Konserwant

dodatek do środków spożywczych i przemysłowych zapobiegający rozwojowi mikroorganizmów

Środki konserwujące, chemiczne środki konserwujące, konserwanty, antyseptyki – związki chemiczne, lub mieszaniny związków dodawane do żywności, pasz, kosmetyków aby powstrzymać lub spowolnić psucie się tych produktów przez zmniejszenie szybkości lub całkowite zahamowanie mikrobiologicznych i enzymatycznych procesów powodujących psucie i obniżanie jakości produktu w konsekwencji przedłużając jego przydatność do spożycia[1][2][3].

Sól kuchenna używana jako środek konserwujący
(obraz pochodzący z 1618 roku)

Substancje te są stosowane do efektywnego utrwalania żywności, kosmetyków, leków, pasz itd. bowiem już w dawce nieprzekraczającej 1% (najczęściej 0,1–0,2%) działają silnie bakteriobójczo, grzybobójczo[2][3].

Podział konserwantów edytuj

  • konserwanty chemiczne – substancje konserwujące wytwarzane w sposób sztuczny. Ich wykaz znajdują się na „liście E” mają zakres numerów E200–E299. Można je podzielić na antyseptyki i antybiotyki[4].
  • konserwanty naturalne – są to pospolite substancje wykorzystywane od wieków do konserwowania żywności m.in. sól, cukier, ocet, przyprawy, dym wędzarniczy[4].

Sposób działania edytuj

Działanie konserwantów może polegać na:

Bezpieczeństwo stosowania edytuj

Biorąc pod uwagę standardowe narażenie na daną substancję, wszystkie dodatki do żywności, w tym konserwanty są oceniane pod kątem bezpieczeństwa dla zdrowia, jeśli dana substancja jest uznana za bezpieczną zostaje umieszczona w międzynarodowym systemie numerycznym INS (ang. International Numbering System for Food Additives).

W UE kontrolą i badaniem substancji konserwujących zajmuje się m.in. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, Komisja i Rada Europejska, Parlament Europejski, także międzynarodowe komisje zrzeszająca ekspertów z Organizacji ds. Żywności i Rolnictwa (FAO) i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). W Polsce, aktualne informacje o substancjach stosowanych w przemyśle spożywczym znajdują się w Monitorze Polskim (Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej)[4].

Wpływ na organizm ludzki edytuj

Substancje konserwujące mają bardzo wiele zalet, jednak ich stosowanie może wiązać się w pewnych okolicznościach z ryzykiem dla organizmu ludzkiego[4][5].

  • mogą niekorzystnie oddziaływać na pewne grupy ludności m.in. niemowlęta, dzieci, osoby starsze obniżając ich odporność.
  • mogą wywoływać alergie lub nietolerancje pokarmowe np. siarczyny
  • mogą mieć działanie rakotwórcze np. azotany, azotyny mogą przekształcać się rakotwórcze nitrozaminy
  • konserwanty pochodzące z różnych źródeł mogą się kumulować wywołując niepożądane objawy
  • niektóre konserwanty wchodzą w interakcję z lekami lub dają niepożądane działanie farmakologiczne.

Cechy dobrego konserwantu edytuj

  • brak toksyczności, działania alergizującego i drażniącego
  • rozpuszczalność wystarczająca do właściwej konserwacji produktu
  • właściwości hydrofilowe i lipofilowe
  • brak zapachu, smaku, barwy
  • trwałość i aktywność biobójczą w środowisku o różnym pH i temperaturze
  • w przypadku kosmetyków – brak zdolności przenikania przez skórę
  • odporność na światło i tlen
  • aktywność przeciwdrobnoustrojowa w niskich stężeniach
  • szerokie spektrum aktywności przeciwdrobnoustrojowej
  • odporność na dezaktywujące działanie innych składników

Przypisy edytuj

  1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 września 2008 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2019-10-17].
  2. a b c d e Konserwant – Słownik Bezpieczeństwa Żywności, www.cbr.gov.pl [dostęp 2019-10-17].
  3. a b Konserwanty, Encyklopedia Zarządzania [dostęp 2019-10-17] (pol.).
  4. a b c d Konserwanty, które wyślą cię do kostnicy, www.fronda.pl [dostęp 2019-10-17] (pol.).
  5. „E” w żywności bez kontroli – Najwyższa Izba Kontroli, www.nik.gov.pl [dostęp 2019-10-17].

Bibliografia edytuj

  • Bill Statham, E213. Tabele dodatków i składników chemicznych, Warszawa: Wydawnictwo RM, 2006, ISBN 978-83-7243-529-3.