Komitet Centralny Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego
Komitet Centralny Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (ros. Центральный комитет Коммунистической партии Советского Союза) – centralna instancja partii, wykonująca polecenia Biura Politycznego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (Политическое бюро ЦК КПСС – Политбюро), de facto organ zarządzania wszystkimi dziedzinami życia w tym kraju.
| ||
![]() | ||
![]() Główny budynek KC byłej KPZR na Starym Placu 4, obecnie siedziba Administracji Prezydenta Rosji | ||
Państwo | ![]() | |
Data utworzenia | 1918 | |
Data likwidacji | 1991 | |
Zatrudnienie | 1940 + 1275 (1988) | |
Adres | ||
Stary Plac 4 Старая пл. Moskwa | ||
![]() |
Komórki organizacyjneEdytuj
Do października 1989 aparat KC KPZR składał się z następujących komórek[1]:
- Wydział Wojskowy (Военный отдел); na jego prawach funkcjonował Główny Zarząd Polityczny Armii Radzieckiej (Главное Политическое Управление Советской Армии и Военно-Морского Флота);
- Wydział Międzynarodowy (Международный отдел)[a];
- Wydział Przemysłu Obronnego (Отдел оборонной промышленности);
- Wydział Ogólny (Общий отдел)[b];
- Wydział Organów Administracyjnych (Отдел административных органов);
- Wydział Handlu Zagranicznego (Отдел внешней торговли);
- Wydział Informacji (Отдел информации);
- Wydział Kultury (Отдел культуры);
- Wydział Przemysłu Lekkiego i Dóbr Konsumpcyjnych (Отдел лёгкой промышленности и товаров народного потребления);
- Wydział Przemysłu Maszynowego (Отдел машиностроения);
- Wydział Informacji Międzynarodowej (Отдел международной информации);
- Wydział Nauki i Wyższych Uczelni (Отдел науки и учебных заведений);
- Wydział Pracy Organizacyjno-Partyjnej (Отдел организационно-партийной работы).
- Wydział Organów Planowania i Finansowych (Отдел плановых и финансовых органов);
- Wydział Propagandy i Agitacji (Отдел пропаганды и агитации);
- Wydział Kadr Zagranicznych i Wyjazdów Zagranicznych (Отдел по работе с заграничными кадрами и выездом за границу), 99 zatrudnionych;
- Wydział Łączności z Partiami Komunistycznymi i Robotniczymi Krajów Socjalistycznych (Отдел ЦК КПСС по связям с коммунистическими и рабочими партиями социалистических стран)[c];
- Wydział Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego (Отдел сельского хозяйства и пищевой промышленности);
- Wydział Budownictwa (Отдел строительства);
- Wydział Handlu i Usług (Отдел торговли и бытового обслуживания);
- Wydział Transportu i Łączności (Отдел транспорта и связи);
- Wydział Przemysłu Ciężkiego i Energetyki (Отдел тяжёлой промышленности и энергетики);
- Wydział Przemysłu Chemicznego (Отдел химической промышленности);
- Wydział Ekonomiczny (Экономический отдел);
- Inspekcja (Инспекция);
- Zarząd Administracji (Управление делами)[d].
W październiku 1989 ilość wydziałów zredukowano do 10:
- Wydział Rozwoju Partyjnego i Pracy Kadrowej (Отдел партийного строительства и кадровой работы);
- Wydział Ideologiczny (Идеологический отдел);
- Wydział Socjalno-Ekonomiczny (Социально-экономический отдел);
- Wydział Rolny (Аграрный отдел);
- Wydział Obrony (Оборонный отдел);
- Wydział Państwowo-Prawny (Государственно-правовой отдел);
- Wydział Międzynarodowy (Международный отдел);
- Wydział Ogólny (Общий отдел);
- Zarząd Administracji (Управление делами);
- Wydział Stosunków z Organizacjami Społeczno-Politycznymi (Отдел для связей с общественно-политическими организациями).
Przy KC funkcjonowały:
- Komitet Kontroli Partyjnej przy KC KPZR (Комитет Партийного Контроля при ЦК КПСС);
- Instytut Marksizmu-Leninizmu przy KC KPZR (Институт марксизма-ленинизма при ЦК КПСС)[e];
- Instytut Nauk Społecznych przy KC KPZR (Институт общественных наук при ЦК КПСС);
- Wyższa Szkoła Partyjna przy KC KPZR (Высшая партийная школа при ЦК КПСС);
- Akademia Nauk Społecznych przy KC KPZR (Академия общественных наук при ЦК КПСС);
- Gazeta „Prawda”;
- Hotel Oktjabrskaja-1 (гостиница Октябрьская-1) przy ul. Bolszaja Jakimanka 24 (ул. Большая Якиманка), zbudowany w 1983 dla partyjno-państwowych gości państwa radzieckiego, od 1992 eksploatowany pod nazwą hotelu Prezydent (Президент Отель) przez Administrację Prezydenta FR.
Ochrona dostojników partyjnych i państwowych, praktycznie członków i zastępców Biura Politycznego, jak i sekretarzy KC, oraz zarządzanie rezydencjami państwowymi wchodziło w zakres IX Zarządu KGB (1954–1990)[2].
Siedziba Komitetu CentralnegoEdytuj
Jeśli dla wszystkich symbolem władzy w ZSRR był moskiewski Kreml, gdzie m.in. znajdował się gabinet sekretarza generalnego KPZR, tak dla przedstawicieli władzy jej synonimem był położony w historycznej dzielnicy miasta Kitajgrodzie (Китай-город) – Stary Plac (Старая площадь), gdzie od połowy lat dwudziestych do 1991 miał swoją siedzibę KC KPZR; oficjalny adres – Staraja Pł. (Старая пл., Stary Pl.) 4.
Łącznie w kompleksie kilkunastu (14?) obiektów KC KPZR, określanym „partyjnym miastem” (партийный город) zlokalizowanych w kwartale ulic położonych przy Starym placu, ulicy Ilinka (Ильинка ул.) i zaułku Ipatiewskim (Ипатьевский пер.), jak i poza nim – w zaułku Nikolskim (Никольский пер.), było zatrudnionych w latach dwudziestych około 1500 pracowników merytorycznych, w 1988 – 3 tys. osób (1940 pracowników merytorycznych plus 1275 obsługi), dysponujących w centrum Moskwy własnym zapleczem gastronomicznym, w tym 3-piętrową restauracją i wieloma bufetami, kasami lotniczymi i kolejowymi, pocztą nr 132 (городское отделение почтовой связи Москва-132)[f], księgarnią, centrum kultury wraz z salą widowiskowo-kinową, oraz kompleksem sportowym.
- Pierwszym przejętym obiektem przez ówczesny KC Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików) WKP(b) w rejonie Starego Placu, był zbudowany w latach 1912–1915 (arch. Władymir Szerwud(ros.)) sześciokondygnacyjny dom handlowy W.I. Titowa (Stary pl. 4). W latach dwudziestych mieścił on też władze centralne Komsomołu. Do rozwiązania partii pozostał głównym budynkiem KC KPZR, w którym na V piętrze mieli swoje gabinety sekretarze KC, w tym gabinet nr 6 sekretarza generalnego[3].
- Budynek przy Starym pl. 8, zbud. 1901–1903 (arch. Fiodor Schechtel) przez Moskiewskie Towarzystwo Ubezpieczeń od Ognia (Московское страховое от огня общество), b. dom handlowy (piętra 1–3) i hotel „Bojarski Dwór” (Боярский двор, Hôtel Boiar), 150 pokoi na 4–5 p. M.in. gościł w nim Maksym Gorki (1914–1915). W latach dwudziestych obiekt sprzedano Ludowemu Komisariatowi Rolnictwa. W październiku 1941 budynek był częściowo zbombardowany. Do 1991 mieścił się w nim m.in. Wydział Międzynarodowy KC (około 300 osób personelu)[4].
- Budynek przy Starym pl. 2/ul. Ilinka 14, zbudowany 1894 (Borys Freidenberg) jako dom handlowy, siedziba Moskiewskiego Banku Kupieckiego (Московский купеческий банк), Ludowego Komisariatu Handlu Zagranicznego ZSRR (Народный комиссариат внешней торговли CCCP). Do 1991 mieścił się w nim Wydział Ogólny KC KPZR (w 1982 232 zatrudnionych).
- Zespół budynków przy ul. Ilinka 21–23, zbudowany 1909–1911 (arch. Iwan Rerberg(ros.)), b. budynek Północnego Towarzystwa Ubezpieczeń (Северное страховое общество), następnie Ludowego Komisariatu Inspekcji Robotniczo-Chłopskiej RFSR, Ludowego Komisariatu Handlu Zagranicznego ZSRR, Komitetu Kontroli Partyjnej przy KC KPZR i wydawnictwa Maskowskij raboczij (издательство „Московский рабочий”).
Obecnie budynki pełnią rolę zaplecza administracyjnego Administracji Prezydenta Rosji. W zachodnim korpusie zespołu przy ul. Ilinka 21–23 mieści się obecnie Ministerstwo Pracy i Ochrony Socjalnej Federacji Rosyjskiej (Министерство труда и социальной защиты Российской Федерации) (od 2008).
W skład kompleksu wchodził też budynek komitetów – Miejskiego i Obwodowego KPZR, który obecnie zajmują władze obwodu moskiewskiego.
- Budynek przy Starym pl. 6, zbudowany 1912–1915 (arch. Władymir Szerwud), b. dom handlowy E.A. i E. Armandów, w okresie międzywojennym siedziba Ludowego Komisariatu Pracy. Gabinet I sekretarza obu komitetów (funkcja personalnie połączona!) mieścił się na szóstym piętrze.
Majątek partiiEdytuj
W momencie zakończenia działalności Komitetu Centralnego KPZR w bilansie partii znajdowały się budynki „Domów Przyjaźni” w ZSRR i krajach europejskich, budynki komitetów republikańskich, obwodowych, miejskich, rejonowych, i wyższych szkół partyjnych, m.in.
- 4228 budynków biurowych,
- 131 ośrodków społeczno-politycznych,
- 134 hoteli,
- 112 archiwów,
- 16 instytutów badawczych,
- 41 instytucji edukacyjnych,
- 54 domy-muzea W.I. Lenina,
- 23 obiekty sanatoryjne i domy wypoczynkowe,
- 145 baz transportowych,
- 840 garaży[5].
Zobacz teżEdytuj
UwagiEdytuj
- ↑ Powołany 13 czerwca 1943, przejął obowiązki Kominternu. Kreował i prowadził politykę zagraniczną KPZR i ZSRR. Kierowany był przez osobę w randze sekretarza KC. Miał siedzibę przy Starym Placu 8/5, tzw. 3 podjeździe, tj. 3 budynku KC. Dysponował hotelem (zbudowanym w 1965) przy zaułku Płotnickim 12 (Плотников пер.), hotelem Oktiabrskaja-2 (Гостиница Октябрьская-2), obecnie Hotel Arbat (Гостиница Арбат).
- ↑ Komórka organizacyjna zajmująca się obróbką dokumentów.
- ↑ Powołany 21 lutego 1957, po kryzysie węgierskim. Wydział nazywany był również Wydziałem krajów socjalistycznych (Отделом по соцстранам), lub II Międzynarodowym (2-м международным). Zlikwidowany w październiku 1988.
- ↑ Komórka zajmująca się szeroko pojętą administracją, m.in. obiektów KC, sferą bytową personelu m.in. mieszkalnictwem (np. przy szosie Rublewo-Uspieńskiej i ul. Gorkiego wraz z szosą Leningradzką), wypoczynkiem (sieć własnych domów wczasowych i pensjonatów), ochroną zdrowia (sieć własnych sanatoriów), oświatą dzieci pracowników np. w szkole średniej nr 27 przy pr. Kutuzowskim i przedszkolu, wyżywieniem i dystrybucją artykułów deficytowych; 217 zatrudnionych.
- ↑ Obecnie Państwowa Biblioteka Społeczno-Polityczna (Государственная общественно-политическая библиотека) oraz Rosyjskie Centrum Ochrony i Analizowania Dokumentów Historii Najnowszej (Российский центр хранения и изучения документов новейшей истории).
- ↑ Funkcjonuje obecnie (sprawdzono 02.07.20).
PrzypisyEdytuj
- ↑ Отделы, комиссии, институты ЦК РКП(б) – ВКП(б) – КПСС (wydziały, komisje, instytuty), [w:] [1].
- ↑ Андрей Артамонов: Госдачи Крыма. История создания правительственных резиденций и домов отдыха в Крыму. Правда и вымысел, ЛитРес Москва 2018.
- ↑ Рой Медведев: Советский Союз: Последние годы жизни, Издательство „Время” Москва 2016.
- ↑ Гостиница „Боярский двор” (hotel Bojarski Dwór), [w:] [2].
- ↑ Дело тёмное: Золото партии, film NTV 2015 г.
BibliografiaEdytuj
- Николай Митрохин: Кадры решают не все, Forbes 28 июня 2010, [w:] [3]
- Николай Митрохин: Аппарат ЦК КПСС в 1953–1985 годах как пример «закрытого» общества, [w:] НЛО Независимый филологический журнал nr 100/2009, [w:] [4]
- Михаил Сергеевич Восленский: Номенклатура. Господствующий класс Советского Союза, [w:] [5], [6]
- Леонид Млечин: Железный Шурик, [w:] [7]
- М. В. Зеленов: Перестройка аппарата ЦК ВКП(б) в 1946 г., в июле 1948 и октябре 1952 г.: структура, кадры и функции (источники для изучения), [w:] [8]