Komenda Rejonu Uzupełnień Warszawa Miasto III
Komenda Rejonu Uzupełnień Warszawa Miasto III (KRU Warszawa Miasto III) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie[1].
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie |
1922 |
Rozformowanie |
1939 |
Tradycje | |
Rodowód |
PKU Warszawa Miasto |
Działania zbrojne | |
kampania wrześniowa | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Podległość | |
Skład |
PKU typ specjalny |
Historia komendy
edytujW lipcu 1922 roku została zlikwidowana Powiatowa Komenda Uzupełnień Warszawa Miasto, a w jej miejsce utworzono trzy nowe komendy, w tym Powiatową Komendę Uzupełnień Warszawa Miasto III z siedzibą przy ul. Przejazd 10 (parter), która obejmowała swoją właściwością cały teren ówczesnej Pragi (komisariaty Policji Państwowej nr XIV, XV, XVII, XVIII, XXIV i XXV[2][3].
18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej[4], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu[5]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru[6][7]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu[8].
Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej[6]. W skład PKU Warszawa Miasto III wchodziły trzy referaty: I) referat administracji rezerw, II) referat poborowy i referat inwalidzki[6]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych[9][10][11].
12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty[12].
Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Warszawa Miasto III normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.[13]
Z dniem 1 stycznia 1927 roku minister spraw wojskowych utworzył PKU Warszawa Miasto IV, lecz rejon PKU Warszawa Miasto III nie uległ zmianie i nadal obejmował komisariaty PP nr XIV, XV, XVII, XVIII, XXIV i XXV. Od tego czasu komenda „prowadziła” referat inwalidzki dla całego obszaru m. st. Warszawy[14].
W marcu 1930 roku PKU Warszawa Miasto III nadal podlegała Dowództwu Okręgu Korpusu Nr I i administrowała częścią miasta Warszawy, w której funkcjonowały Komisariaty Policji Państwowej nr: XIV, XV, XVII, XVIII, XXIV i XXV[15].
7 maja 1930 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości oraz Ministrem Pracy i Opieki Społecznej z dnia 18 kwietnia 1930 roku w sprawie postępowania o uznanie za zaginione bez własnej winy osób, których zaginięcie pozostaje w związku przyczynowym ze służbą wojskową. Zgodnie z § 4 wspomnianego rozporządzenia władzą powołaną do przyjęcia podania i zebrania przepisanych zaświadczeń i dowodów stwierdzających okoliczności potrzebne do wydania orzeczenia o zaginionym została PKU Warszawa Miasto III[16][17]. Dla realizacji zadań wynikających z rozporządzenia minister spraw wojskowych czasowo zwiększył skład osobowy PKU o jednego oficera młodszego względnie jednego urzędnika II kategorii[18].
W grudniu tego roku PKU Warszawa Miasto III posiadała skład osobowy typ specjalny[13]. Siedziba komendy znajdowała się przy ul. Szerokiej 3[19].
31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu sumarycznego składu osobowego Powiatowych Komend Uzupełnień Warszawa Miasto I–IV o czterech oficerów i zwiększeniu o czterech urzędników II kategorii. Łącznie w czterech stołecznych PKU miało pełnić służbę 16 oficerów i czterech urzędników II kategorii. Ponadto w PKU Warszawa Miasto II występował dodatkowo etat oficera – referenta ewidencji oficerów. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian[20].
1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby poborowej, zgodnie z którą dotychczasowa Powiatowa Komenda Uzupełnień Warszawa Miasto III została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Warszawa Miasto III przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku[21], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym[22]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Warszawa Miasto III normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień[23] .
Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał dowódcy Okręgu Korpusu Nr I, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie. Komenda prowadziła ewidencję wszystkich oficerów z obszaru m. st. Warszawy, powiatu warszawskiego i powiatu grójeckiego[1].
KRU Warszawa Miasto III była jednostką mobilizującą. Pod względem mobilizacji materiałowej była przydzielona do 36 pp w Warszawie. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” komendant rejonu uzupełnień był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji Stacji Zbornej Warszawa II. Wymieniona jednostka miała być zmobilizowana w I rzucie mobilizacji powszechnej[24].
Po ogłoszeniu mobilizacji KRU Warszawa Miasto III funkcjonowała na podstawie etatu pokojowego. Pod względem ewidencji i uzupełnień miała być przydzielona do Ośrodka Zapasowego 28 DP[25]. Zarówno KRU Warszawa Miasto III, jak i Stacja Zborna Warszawa II podlegały dowódcy Okręgu Korpusu Nr I pod każdym względem[26].
Obsada personalna
edytujPoniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU Warszawa Miasto III i KRU Warszawa Miasto III, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w latach 1926 i 1938.
Komendanci | ||
---|---|---|
stopień, imię i nazwisko | okres pełnienia funkcji | kolejne stanowisko (dalsze losy) |
płk piech. Stanisław Eulagiusz Sobolewski | do V 1923 | komendant PKU Warszawa Powiat[27] |
ppłk piech. Karol Steinbach | V[27] – VII 1923 | komendant PKU Warszawa Powiat[28] |
płk piech. Stanisław Eulagiusz Sobolewski | VII 1923[28] – XII 1924 | 30 pp[29] |
ppłk / płk art. Kamil Grzegorz Czarnowski | XII 1924[30] – II 1927 | stan spoczynku z dniem 30 IV 1927[31] |
mjr san. / kanc. Zygmunt Rudzki | II 1927[32] – 29 II 1932 | stan spoczynku[33] |
mjr piech. Józef Adolf Faltus[a] | 1 I 1932[37] – VIII 1935 | od XI 1935 kierownik referatu w Dep. Uzup. MSWojsk. |
ppłk piech. Zygmunt Walerian Juzwa[38] | VIII 1935[39] – 1939 | od IX 1939 w niewoli, w Oflagu II C Woldenberg |
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1923–1925[40][41] | |||
---|---|---|---|
I referent | kpt. piech. Wincenty Czaprański | do 1 VII 1924 | Oddział I Sztabu Generalnego[42] |
mjr piech. Konstanty Podwysocki | I 1925[43] – II 1926 | kierownik I referatu | |
II referent | por. piech. Ludomir Bonawentura Stankiewicz | ||
referent inwalidzki | por. kanc. Stefan Krasnodębski | do II 1924 | OE V rejonu[44] |
urzędnik wojsk. X rangi Stanisław Witkowski | II – III 1924 | OE Sokółka PKU Augustów w Sokółce[45] | |
por. kanc. Szymon Mayblum | IV 1924 – II 1925 | 1 dżand[46] | |
por. adm. san. Henryk Rudowski | II 1925[47] – II 1926 | referent inwalidzki | |
oficer instrukcyjny | kpt. piech. Walerian Wojtulewicz | VI 1924[48] – III 1926 | 30 pp[49] |
oficer ewidencyjny V rejonu | por. piech. Wacław Ziembiński | od 1 XI 1922[50] | |
urzędnik wojsk. XI rangi Tadeusz Bielicki | do I 1923 | PKU Bielsk oficer ewidencyjny na powiat bielski[51] | |
por. tab. / kaw. Zygmunt Kwiatkowski | I[51] – 15 VIII 1923 | 18 puł[52] | |
urzędnik wojsk. X rangi Stanisław Witkowski | IX 1923[53] – II 1924 | referent inwalidzki[44] | |
por. kanc. Stefan Krasnodębski | od II 1924 | ||
oficer ewidencyjny VI rejonu | por. piech. Wacław Ziembiński | ||
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1926–1938[54][55] | |||
kierownik I referatu administracji rezerw
i zastępca komendanta |
mjr piech. Konstanty Podwysocki | II 1926 – II 1927[56] | komendant PKU Grodzisk Mazowiecki |
mjr kanc. Jan Dłużyński | III 1927 – XI 1928 | praktyka sądowa w WSO nr I | |
kpt. piech. Zygmunt Kubat | p.o. XII 1929[57] – IX 1930 | Biuro Uzup. MSWojsk.[58] | |
kpt. piech. Witold Wolfram | od III 1931[59] | ||
kierownik II referatu poborowego | por. piech. Ludomir Bonawentura Stankiewicz | II 1926 – był w 1932 | |
referent inwalidzki | por. adm. san. Henryk Rudowski[b] | II 1926 – IV 1929 | |
referent | por. kanc. Stefan Krasnodębski | od II 1926 | |
por. piech. Mieczysław Gutowski | był w 1932 | ||
referent (etat przejściowy) | por. kanc. Jan Tuchołka | od II 1926 | |
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych KRU w latach 1938–1939[66][c] | |||
kierownik I referatu ewidencji | kpt. adm. (piech.) Witold Wolfram | †1940 Charków | |
kierownik II referatu uzupełnień | kpt. adm. (art.) Maurycy Eyczun[d] | ||
kierownik III referatu oficerskiego | kpt. adm. (piech.) Edmund Franciszek Bukowicz[e] | od IX 1939 w niewoli, w Oflagu II C Woldenberg[65] |
Uwagi
edytuj- ↑ Józef Adolf Faltus ur. 12 września 1896 roku. Żołnierz Legionów. Był odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych (trzykrotnie) oraz Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi[34][35]. Przebywał w niemieckiej niewoli, w Oflagu VI E Dorsten[36]..
- ↑ Henryk Rudowski (ur. 22 listopada 1898) w czasie I wojny światowej walczył w Legionach Polskich. 3 maja 1932 roku został odznaczony Krzyżem Niepodległości[60]. W 1924 roku został przemianowany z urzędnika wojskowego XI rangi na porucznika ze starszeństwem z 1 grudnia 1920 roku w korpusie oficerów administracji, dział sanitarny. Do lutego 1925 roku pełnił służbę w Departamencie VIII MSWojsk., pozostając oficerem nadetatowym 1 bsan. W lutym 1925 roku został przydzielony do PKU Warszawa Miasto III na stanowisko referenta inwalidzkiego. W kwietniu 1929 roku został zwolniony z zajmowanego stanowiska z równoczesnym przydziałem do dyspozycji Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, do dnia 31 marca 1930 roku[61]. Z dniem 30 września 1930 roku został przeniesiony w stan spoczynku[62][63]. W 1934 roku pozostawał w ewidencji PKU Warszawa Miasto III. Posiadał przydział do Kadry Zapasowej 1 Szpitala Okręgowego[64]. Pracował w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej na stanowisku naczelnika Wydziału Opieki nad Inwalidami. Po zakończeniu kampanii wrześniowej został aresztowany i osadzony na Pawiaku. 17 września 1940 roku został zamordowany w Palmirach[65] . Zobacz też: Zbrodnia w Palmirach
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[67].
- ↑ Kpt. Maurycy Eyczun (ur. 23 lutego 1891, zm. 12 sierpnia 1969). Był odznaczony Medalem Niepodległości i Srebrnym Krzyżem Zasługi[68].
- ↑ Kpt. Edmund Franciszek Bukowicz urodził się 6 lipca 1891 roku w Bolechowie, w powiecie dolińskim. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasługi[69].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Dz.U. z 1939 r. nr 20, poz. 131.
- ↑ PKU w Warszawie. „Polska Zbrojna”. 182, s. 3, 1922-07-08. Warszawa.
- ↑ Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 34.
- ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 61, poz. 609.
- ↑ Dz.U. z 1925 r. nr 37, poz. 252.
- ↑ a b c Jarno 2001 ↓, s. 169.
- ↑ Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
- ↑ Moczyński 1928 ↓, s. 393–394.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 7-20.
- ↑ Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925 roku.
- ↑ Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 roku obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 1-10.
- ↑ a b Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 40 z 23 grudnia 1930 roku, poz. 471.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 2 z 21 stycznia 1927 roku, poz. 15.
- ↑ Dz.U. z 1930 r. nr 31, poz. 270.
- ↑ Dz.U. z 1930 r. nr 34, poz. 285.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 37 z 25 listopada 1930 roku, poz. 432.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 20 z 4 lipca 1930 roku, poz. 250.
- ↑ Książka adresowa 1930 ↓, s. 53.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 23 z 31 lipca 1931 roku, poz. 290.
- ↑ Jarno 2001 ↓, s. 173.
- ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 25, poz. 220.
- ↑ Historia WKU Suwałki ↓.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 760.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 792.
- ↑ Zarzycki 1995 ↓, s. 227.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 29 z 18 maja 1923 roku, s. 273.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 44 z 3 lipca 1923 roku, s. 444.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 134 z 24 grudnia 1924 roku, s. 755.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 134 z 24 grudnia 1924 roku, s. 757.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 5 lutego 1927 roku, s. 37, 44.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 lutego 1927 roku, s. 66.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 23 grudnia 1931 roku, s. 414.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 32, 525.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 21, tu pominięto odznaczenie Virtuti Militari oraz Krzyżem Walecznych po raz 2, 3.
- ↑ Straty ↓, numer jeniecki „990”.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 255.
- ↑ Wykaz Legionistów ↓.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 sierpnia 1935 roku, s. 97.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1416, 1482, 1570.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1351.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 61 z 29 czerwca 1924 roku, s. 364.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 18 stycznia 1925 roku, s. 27.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 7 lutego 1924 roku, s. 51.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 31 z 28 marca 1924 roku, s. 163.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 28 lutego 1925 roku, s. 99.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 28 lutego 1925 roku, s. 102.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 59 z 25 czerwca 1924 roku, s. 402.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 11 marca 1926 roku. Dodatek „Obsada personalna przysposobienia wojskowego”, s. 6.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 43 z 11 listopada 1922 roku, s. 827.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 20 stycznia 1923 roku, s. 53.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 59 z 11 września 1923 roku, s. 558.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 59 z 11 września 1923 roku, s. 559.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 7.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 525.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 18 lutego 1927 roku, s. 65.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 382.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 12.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 97.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 109, poz. 142.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 113.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 49, sprostowano datę przeniesienia w stan spoczynku z 31 grudnia na 30 września 1930 roku.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 17 z 19 grudnia 1930 roku, s. 398.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 384, 742.
- ↑ a b Straty ↓.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 859.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 294.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 291.
Bibliografia
edytuj- Książka Informacyjno-Adresowa „Cała Warszawa” rok 1930. Cz. II: Władze Państwowe, Instytucje i Urzędy. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Polskie Informacyjne Książki Adresowe, 1930.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
- Jarosław Kowalewski: Historia Wojskowej Komendy Uzupełnień w Suwałkach. Wojskowa Komenda Uzupełnień w Suwałkach. [dostęp 2019-05-18].
- Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
- Zygmunt Juzwa. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2018-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-26)].
- Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2019-05-16].