Wikipedia

Koczkodan czarnosiwy

Koczkodan czarnosiwy[53][54], koczkodan elgoński[53], koczkodan rudouchy[53], koczkodan morski[53], koczkodan czujny[53], koczkodan transwalski[53] (Cercopithecus mitis) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Koczkodan czarnosiwy
Cercopithecus mitis[1]
Wolf, 1822[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

łożyskowce

Rząd

naczelne

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Plemię

Cercopithecini

Rodzaj

koczkodan

Gatunek

koczkodan czarnosiwy

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[52]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1822 roku niemiecki przyrodnik Johann Wolf, nadając mu nazwę Cercopithecus mitis[2]. Wolf nie podał miejsca typowego[2], autorzy Mammal Species of the World jako miejsce typowe podają Gwineę[55], ale prawdopodobnie była to Angola[56][57]. Wolf swój opis oparł na ilustracji żywego osobnika[2].

C. mitis należy do grupy gatunkowej mitis[56]. Taksonomia wysoce wielo-taksonowej grupy mitisjest wciąż nierozwiązana i różni się w zależności od ujęcia taksonomicznego[58][59][56]. Obecnie (2020) w obrębie grupy mitis rozpoznane są dwa gatunki (C. mitis i C. nictitans), ale trzy inne taksony traktowane w różnych ujęciach systematycznych jako odrębne gatunki (C. doggetti, C. kandti i C. albogularis) zostały wstępnie włączone do C. mitis w następstwie przeprowadzonych badań[51][56]. Zachodzi potrzebna dodatkowych badań dotyczących podziału systematycznego[56].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają szesnaście podgatunków[56]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
C. m. albogularis Semnopithecus? albogularis Sykes, 1831 Angola[60]. Skóra i czaszka samca (sygnatura BMNH Mammals 1855.12.24.13) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[47].
C. m. albotorquatus Cercopithecus albotorquatus Pousargues, 1896 Nieznane[61]. Zamontowana skóra (w naturalnej pozycji) z czaszką w środku samicy (sygnatura MNHN-ZM-MO-1887-733) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[62].
C. m. boutourlinii Cercopithecus boutourlinii Giglioli, 1887 Keffa, Etiopia[61]. Zamontowana skóra, czaszka i szkielet pozaczaszkowy samicy (sygnatura MF 73) ze zbiorów Museo di storia naturale sezione di zoologia „La Specola”, we Florencji; okaz zebrał w 1885 roku Raffaele Leopoldo Traversi[63].
C. m. doggetti Cercopithecus leucampyx doggetti Pocock, 1907 Pomiędzy jeziorami Karengye a Burumba, na północ od rzeki Kagera, południowo-zachodnie Ankole, Uganda[61][64][65]. Młodociana samica (sygnatura BMNH Mammals 1904.8.1.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał w listopadzie 1911 roku Walter Grimwood Doggett[66].
C. m. erythrarchus Cercopithecus erythrarchus W. Peters, 1852 Quelimane, Inhambane, wybrzeże południowego Mozambiku[61][64]. Okaz odłowiony podczas ekspedycji po Mazambiku[12].
C. m. heymansi Cercopithecus mitis heymansi Colyn & W.N. Verheyen, 1987 Yaenero (0°N 25°E/0,200000 24,783333), Demokratyczna Republika Konga[50][67]. Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura RMCA 1986.025-M-0004) ze zbiorów Królewskiego Muzeum Afryki Środkowej w Tervuren; okaz zebrany w sierpniu 1985 roku[50][67].
C. m. kandti Cercopithecus kandti Matschie, 1905 Wirunga, Demokratyczna Republika Konga[68][69]. 3 niekompletne skóry oprawione przez rdzennych mieszkańców[25].
C. m. kolbi Cercopithecus kolbi Neumann, 1902 Skarpa Kedong, 70 mi (113 km) na południowy zachód od góry Kenia, Kenia[68][70]. Dorosła samica (sygnatura BMNH Mammals 1900.1.3.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał 21 września 1899 roku C.S. Betton[70].
C. m. labiatus Cercopithecus labiatus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1842 Południowa Afryka[68][64]. Zamontowa skóra (w naturalnej pozycji) z czaszką w środku osobnika nieznanej płci (sygnatura MNHN-ZM-2005-972) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[71].
C. m. manyaraensis Cercopithecus mitis manyaraensis Butynski & de Jong, 2020 Północny kraniec jeziora Manyara (3°S 36°E/-3,366667 35,833333; na wysokości 970 m n.p.m.), dystrykt Mbulu, Manyara, środkowo-północna Tanzania[51]. Skóra dorosłej samicy (sygnatura BMNH Mammals 1937.11.8.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrali 1 maja 1937 roku B. Cooper i F. Colyer[72].
C. m. moloneyi Cercopithecus moloneyi P.L. Sclater, 1893 Karonga, północno-zachodni brzeg jeziora Niasa, Malawi[68][64]. Skóra dorosłego samca (sygnatura BMNH Mammals 1966.21) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zakupił w kwietniu 1892 roku od rdzennych mieszkańców Alexander Whyte[17][73].
C. m. monoides Cercopithecus monoides I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1841 Tanzania[74]. Zamontowana skóra (w naturalnej pozycji) i czaszka dorosłej samicy (sygnatura MNHN-ZM-2005-986) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu; okaz zebrał 22 listopada 1838 roku de Beauveau[75].
C. m. opisthostictus Cercopithecus opisthostictus P.L. Sclater, 1894 Jezioro Mweru, Zambia[74]. Lektotyp wyznaczony przez Ernesta Schwarza: skóra dorosłego osobnika (sygnatura BMNH Mammals 1894.3.8.22) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał A.A. Sharpe[47][76].
C. m. stuhlmanni Cercopithecus stuhlmanni Matschie, 1893 Na północ od Kinyawanga, w pobliżu Beni, dolina Semliki, Demokratyczna Republika Konga[74][64]. Zamontowana skóra i czaszka (sygnatura ZMB 33622) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał Mehmed Emin Pasza[47].
C. m. zammaranoi Cercopithecus (Insignicebus) albogularis zammaranoi De Beaux, 1924 Bidi Scionde, Dżuba Dolna, Somalia[61][77]. Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura V-VI-1922) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Mediolanie, zniszczony w 1943 roku; okaz zebrał 5 czerwca 1922 Vittorio Tedesco Zammarano[77].

Etymologia edytuj

  • Cercopithecus: gr. κερκοπίθηκος kerkopithēkos „małpa z długim ogonem”, od gr. κερκος kerkos „ogon”; πιθηκος pithēkos „małpa”[78].
  • mitis: łac. mitis „niegroźny, łagodny”[79].
  • albogularis: łac. albus „biały”[80]; nowołac. gularis „gardłowy”, od łac. gula „gardło”[81].
  • albotorquatus: łac. albus „biały”; torquatus „obrożny”, od torquis lub torques „kołnierz, obroża”[82].
  • boutourlinii: hrabia Augusto Boutourline (?–?), potomek rosyjskiej rodziny szlacheckiej, podróżnik po Azji i Afryce[83].
  • doggetti: Walter Grimwood Doggett (około 1876–1905), brytyjski kolekcjoner, taksydermista, fotograf i przyrodnik z Afryki Wschodniej w latach 1899–1903[84].
  • erythrarchus: gr. ερυθρος eruthros „czerwony”[85]; αρχος arkhos „odbyt”[86].
  • heymansi: Jean-Claude Heymans (?–?), francuski przyrodnik, kierownik Wydziału „Ecologie et Conservation de la Nature” uniwersytetu w Kisangani[50].
  • kandti: dr. Richard Kandt (1867–1918), niemiecki urzędnik państwowy, lekarz, badacz i przyrodnik, podróżował po Kongo w latach 1897–1903[87].
  • kolbi: dr. George Kolb (?–1899), niemiecki zoolog i podróżnik[88].
  • labiatus: łac. labiatus „wargowy”, od labia „usta, wargi”[89].
  • manyaraensis: jezioro Manyara, Tanazania[51].
  • moloneyi: Sir Cornelius Alfred Moloney (1848–1913), brytyjski urzędnik państwowy i kolonialny[90].
  • monoides: późnołac. monoides „jednolity”, od gr. μονοειδης monoeidēs „zwykły, jednolity”[91].
  • opisthostictus: gr. οπισθε opisthe „tył”[92]; στικτος stiktos „cętkowany, kropkowany”, od στιζω stizō „tatuować”[93].
  • stuhlmanni: prof. dr Franz Ludwig Stuhlmann (1863–1928), niemiecki przyrodnik, kolekcjoner ze Afryki Wschodniej z lat 1888–1900[94].
  • zammaranoi: ppłk Vittorio Tedesco Zammarano (?–?), włoski oficer, podróżnik i myśliwy, związany z Civico Museo Archeologico di Milano[95].

Zasięg występowania edytuj

Koczkodan czarnosiwy występuje w zależności od podgatunku[56][53]:

  • C. mitis mitis – koczkodan czarnosiwy – zachodnia Angola.
  • C. mitis albogularis – koczkodan białogardły – od jeziora Kilifi Creek na wybrzeżu Kenii na południe do rzeki Pangani w północnej Tanzanii, łącznie z górami Kilimandżaro, Meru i wyspą Zanzibar (archipelag Zanzibar).
  • C. mitis albotorquatus – koczkodan obrożny – wzdłuż wybrzeża Kenii w Boni National Reserve, Dodori National Reserve, Kipini Conservancy, w archipelagu Lamu, Witu Forest Reserve i w głąb lądu do Tana River Primate National Reserve, Parku Narodowego Meru i Kora National Park oraz wzdłuż południowego wybrzeża Somalii, być może tak daleko na północ, jak Kismaju.
  • C. mitis boutourlinii – koczkodan diademowy – południowo-zachodnia Etiopia, od jeziora Tana na południe wzdłuż zachodniego wybrzeża Etiopii na północ od jeziora Turkana.
  • C. mitis doggetti – koczkodan srebrny – wschodnia Demokratyczna Republika Konga, góry na zachód od jezior Edwarda i Tanganika (południowa granica zgłoszona na 3°52’S, 28°55’E) rozciągający się daleko na zachód od głównych wyżyn w Nyakanyendje (02°24’S, 28°18’E) oraz do południowej Ugandy, Rwandy, Burundi (na wschód między jeziorami Kiwu i Tanganika) oraz do północno-zachodniej Tanzanii (Bukoba).
  • C. mitis erythrarchus – koczkodan mozambicki – od płaskowyżu Mlandżi w południowym Malawi, na południe do Zimbabwe, przez znaczną część Mozambiku (chociaż granice przybrzeżne są niepewne), do prowincji Limpopo i północnej części KwaZulu-Natal w Południowej Afryce.
  • C. mitis heymansi – koczkodan skryty – wschodnia Demokratyczna Republika Konga (obszar między rzekami Lomami i Lualaba, sięgający około 2°S i rozciągający się nieco na zachód od rzeki Lomami).
  • C. mitis kandti – koczkodan złoty – Wielki Rów Zachodni, z potwierdzoną obecnością w pozostałościach lasów afro-górskich we wschodniej Demokratycznej Republice Konga i południowo-zachodniej Ugandzie (góry Sabinyo i Mgahinga), w zachodniej części Wirunga oraz w zachodniej Rwandzie (lasy Gishwati i Nyungwe); uważa się, że występuje również w Burunga i Rubengera we wschodniej części Wirunga.
  • C. mitis kolbi – koczkodan kenijski – Central Highlands w Kenii na wschód od Wielkich Rowów Afrykańskich.
  • C. mitis labiatus – koczkodan wargowy – wyżyny wschodniej Południowej Afryki w prowincjach Limpopo, Mpumalanga, KwaZulu-Natal i Prowincji Przylądkowej Wschodniej.
  • C. mitis manyaraensis – jezioro Manyara i obszar Ngorongoro.
  • C. mitis moloneyi – koczkodan zambijski – od północno-wschodniej Zambii na zachód od rzeki Luangwa, przez skrajnie północne Malawi, do Southern Highlands i jeziora Rukwa w południowej Tanzanii.
  • C. mitis monoides – koczkodan tanzański – przybrzeżna Tanzania (w tym Selous Game Reserve, wzgórza Kichi i wyspa Mafia), na zachód do podnóża gór Udzungwa, na południe do Newali i północno-wschodniego Mozambiku.
  • C. mitis opisthostictus – koczkodan plamkozady – południowo-wschodnia Demokratyczna Republika Konga (od około 6°N na zachodnim brzegu rzeki Lualaba na południe do prowincji Katanga i na zachód do jeziora Tanganika), północna Zambia (na zachód od rzeki Luangwa) i wschodnia Angola.
  • C. mitis stuhlmanni – koczkodan zairski – południowy Sudan Południowy (wzgórza Didinga i góry Imatong), Uganda (na północy w Bunyoro, na wschodzie w Tororo i dalej na zachód), zachodnia Kenia (na zachód od Wielkich Rowów Afrykańskich, w tym Mount Elgon i Las Kakamega) oraz północno-wschodnia Demokratyczna Republika Konga, z obszarem między rzekami Uele i Kongo, od rzeki Itimbiri na wschód do lasów Ituri i Semliki oraz na południe do rzeki Lualaba na około 6°S.
  • C. mitis zammaranoi – koczkodan somalijski – południowa Somalia wzdłuż rzek Dżuba i Uebi Szebelie.

Morfologia edytuj

Długość ciała (bez ogona) samic 39–59 cm, samców 46–71 cm, długość ogona samic 49–88 cm, samców 60–95 cm; masa ciała samic 2,7–5,5 kg, samców 5,9–9 kg dla podgatunku mitis; długość ciała (bez ogona) 57–65 cm, długość ogona 79 cm; masa ciała samic 3,3–3,5 kg, samców 8–10 kg dla podgatunku kandti; długość ciała (bez ogona) samic 20–65 cm, samców 25–68 cm, długość ogona samic 26–85 cm, samców 31–95 cm; masa ciała samic 1,5–6 kg, samców 2,7–11,1 kg dla podgatunku albogularis[59][96]. Głowa jest krągła, z krótkim nosem. Nad oczyma znajduje się wyraźna przepaska z długich brwi. Kępki na uszach są białe. Futro jest miękkie i gęste, na nogach i plecach ciemnobrązowa lub niebiesko-czarna. Na plecach i po bokach ciała w szarobrązowym odcieniu. Ogon jest bardzo długi i pomaga małpie utrzymać równowagę. Najczęściej jest uniesiony i łukowato wygięty. Kończyny tylne są dłuższe niż przednie.

Ekologia edytuj

Tryb życia edytuj

Koczkodan czarnosiwy jest płochliwą i ostrożną małpą. Większość czasu spędza na najwyższych gałęziach drzew. Żyje w stadach, najaktywniejszy jest rano i pod wieczór. Upalne godziny popołudniowe spędza odpoczywając w cieniu gęstych gałęzi. Członkowie stada czyszczą sobie w tym czasie wzajemnie sierść, co przyczynia się do umacniania więzi w grupie.

Stado koczkodanów składa się z 10–30 samic i jednego dojrzałego płciowo samca. Młode samice najczęściej przez całe życie pozostają ze swoją matką. Samiec nie musi całego życia spędzić z jednym stadem. Często związek trwa tylko kilka tygodni, nieraz lat, zawsze jednak samiec jest niekwestionowanym wodzem.

Choć pojedyncze stada koczkodanów zamieszkują własne, ograniczone terytorium, którego bronią przed sąsiadami, często tworzą w ciągu dnia mieszane grupy z innymi gatunkami koczkodanów oraz z gazelami i szympansami.

Pożywienie edytuj

Podczas poszukiwania pożywienia całe stado przemieszcza się po swoim terytorium. Koczkodany czarnosiwe żywią się głównie owocami, ale nie gardzą też nasionami, pąkami, liśćmi, a nawet korą drzew. Ten wegetariański jadłospis uzupełniają owadami, jaszczurkami, ptakami i małymi ssakami.

Ich nawyki nie różnią się od przyzwyczajeń innych małp wąskonosych. Pożywienie podają sobie jedną ręką. Afrykańscy farmerzy i leśnicy uważają koczkodany za szkodniki, ponieważ pustoszą ich zbiory.

Rozmnażanie edytuj

Pora godowa zmienia się w zależności od regionu występowania. W wilgotnych lasach tropikalnych parzenie następuje najczęściej w porze suchej, na wyżej położonych terenach jesienią, a na innych obszarach może odbywać się cały rok. Jeśli w stadzie jeszcze inna samica ma ruję, do stada zostaje gościnnie przyjęty samotnie żyjący samiec.

Samica miewa młode z reguły co 2 lata. Najczęściej rodzi się tylko jedno młode, przeważnie w nocy, na drzewie. Zaraz po urodzeniu chwyta się sierści matki na brzuchu. Długi ogon, który jest na początku sztywny, pomaga mu w utrzymaniu się.

Status zagrożenia edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[52].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Cercopithecus samango Wahlberg, 1845.
  2. ↑ Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Simia leucampyx J.B. Fischer, 1829.
  3. ↑ Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Cercopithecus albotorquatus Pousargues, 1896.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Cercopithecus mitis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d J. Wolf: Abbildungen und Beschreibungen merkwürdiger naturgeschichtlicher Gegenstände. Cz. 2. Nürnberg: Im Verlag des Conrad Tyroff’schen Wappen-Kunst-und Commissions-Bureau’s, 1822, s. 145. (niem.).
  3. ↑ J.B. Fischer: Synopsis Mammalium. Stuttgardtiae: J. G. Cottae, 1829, s. 20. (łac.).
  4. ↑ Sykes. Characters of a New Species of Monkey (Semnoptihecus?). „Proceedings of the Committee of Science and Correspondence of the Zoological Society of London”. 1, s. 106, 1831. (ang.). 
  5. ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire: Observations et recherches spéciales sur les mammifères. W: Ch. Bélanger: Voyage aux Indes-Orientales par le nord de l’Europe: les provinces du Caucase, la Géorgie, l’Arménie et la Perse, pendant les années 1825, 1826, 1827, 1828 et 1829. T. 1: Zoologie. Paris: A. Bertrand, 1834, s. 51. (fr.).
  6. ↑ W. Ogilby: The Menageries: The Natural History of Monkeys, Opossums, and Lemurs. T. 1. London: Charles Knight & Co., 1838, s. 343. (ang.).
  7. ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire. Description des mammifères nouveaux ou imparfaitement connus de la collection du Museum d’Histoire Naturelle, et remarques sur la classification et les caractères des mammifères. Premier mémoire. Famille des Singes. „Archives du Muséum d’Histoire Naturelle”. 2, s. 558, ryc. xxxi, 1841. (fr.). 
  8. ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire. Troisième Mémoire sur les Singes de l’ancien monde, spécialement sur les genres Colobe, Miopithèque et Cercopithèque. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 15, s. 1038, 1843. (fr.). 
  9. ↑ J.A. Wahlberg. Samlingar från Sydafrika. „Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-akademiens forhandlingar”. Första Årgången 1844, s. 160, 1845. (szw.). 
  10. ↑ J.E. Gray. Notice of a new species of Monkey from Angola, living in the Gardens of the Society. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 16, s. 56, 1848. (ang.). 
  11. ↑ W.C.H. Peters. Werke über Mossambique die erste Abıheilung der Säugethiere vor, und gab die Diagnosen der darin beschriebenen und abgebildeten neuen Arten. „Bericht über die zur Bekanntmachung geeigneten Verhandlungen der Konigl.Preuss.Akademie der Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre, s. 756, 1851. (niem.). 
  12. ↑ a b W.C.H. Peters: Naturwissenschaftliche Reise nach Mossambique, auf Befehl Seiner Majestät des Königs Friedrich Wilhelm IV, in den Jahren 1842 bis 1848 ausgeführt. Zoologie. I Säugethiere. Berlin: G. Reimer, 1852, s. 1. (niem.).
  13. ↑ C.J. Temminck: Esquisses zoologiques sur la côte de Guiné. Ie partie, les mammifères. Leiden: E.J. Brill, 1853, s. 32. (fr.).
  14. ↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 22. (ang.).
  15. ↑ E.H. Giglioli. Nota intorno ad una nuova specie di Cercopiteco dal Kaffa (Africa centrale). „Zoologischer Anzeiger”. 10, s. 510, 1887. (wł.). 
  16. ↑ P.L. Sclater. The following report from the Secretary on the additions to the Menagerie during the month of October was read. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1892, s. 580, 1892. (ang.). 
  17. ↑ a b P.L. Sclater. On a new African Monkey of the Genus Cercopithecus, with a List of the known Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1893, s. 252, 1893. (ang.). 
  18. ↑ P. Matschie. Zwei Neue Affen. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1893, s. 225, 1893. (niem.). 
  19. ↑ P.L. Sclater. On some Specimens of Mammals from Lake Mweru, British Central Africa, transmitted by Vice-Consul Alfred Sharpe. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1893, s. 725, 1893. (ang.). 
  20. ↑ E. de Pousargues. Sur une Guenon d’espèce nouvelle (Cercopithecus albotorquatus). „Bulletin du Muséum d’histoire naturelle”. 2, s. 55, 1896. (fr.). 
  21. ↑ O. Thomas. List of Mammals obtained by Dr. Donaldson Smith during his recent Journey from Lake Rudolf to the Upper Nile. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1900, s. 801, 1900. (ang.). 
  22. ↑ O. Thomas. On a new monkey from Nyasaland. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 10, s. 243, 1902. (ang.). 
  23. ↑ P.L. Sclater. Report on the Additions to the Society’s Menagerie in March 1902. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1902 (1), s. 237, 1902. (ang.). 
  24. ↑ O.R. Neumann. Exhibition of, and remarks upon, specimens of Mammals obtained during his recent journeys in North-east Africa. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1902 (2), s. 144, 1902. (ang.). 
  25. ↑ a b Matschie 1905 ↓, s. 264.
  26. ↑ Matschie 1905 ↓, s. 266.
  27. ↑ a b Pocock 1907 ↓, s. 691.
  28. ↑ Pocock 1907 ↓, s. 692.
  29. ↑ Pocock 1907 ↓, s. 701.
  30. ↑ Pocock 1907 ↓, s. 702.
  31. ↑ Pocock 1907 ↓, s. 703.
  32. ↑ Pocock 1907 ↓, s. 705.
  33. ↑ Pocock 1907 ↓, s. 706.
  34. ↑ A.J.E. Lönnberg: Mammals. W: Y. Sjöstedt: Wissenschaftliche Ergebnisse der Schwedischen zoologischen Expedition nach dem Kilimandjaro, dem Meru und den umgebenden Massaisteppen Deutsch-Ostafrikas 1905-1906. Stockholm: Tryckt hos P. Palmquists aktiebolag, 1908, s. 5. (niem.).
  35. ↑ D.G. Elliot. Description of a new species of monkey of the genus Cercopithecus. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 4, s. 274, 1909. (ang.). 
  36. ↑ D.G. Elliot. Description of new species of monkeys of the genera Cercopithecus and Papio. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 4, s. 304, 1909. (ang.). 
  37. ↑ G. Dollman. Descriptions of new forms of Cercopithecus and Graphiurus from British East Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5, s. 202, 1910. (ang.). 
  38. ↑ Heller 1913 ↓, s. 7.
  39. ↑ Heller 1913 ↓, s. 8.
  40. ↑ Heller 1913 ↓, s. 9.
  41. ↑ P. Matschie. Neue affen aus Afrika nebst einigen bemerkungen uber bekannte formen. „Annales de la Société royale zoologique et malacologique de Belgique”. 47, s. 48, 1912. (niem.). 
  42. ↑ L. Lorenz. Lasiopyga leucampyx sibatoi subsp. nov. „Anzeiger der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 50, s. 439, 1913. (niem.). 
  43. ↑ D.G. Elliot: A review of the primates. Cz. 2: Anthropoidea: Aotus to Lasiopyga. New York: American Museum of Natural History, 1913, s. 360, seria: Monograph series (American Museum of Natural History); nr 1. (ang.).
  44. ↑ a b A.J.E. Lönnberg. Contributions to the knowledge about the monkeys of Belgian Congo. „Revue zoologique africaine”. 7, s. 133, 1919. (ang.). 
  45. ↑ O. de Beaux. Mammiferi della Somalia Italiana. Raccolta del maggiore Vittorio Tedesco Zammarano nel Museo Civico di Milano. „Atti della Società Italiana di Scienze Naturali e del Museo Civico di Storia Naturale in Milano”. 62, s. 248, 1923. (wł.). 
  46. ↑ E. Schwarz. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1926, s. 32, 1926. (niem.). 
  47. ↑ a b c d E. Schwarz. Notes on the classification of the African monkeys in the genus Cercopithecus, Erxleben. „The Annals and Magazine of Natural History”. Tenth series. 1 (6), s. 649–663, 1926. DOI: 10.1080/00222932808672837. (ang.). 
  48. ↑ A. Roberts. New forms of South African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 14 (3), s. 222, 1931. (ang.). 
  49. ↑ A. Roberts. Descriptions of some new subspecies of mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 21 (1), s. 63, 1948. (ang.). 
  50. ↑ a b c d M. Colyn & W.N. Verheyen. Considérations sur la validité de l’holotype de Cercopithecus mitis maesi Lönnberg, 1919 (Primates, Cercopithecidae) et description d’une nouvelle sous-espèce: Cercopithecus mitis heymansi. „Mammalia”. 51 (2), s. 274, 1987. DOI: 10.1515/mamm.1987.51.2.271.. (fr.). 
  51. ↑ a b c d T.M. Butynski & Y.A. de Jong. Taxonomy and Biogeography of the Gentle Monkey Cercopithecus mitis Wolf, 1822 (Primates: Cercopithecidae) in Kenya and Tanzania, and Designation of a New Subspecies Endemic to Tanzania. „Primate Conservation”. 34, s. 71–127, 2020. (ang.). 
  52. ↑ a b T.M. Butynski & Y.A. de Jong, Cercopithecus mitis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-05] (ang.).
  53. ↑ a b c d e f g Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44–46. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  54. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 133, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  55. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercopithecus mitis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-04].
  56. ↑ a b c d e f g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 240. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  57. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Cercopithecus mitis Wolf, 1822. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  58. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Cercopithecus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-04].
  59. ↑ a b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 693–696. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  60. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercopithecus albogularis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-09-25].
  61. ↑ a b c d e Allen 1939 ↓, s. 146.
  62. ↑ MNHN-ZM-MO-1887-733, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-25] (fr. • ang.).
  63. ↑ S. Vanni, P. Agnelli & M.L. Azzaroli. Cataloghi del Museo Zoologico «La Specola» dell’Università di Firenze. IX. Mammalia: tipi. „Atti della Società Toscana di Scienze Naturali”. Memorie (B). 96, s. 234–235, 1990. (wł.). 
  64. ↑ a b c d e R.E. Moreau, G.H.E. Hopkins & R.W. Hayman. The type-localities of some African mammals. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 115 (3–4), s. 387–447, 1946. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1946.tb00101.x. (ang.). 
  65. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercopithecus doggetti. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-09-25].
  66. ↑ 1904.8.1.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  67. ↑ a b W. Wendelen, Mammalia, type specimens. Royal Museum for Central Africa, Tervuren [online], s. 20 [dostęp 2023-08-22] (ang.).
  68. ↑ a b c d Allen 1939 ↓, s. 147.
  69. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercopithecus kandti. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-09-25].
  70. ↑ a b 1900.1.3.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  71. ↑ MNHN-ZM-2005-972, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-25] (fr. • ang.).
  72. ↑ 1937.11.8.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  73. ↑ 1966.21. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  74. ↑ a b c Allen 1939 ↓, s. 148.
  75. ↑ MNHN-ZM-2005-986, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-25] (fr. • ang.).
  76. ↑ 1894.3.8.22. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  77. ↑ a b L. Cagnolaro. Catalogo dei tipi del Museo Civico di Storia Naturale di Milano. III. I tipi dei mamiferi, con un profilo storico sulla collezione mammalogica. „Atti della Società Italiana di Scienze Naturali e del Museo Civico di Storia Naturale in Milano”. 117 (3–4), s. 85–108, 1976. (wł.). 
  78. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 172, 1904. (ang.). 
  79. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 137.
  80. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 10.
  81. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 100.
  82. ↑ The Key to Scientific Names ↓, albotorquatus [dostęp 2023-09-25].
  83. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 52.
  84. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 113.
  85. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 85.
  86. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 21.
  87. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 218.
  88. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 227.
  89. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 117.
  90. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 281.
  91. ↑ The Key to Scientific Names ↓, monoides [dostęp 2023-09-25].
  92. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 154.
  93. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 221.
  94. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 398.
  95. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 457.
  96. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 157. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Koczkodan_czarnosiwy&oldid=72136557”