Konsulaty w Toruniu

Konsulaty w Toruniu – urzędy konsularne w Toruniu dawniej i dziś.

Przez długi czas swej historii Toruń był także miastem nadgranicznym. Z tego tytułu różne państwa lokowały tutaj przedstawicielstwa konsularne – konsulaty. W 2018 w Toruniu znajdowało się 6 konsulatów honorowychPeru, Słowenii, Litwy, Finlandii, Mołdawii i Tunezji[potrzebny przypis].

W mieście znajduje się także filia Ambasady Francuskiej Warszawie[potrzebny przypis].

Okres rozbiorów (1793-1920) edytuj

W okresie rozbiorów Toruń był miastem nadgranicznym, leżącym po stronie pruskiej. W pobliskim Lubiczu wzdłuż Drwęcy przebiegała granica zaborców. Zaowocowało to wybudowaniem przez Prusaków jednej z największych w Europie Twierdzy Toruń, tworzących pierścień obronny wokół Torunia, rozciągających się na przestrzeni wielu kilometrów, składających się z 15 dużych kilkukondygnacyjnych fortów oraz ponad stu innych obiektów militarnych.

Z ważnych wydarzeń politycznych odnotować należy ustanowienie siedziby całego polskiego rządu Księstwa Warszawskiego w kamienicy przy Rynku Nowomiejskim w 1809 (znajduje się tam tablica pamiątkowa) po ewakuacji z Warszawy, wydanie pierwszego „Słownika Języka Polskiego” przez torunianina Samuela Bogumiła Linde, zawiązanie jednego z pierwszych w kraju polskich Towarzystw Naukowych w Toruniu w 1875.

Dyplomacja we współczesnym rozumieniu tego słowa, czyniona przy pomocy placówek konsularnych, rozpoczęła się w Toruniu 8 grudnia 1874. Toruń był pierwszym miastem regionu i jednym z pierwszych w północnej Polsce (obok Gdańska i Poznania) posiadającym przedstawicielstwa innych państw. Przed I wojną światową w Toruniu znajdowały się siedziby konsularne dwóch państw.

Wicekonsulat Rosji w Toruniu (1874-1914) edytuj

 
Budynek przy ul. Warszawskiej 2, była siedziba wicekonsulatu Rosji w Toruniu

Mieścił się zaledwie kilka kilometrów od granic carskiego państwa, w Toruniu, na krótko także w Lubiczu Górnym (obecnie przedmieście Torunia). Był najstarszą placówką konsularną w mieście. Na mocy konwencji konsularnej z 8 grudnia 1874 między Rosją a Niemcami postanowiono utworzyć w Toruniu Wicekonsulat Rosji, podlegający Konsulatowi Generalnemu Rosji w Gdańsku. Wicekonsulat mieścił się w Toruniu przy ul. Warszawskiej 2.

Jednak fizyczne zorganizowanie urzędu zajęło Rosji aż 10 lat. 25 czerwca 1885 Konsul Rosji w Gdańsku, Aleksandr Wrangel, mianował na stanowisko wicekonsula w Toruniu Władimira Arcimowicza. Stanowisko objął 2 lipca 1885, po akceptacji władz pruskiej Rejencji Kwidzyńskiej. We wrześniu 1887 przeniesiono Arcimowicza do Królewca, a stanowisko wicekonsula w Toruniu objął sekretarz Kozakiewicz. W 1891 z powodu rosyjskich walk politycznych o wpływy odwołano Kozakiewicza, a rolę konsularną miały spełniać carskie władze wojskowe w Lubiczu Górnym (przedmieście Torunia), prawdopodobnie przy zwartych zabudowaniach wojskowych i mieszkalnych kamienic przy ul. Lipnowskiej, gdzie mieściła się granica i posterunki carskie. Po roku mianowano nowego konsula, ponownie w Toruniu – A. Filipowicza.

Stworzenie łączników gospodarczych z Rosją i likwidację ceł postulowała toruńska Izba Handlowa i kręgi kupieckie od początku lat 70., potem w petycji do Reichstagu w kwietniu 1877, potem do Bismarcka w 1879 i ponownie do Reichstagu w 1880. Skostniałe państwo carskie miało dwa nadgraniczne „wentyle” umożliwiające kontakt handlowy, gospodarczy i polityczny z zachodem – Kalisz i Ciechocinek. Oba miasta były położone blisko carsko-pruskiej granicy, po stronie rosyjskiej. Leżący pod Toruniem i przeżywający rozkwit nadgraniczny Ciechocinek (po stronie rosyjskiej), a zwłaszcza kontakty gospodarcze i handlowe jego bywalców z sąsiednim Toruniem (po stronie niemieckiej) stały się przyczyną ulokowania placówki w Toruniu. Poza funkcjami gospodarczymi i politycznymi miał stanowić także bazę wywiadowczą dla potrzeb carskiej Rosji.

Zmienne losy konsulatu wynikały ze zmiennej sytuacji politycznej w Rosji, serii zabójstw politycznych w Moskwie i nasilających się tam tendencji rewolucyjnych. Jak całe państwo carskie, Wicekonsulat był źle zorganizowany, a jego status, położenie, wielkość – ulegały częstym zmianom. Konsulat zlikwidowano w 1914.

Dzięki staraniom toruńskiego konsula doszło do spotkania dwóch cesarzy – cara rosyjskiego z cesarzem niemieckim w Aleksandrowie Kujawskim koło Torunia. Dla potrzeb spotkania rozbudowano carski dworzec kolejowy w Aleksandrowie, znacznie ponad potrzeby tej peryferyjnej, granicznej stacji. Dworzec stanowi do dziś wspaniały przykład architektury eklektycznej XIX wieku.

Konsulat Stanów Zjednoczonych w Toruniu (1906-1918?) edytuj

Pełnił funkcje gospodarcze, polityczne i handlowe, a głównie imigracyjne. Około 1900 Związek Przemysłowców Wschodnioniemieckich (Verband Ostdeutscher Industrieller) postulował podniesienie agencji konsularnych USA w Gdańsku i Królewcu do rangi Konsulatu USA oraz stworzenie Konsulatu USA w Toruniu dla potrzeb całego regionu. Pozytywna decyzja zapadła 11 stycznia 1906, przy aprobacie prezesa Rejencji Gdańskiej Jarotzky’ego.

Poza typową rolą polityczną, konsulat przygotowywał dokumenty, wydawał proste broszury do nauki języka angielskiego dla polskich emigrantów. Przez niego przewinęły się tysiące emigrantów z terenów północnej Polski (pozostającej pod zaborami). Zlikwidowany został w czasie I wojny światowej.

Położony na peryferiach Mokrego. Mieścił się w obszernej, trzypiętrowej murowanej siedzibie z czerwonej cegły przy ul. Wałdowskiej (obecnie: Curie-Skłodowskiej 27).

II Rzeczpospolita (1920-1939) edytuj

W latach II Rzeczypospolitej Toruń pełnił bardzo ważną politycznie rolę stolicy najważniejszego strategicznie województwa dla kraju – pomorskiego. Decyzja o podniesieniu Torunia do rangi stolicy województwa zapadła na posiedzeniu Rady Ministrów w Warszawie 4 października 1919. W granicach utworzonego w 1920 województwa Toruń był miastem największym. To Toruń jako siedziba województwa ocierał się o problemy budowy Gdyni, funkcjonowania Wolnego Miasta Gdańska czy hitlerowskich żądań eksterytorialnego „korytarza” przez Polskę. W Toruniu mieściły się ważne strategicznie władze wojskowe: Dowództwo VIII Okręgu Korpusu (na Woli Zamkowej), Inspektorat Armii i Dowództwo IV Dywizji Piechoty. Wówczas funkcjonowało na terenie Torunia kilka konsulatów.

Konsulat Generalny Niemiec edytuj

 
Były Konsulat Generalny III Rzeszy w Toruniu

Konsulat Generalny Niemiec w Toruniu (niem. Deutsches Generalkonsulat Thorn) (1920-1939) mieścił się w Toruniu, pierwotnie przy ul. Bydgoskiej 60, od 1922 – przy ul. Bydgoskiej 34-36. Otwarty 11 września 1920. Była to największa placówka konsularna w międzywojennym Toruniu. Z racji braku konsulatów niemieckich w Poznaniu i Gdyni, obejmowała bardzo duży obszar północno-zachodniej Polski (kilka województw). Ulokowanie go właśnie w Toruniu prawdopodobnie miało zrównoważyć bardzo silny polski ruch patriotyczny i narodowy od początku XX wieku (Gdynia jako port jeszcze wówczas nie istniała).

10 stycznia 1920 parlament niemiecki ratyfikował traktat wersalski, co oznaczało, że zgodnie z jego postanowieniami po 7 dniach rozpocznie się przejmowanie przez Polskę Pomorza, w tym Torunia. Ostatni oddział wojska niemieckiego opuścił Toruń 18 stycznia 1920, co oznaczało ustanie ważności prawa niemieckiego i początek traktowania obecności Niemiec w Toruniu jako dyplomatycznej na terenie obcego kraju.

Konsulat Generalny Rzeszy był drugą co do rangi placówką niemiecką w Polsce, po poselstwie w Warszawie. Dysponował kilkunastoosobową obsadą, bardzo znaczącą jak na owe czasy, a przed wojną jeszcze prawie podwojoną. Od 1933 jako Konsulat Generalny III Rzeszy w Toruniu wykonywał politykę nie według tradycyjnych reguł międzynarodowej dyplomacji, lecz w oparciu o cele i metody typowe dla reżimów totalitarnych – skłócanie i zastraszanie Polaków, wzmacnianie działań niemieckich. Pełnił też znaczące funkcje wywiadowcze dla Abwehry. Wspierał ludność niemiecką całego województwa w swych politycznych i gospodarczych roszczeniach. Inicjował i finansował działania proniemieckie, m.in. wspierał działania Deutsche Vereinigung, propagował gazety i pisma nawołujące polskich gospodarzy do zwrotu gospodarstw byłym właścicielom, wywoływał „nadzieje” na powrót Pomorza do Niemiec. Od 1935 prowadził akcje „szkolenia wojskowego” pod płaszczykiem wczasów lub obozów sportowych oraz inicjował akcje przenoszenia dzieci polskich do szkół niemieckich (namawiając rodziców). Na łamach wydawanego w Toruniu Słowa Pomorskiego próbowano uzasadniać m.in. Anschluss Austrii w 1938.

Konsulat Generalny posiadał dwie filie – Wydział Paszportowy w Bydgoszczy i Toruniu.

Duży, elegancki dwupiętrowy budynek konsulatu był biało-brązowy, z pruskiego muru, przypominający rezydencje tyrolskie czy alpejskie, wybudowano w 1895-1896. Budynek był własnością Rzeszy Niemieckiej, po 1945 upaństwowiony. Przed Konsulatem Generalnym stał maszt na flagi, najpierw w kolorach czarno-czerwono-złotych, od dojścia Hitlera do władzy w 1933 przemalowany czarno-biało-czerwony. Konsulat oflagowywano na święta niemieckie oraz polskie, zawsze czerwoną chorągwią z czarną swastyką w białym kole. Torunianie mogli napatrzeć się na flagę ze swastyką na długo przed wybuchem wojny, co wywoływało pełne obaw reakcje, szeroko komentowane na Pomorzu i w całej Polsce.

Przed Konsulatem ulokowano polskiego policjanta, pełniącego stale wartę, by uniknąć ewentualnych prowokacji. Obok, przy ul. Bydgoskiej 38, znajduje się bardzo podobny budynek, prawdopodobnie pełniący funkcje mieszkalne dla Konsulatu. Polskie władze ulokowały naprzeciw w budynku Wojewódzką Komendę Policji Państwowej w Toruniu (do niedawna siedziba policji, potem Straży Granicznej), m.in. w celach obserwacji i kontroli poczynań hitlerowskich.

Międzywojenny konsul i konsulat Rzeszy Niemieckiej był bohaterem filmu psychologicznego pod tytułem Limuzyna Daimler-Benz w reżyserii Filipa Bajona. Jednak reżyser umieścił ten konsulat fikcyjnie w Poznaniu, zamiast zgodnie z prawdą – w Toruniu. Akcja filmu rozgrywa się w 1939, tuż przed wybuchem II wojny światowej. W roli konsula von Zieglera wystąpił Vadim Glovna. Filmowy konsulat reżyser umiejscowił w budynku Zarządu Okręgu Polskiego Związku Łowieckiego przy ul. Libelta 37 w Poznaniu. Premiera filmu miała miejsce w 1983[1].

Konsulat Generalny Rzeszy Niemieckiej zlikwidowano w 1939, a funkcje administracyjne Niemcy sprawowali później w siedzibie Muzeum Ziemi Pomorskiej w Toruniu przy ul. Chopina w Toruniu oraz w Urzędzie Wojewódzkim Pomorskim.

Konsulat Francji edytuj

 
Były Konsulat Francji w Toruniu (Portal kamienicy z 1648 roku)

Konsulat Republiki Francji w Toruniu (1920-1947) mieścił się pierwotnie przy ul. Bydgoskiej 34, w połowie budynku zajmowanego później w całości przez Konsulat Generalny III Rzeszy. Od 1922 przeniesiony (jako Agent Konsularny Republiki Francuskiej) na Stare Miasto do zabytkowej kamienicy z 1648 przy ul. Mostowej 28 (obecnie nr 30). Konsulem był Polak, znany w całym kraju kupiec rolno-ogrodniczy oraz największy importer rosyjskich samowarów – Bronisław Hozakowski. Prestiżowa ulica Mostowa do 1910 prowadziła na drewniany most przez Wisłę, który był głównym, reprezentacyjnym wjazdem do Torunia.

Konsulat słynął z wydawania wystawnych przyjęć z okazji Święta Narodowego Francji 14 lipca, dla lokalnych notabli, głównie dla urzędników Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego w Toruniu. Budynek był własnością konsula Francji.

Konsulat istniał także po wojnie. Zlikwidowano go dopiero w 1947, m.in. na skutek przeniesienia Urzędu Wojewódzkiego do Bydgoszczy. Jednak w Bydgoszczy Francja nie zdecydowała się na stworzenie Konsulatu. Po 1947 budynek upaństwowiono. Konsul Hozakowski zamieszkał przy Lubickiej 12a, gdzie prowadził firmę ogrodniczą, a później wyemigrował do Szwecji, gdzie zmarł.

Obecnie jest tu siedziba toruńskiego Sądu Rodzinnego. Do dziś pozostał stylizowany kuty maszt ze smokami do wieszania flagi na elewacji oraz duże przeszklenia kondygnacji, typowe dla międzywojennego modernizmu, znacznie różniące się od sąsiednich średniowiecznych kamienic.

pozostałe konsulaty edytuj

Konsulat Honorowy Republiki Peru w Toruniu istniał w latach 1920–1939.

Był jednym z dwóch, obok Krakowa konsulatów Peru w międzywojennej Polsce. Miał status Konsulatu Honorowego. Brak bliższych wskazówek o lokalizacji.

Konsulat Królestwa Belgii w Toruniu (1920-1939) mieścił się przy ul. Mickiewicza 20 (na początku przy Słowackiego). Secesyjny wystrój wnętrza wykonywała spółka architektów wiedeńskich – F. Fellnera i H. Helmera (twórców projektów budynków teatralnych m.in.: w Wiedniu, Augsburgu, Czerniowcach, Cluju, Cieszynie, Teatru Wilama Horzycy w Toruniu czy opery w Odessie). Pierwsze piętro budynku na potrzeby konsularne wynajmowano od zajmującej parter willi zamożnej toruńskiej rodziny Kuczyńskich, właścicieli kilku sklepów galanterii męskiej i modernistycznej siedziby warsztatów naprawczych samochodów Fiat (w PRL upaństwowiony, tzw. stary budynek PKS-u, ul. Dąbrowskiego).

Konsul Belgii aktywnie uczestniczył w pozyskiwaniu inwestorów dla Torunia i Pomorza. Dzięki niemu do Torunia pozyskano jedną z największych przedwojennych inwestycji zagranicznych na Pomorzu – „Polsko-Belgijskie Zakłady Chemiczne Polchem SA”. Konsul opiekował się zagranicznymi inwestorami, akcjonariuszami oraz pracownikami firmy zatrudniającej wówczas ponad 150 osób.

Jest przykładem skutecznego reprezentowania interesów Belgii: na krótko przed wybuchem wojny w 1939, przewidując możliwe konfiskaty i przejęcia, uprzedził inwestorów i nakłonił ich do sprzedaży fabryki Polakom. Dewizy popłynęły z banków i akcjonariuszy polskich – do Belgii, ratując tamtejszych inwestorów przed bankructwem, choć było to wbrew interesom polskim. Jednocześnie skutecznie przekonał Polaków do celowości wykupu, uzyskując na krótko entuzjazm ze złudnego „wzmocnienia” polskiego przemysłu. Zastanawia fakt niezdawania sobie sprawy (?) przez polskie władze z zagrożeń nadciągającej wojny dla polskiego przemysłu i zgody na wykup.

Konsulat zlikwidowano w 1939. Obecnie jest to zabytkowa secesyjna willa, która uniknęła upaństwowienia w 1945 i do dziś pozostała w rękach rodziny Kuczyńskich. Także i ten konsulat zagrał w filmie, ale jako budynek mieszkalny. W 1994 w budynku b. Konsulatu Belgii w Toruniu nakręcono film fabularny Wrony, nostalgiczny opowiadający o miłości, w reżyserii Doroty Kędzierzawskiej.

Polska Ludowa (1945-1989) edytuj

 
Nadwiślański Bulwar nazwany w 1973 Filadelfijskim, z widokiem na średniowieczne mury i baszty Torunia

W latach Polski Ludowej Toruń był miastem celowo politycznie marginalizowanym, ze względu na swój inteligencki i prawicowy charakter. Decyzją administracyjną, sztucznie odebrano sporą część prestiżu na rzecz przeniesionej w okresie 1946-1975 do Bydgoszczy siedziby władz wojewódzkich.

Poza tym całe województwo przestało pełnić funkcje nadgraniczne i strategiczne, przez co cały region stracił na znaczeniu. W latach 1945–1947 nadal istniał Konsulat Francji w Toruniu, ale po wyniesieniu Urzędu Wojewódzkiego do Bydgoszczy Francja nie zdecydowała się tam na jego odtworzenie.

Został więc pozbawiony placówek konsularnych na 50 lat. W tym czasie w żadnym mieście regionu nie znajdowały się konsulaty. Na krótko bliższą współpracą z Toruniem zainteresowała się w 1977 Filadelfia, ale skończyło się jedynie na nadaniu nazwy nadwiślańskiemu bulwarowi – Bulwar Filadelfijski.

III Rzeczpospolita (po 1989) edytuj

 
Siedziba Konsulatów Mołdawii i Słowenii w Toruniu
Życie dyplomatyczne miasta znacznie się ożywiło, powracając do przerwanych na 50 lat wzorców. W połowie lat 90. powołano w Toruniu, po raz pierwszy od 50 lat, pierwsze w regionie placówki konsularne. W okresie tym powstały:
  • siedem placówek konsularnych: sześć konsulatów honorowych, jedna filia ambasady
  • osiem placówek naukowo-dydaktycznych, często finansowanych lub współorganizowanych przez ambasady innych państw

[potrzebny przypis].

Wykaz placówek konsularnych edytuj

W 2018 w Toruniu znajdowało się 6 konsulatów honorowych i jedna filia ambasady:

Zdjęcie Nazwa Data otwarcia Konsul Adres Uwagi
  Konsulat Honorowy Republiki Słowenii 2003[2] Jan Walczak[2] ul. Podmurna 60[2] Pierwotnie konsulat mieścił się przy ul. Chełmińskiej 5.
  Konsulat Honorowy Republiki Litewskiej 2006 Przemysław Bańkowski ul. Piekary 12
  Konsulat Honorowy Republiki Peru 14 lipca 1998[3] Stanisław Rakowicz[3] ul. Moniuszki 46[3] Jest to najstarszy konsulat w województwie kujawsko-pomorskim[3]
  Konsulat Honorowy Republiki Finlandii 29 maja 2014 Tadeusz Pająk ul. Droga Starotoruńska 5
  Konsulat Honorowy Republiki Mołdawii 23 czerwca 2014[4] Jan Mrozowski[4] ul. Podmurna 60
  Konsulat Generalny Republiki Tunezji 2018 Lotfi Mansour ul. Warszawska 6/4
  Filia Ambasady Francuskiej w Warszawie 2007 ul. Kopernika 21 Filia ma siedzibę w budynku Alliance française, istniejącego w Toruniu od początku lat 90.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. FilmPolski.pl – LIMUZYNA DAIMLER – BENZ, www.filmpolski.pl [dostęp 2017-11-15] (pol.).
  2. a b c Małgorzata Litwin: Konsulat Słowenii na Podmurnej. torun.pl, 2015-10-22. [dostęp 2024-02-22].
  3. a b c d Konsulat Republiki Peru w Toruniu. konsulatperu.torun.pl. [dostęp 2024-02-22].
  4. a b Małgorzata Litwin: Mołdawia ma konsulat w Toruniu. torun.pl, 2014-06-24. [dostęp 2024-02-22].

Bibliografia edytuj

  • Wielotomowa Historia Torunia pod red. Mariana Biskupa:
    • T. 1, W czasach średniowiecza (do roku 1454), oprac. J. Chudziakowa, Toruń 1999
    • T. 2, cz. 1, U schyłku średniowiecza i w początkach odrodzenia (1454-1548), Marian Biskup, Toruń 1992
    • T. 2 cz. 2, W czasach renesansu, reformacji i wczesnego baroku (1548-1660), oprac. Stefan Cackowski et al., Toruń 1994
    • T. 2 cz. 3, Między barokiem i oświeceniem (1660-1793), oprac. Jerzy Dygdała, Stanisław Salmonowicz, Jerzy Wojtowicz, Toruń 1996
    • T. 3, cz. 1, W czasach zaboru pruskiego (1793-1920), oprac. Elżbieta Alabrudzińska et al., Toruń 2003
    • T. 3, cz. 2, W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), oprac. Elżbieta Alabrudzińska et al., Toruń 2006
  • A. Buczkowski, T. Hajdas, M. Polaszewska: Dzielnica Mokre w Toruniu, Toruń 2004
  • Jerzy Serczyk: Wspomnienie o Toruniu z czasów Drugiej Rzeczypospolitej, Toruń 1982
  • Roman Wapiński: Życie polityczne Pomorza w latach 1920–1939, Warszawa-Poznań-Toruń 1983
  • Tomasz Rabant, Niemiecki konsulat w Toruniu w latach 1922–1939, Toruń: Centrum Edukacji Europejskiej, 2003, ISBN 83-918710-3-7, OCLC 69612073.
  • J. Kucharzewska: Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1871–1920, Warszawa 2004, s. 80–81

Linki zewnętrzne edytuj