań wobec księcia. Immunitet był ponownie zatwierdzany przez Władysława Łokietka w 1331 i Kazimierza Wielkiego w 1358 roku. Fundacje opactwa potwierdzała bulla papieża Eugeniusza IV z 26 czerwca 1441 roku[2].
Pierwsi zakonnicy i mniszki wraz z opatem Niemcem Wosolanusem (zm. 1179) zamieszkali w Brzesku. Po 1160 roku zakonnice przeniosły się na Zwierzyniec koło Krakowa[a].
,_Hebd%C3%B3w_village,_Proszowice_county,_Lesser_Poland_Voivodeship,_Poland.JPG)
_(28468522013).jpg)
W 1441 roku tutejszemu opatowi podlegały klasztory w Witowie, Nowym Sączu, Zwierzyńcu, Imbramowicach, Busku, Krzyżanowicach i Płocku[2]. Klasztor hebdowski był pierwszym na ziemiach polskich i stanowił opactwo polskiej cyrkarii norbertańskiej[4].
W pierwszej połowie XV wieku doszło do konfliktu między opatem z Buska a biskupem krakowskim Zbigniewem Oleśnickim. Przyczyną była chęć uwolnienia się norbertanów od zwierzchnictwa biskupów krakowskich. Opat spędził rok w biskupim więzieniu[2].
Zakonnicy nie prowadzili duszpasterstwa parafialnego ale zorganizowali szkołę przyklasztorną, posiadali księgozbiór oraz archiwa. Po likwidacji zakonu w wyniku kasaty w 1819 roku Samuel Bogumił Linde wywiózł z Hebdowa część biblioteki, a jego dobra przeszły pod zarząd Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu[5]. Reszta zbiorów zaginęła, a archiwum uległo rozproszeniu. Od 1832 roku w kościele klasztornym księża diecezjalni prowadzą duszpasterstwo, a od 1949 w parafii pracują księża pijarzy[2].
Według publikacji Antoniego Kraszowskiego z 1752 roku, do połowy XVIII wieku w kronikach klasztornych były wzmianki o 38 opatach. Pośród nich byli: Melchior Olszewski – sekretarz króla Zygmunta Augusta; Jordan z Zakliczyna; Gotard Tyzenhauzen – późniejszy biskup smoleński; Ludwik Stępkowski powołany na biskupstwo kamienieckie; Erazm Kretkowski; Aleksander Trzebiński – podkanclerzy koronny Władysława IV; Tomasz Leżeński – późniejszy biskup płocki oraz Michał Wilkowski. Opatem klasztoru był także Józef Andrzej Załuski, założyciel słynnej biblioteki w Warszawie. Od 1748 roku opatem był Józef Łaszcz, a zaraz po nim Franciszek Zborowski. W latach 1753–1760 Krzysztof Dobiński, sufragan łowicki. Po nim od 1771 roku opatem był kanclerz Młodziejowski. W latach 1780–1791, ostatnim komendatoryjnym opatem był eksjezuita Karol Wyrwicz. Po nim byli jeszcze mianowani: Ignacy Pokubiato, Grzegorz Zacharjaszewicz i ksiądz Bystrznowski[4].
Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny konsekrowany 31 maja 1678 roku przez biskupa Mikołaja Oborskiego. Jeden z kościelnych dzwonów nosił datę 1108 rok. W podziemiach znajdują się sarkofagi i trumny zmarłych zakonników i opatów norbertańskich[6].
Architektura
edytujKościół murowany, orientowany, dach dwuspadowy z sygnaturką[2]. Wczesnogotycki korpus świątyni przebudowany w latach 1692–1727 na trójnawowy typu bazylikowego[7]. Przed 1664 rokiem do fasady zachodniej o cechach średniowiecznych zostały dobudowane dwie czworoboczne wieże oraz od strony południowej murowane zabudowania klasztorne. Hełmy wież zostały odrestaurowane po pożarze w 1859 roku[2].
Po stronie wschodniej na przedłużeniu prezbiterium w latach 1692–1727 dobudowano na planie kwadratu kaplicę oratoryjną z trzema apsydami zdobioną freskami Andrzeja Radwańskiego[6] Kaplicę przykryto kopułą z latarnią.
Nawa główna nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami na gurtach, nawy boczne nakryte sklepieniem krzyżowym. W nawie południowej odsłonięto XVII-wieczną polichromię.
Budynek klasztorny wybudowano w latach 1644–1664. Znajdują się w nim kolebkowe ceglane piwnice wystawiennicze wraz z karcerem dla nieposłusznych zakonników z zachowanymi oryginalnymi inskrypcjami z XVII wieku[8].
Spichrz klasztorny z 1760 roku, murowany, dwukondygnacyjny. Pomieszczenia wewnątrz nakryte pułapami, a trzy izby posiadają sklepienia krzyżowe[2].
Wyposażenie wnętrza
edytuj- wizerunek Maryi z Dzieciątkiem z ok. 1400 roku, wrzeźbiony w drewnie lipowym przez nieznanego artystę. Maryja jest przybrana w haftowane złotem szaty na wzór hiszpański. Rzeźba ma wysokość 124 cm, 40 cm szerokości, 25 cm głębokości[6] zaliczana do madonn typu krakowskiego, obok rzeźby z Racławic olkuskich[2]. Posąg umieszczony jest w niszy nad ołtarzem, zasuwanej barokowym obrazem Przemienienia Pańskiego[3];
- obraz Matki Boskiej Starobrzeskiej w typie Hodegetrri, malowany temperą na desce z około 1460 roku[2], odkryty w 2008 roku podczas prac konserwatorskich[6];
- wczesnobarokowy kamienny portal z herbem suchekomnaty i inicjałami Ludwika Stępowskiego (1644–1664)[2];
- marmurowe epitafia Tekli i Józefa Szwykowskich (zm. 1777), Michała Szwykowskiego (zm. 1785) oraz Jadwigi z Dębskich Szwykowskiej (zm. 1798)[2];
- barokowy ołtarz główny zdobiony lustrami i marmoryzacją na srebrze[3];
- klasycystyczne stalle z malowidłami na zapleckach[2];
- dwudzielny prospekt organowy z 2. połowy XVII wieku ozdobiony rzeźbą króla Dawida i aniołów[2]
- alabastrowy, renesansowy posąg Chrystusa Zmartwychwstałego[2];
- klasycystyczny portal z herbem Junosza[2];
- barokowe malowidło ukrzyżowanego Chrystusa nad łukiem tęczy[2];
- późnobarokowy krucyfiks[2];
- obraz św. Norberta depczącego heretyckie księgi[2];
- klasycystyczna ambona[2];
- renesansowy nagrobek Melchiora Olszewskiego[2];
- barokowe epitafium Ludwika Stępowskiego[2];
- późnobarokowe epitafium Michała Józefa Wilkowskiego (zm. 1727) z portretem na blasze[2];
- rokokowe tabernakulum[6];
- gloria promienista z symbolem imienia Maryi w otoczeniu aniołów i chmur[2];
- drewniane świeczniki z herbem Junosza[2].
W kościele dominują barwy zielono-złote, autorami polichromii są Andrzej Radwański oraz pod koniec XIX wieku Franciszek Radwan[2].
Otoczenie
edytuj
Na dawnym cmentarzu przykościelnym późnobarokowa figura św. Norberta w stroju biskupim, depczącego po głowach pokonanych pogan.
W obiekcie klasztornym działa ośrodek duchowości chrześcijańskiej, edukacji i kultury, Centrum Wiara i Kultura[8] oraz Hotel Św. Norberta[9].
Prace renowacyjne kosztowały ponad 17 mln zł, z czego wkład własny zakonników to niecałe dwa miliony. Reszta pieniędzy pochodziła z Unii Europejskiej oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego[10].
Uwagi
edytuj- ↑ Według informacji na stronie: www.diecezja.kielce.pl siostry przeniosły się do Zawichostu
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025.s.143
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Pielesz Marcin: Zabytkowe Klasztory w Małopolsce. Kielce: Jedność, 2014, s. 48-59. ISBN 978-83-7660-928-7.
- ↑ a b c ;dnidziedzictwa.pl. [dostęp 2015-02-06]. (pol.).
- ↑ a b www.wrota-swietokrzyskie.pl. [dostęp 2015-02-06]. (pol.).
- ↑ www.24ikp.pl. [dostęp 2015-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]. (pol.).
- ↑ a b c d e www.diecezja.kielce.pl. [dostęp 2015-02-06]. (pol.).
- ↑ Marian Kornecki: Sztuka sakralna. Kraków: ZZJPK, 1993, s. 14.
- ↑ a b www.wiaraikultura.pl. [dostęp 2015-02-06]. (pol.).
- ↑ Hotel Św. Norberta. [dostęp 2015-02-06]. (pol.).
- ↑ www.gazetakrakowska.pl. [dostęp 2015-02-06]. (pol.).