Wikipedia

Kopalnia Soli im. Tadeusza Kościuszki w Wapnie

kopalnia głębinowa soli kamiennej

Kopalnia Soli im. Tadeusza Kościuszki w Wapnie – istniejąca w latach 1911–1977 kopalnia głębinowa soli kamiennej w miejscowości Wapno, powiat wągrowiecki, województwo wielkopolskie.

Kopalnia Soli im. Tadeusza Kościuszki w Wapnie
Ilustracja
Kopalnia w Wapnie – stan obecny
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Siedziba

Wapno

Data założenia

1911

Data likwidacji

1977

Położenie na mapie gminy Wapno
Mapa konturowa gminy Wapno, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Soli im. Tadeusza Kościuszki w Wapnie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Soli im. Tadeusza Kościuszki w Wapnie”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Soli im. Tadeusza Kościuszki w Wapnie”
Położenie na mapie powiatu wągrowieckiego
Mapa konturowa powiatu wągrowieckiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Soli im. Tadeusza Kościuszki w Wapnie”
Ziemia52°54′21″N 17°28′18″E/52,905833 17,471667
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Zamknięta kopalnia w Wapnie

Historia edytuj

W 1828 roku ówczesny właściciel Wapna Florian Wilkoński rozpoczął eksploatację złóż gipsu, który zalegał płytko pod powierzchnią gruntu[1]. W latach 1869–1873 prowadzono wiercenia badawcze, które wykazały istnienie pod gipsem wysadu solnego[2]. Zwierciadło soli występowało stosunkowo płytko i pokryte było czapą gipsowo–ilastą o grubości 20–160 m. Wysad otaczały porowate, silnie nawodnione skały, co stanowiło potencjalne zagrożenie dla eksploatacji złoża[2].

W 1898 zgodę na eksploatację wykupiła niemiecka spółka Solwerke. Po zatopieniu w 1907 kopalni soli w Inowrocławiu nadania górnicze w Wapnie wykupił belgijski koncern Solvay[3]. W 1911 rozpoczęto drążenie szybu „Wapno I”, a w latach 1912–1917 – „Wapno II” o głębokości 420 m. Był to pierwszy szyb w polskim górnictwie solnym wykonany metodą zamrażania górotworu[1]. Eksploatowano wysad solny występujący na obszarze o wymiarach 700×350 m, sięgający do około 4 km w głąb ziemi[4]. W okresie międzywojennym kopalnię rozbudowano o zmechanizowany zakład przerobu soli. Wydobycie w 1931 roku sięgało 100 tys. ton[5].

Po II wojnie światowej przedsiębiorstwo upaństwowiono, a w latach 60. XX wieku rozbudowano. Od 1956 nazwę przedsiębiorstwa ustalono na Kopalnia Soli im. Tadeusza Kościuszki. W 1966 powstał kolejny szyb wydobywczy. W latach 1950–1965 produkcja wapieńskiej kopalni stanowiła ponad połowę wydobytej w Polsce soli kamiennej[1]. Zakład obok działalności produkcyjnej odgrywał pozytywną rolę na płaszczyźnie społecznej, finansując budowę osiedli mieszkaniowych dla pracowników oraz obiektów użyteczności publicznej, działalność kulturalną, sportową i edukacyjną[1].

Kopalnia dysponowała 9 poziomami produkcyjnymi (z tego 6 eksploatowanych, a 3 najgłębsze przygotowywano do eksploatacji). W jednej z komór urządzono kaplicę. W latach 1967–1975 roczna produkcja soli przekraczała 400 tys. ton[1]. Eksportowano ją do Czechosłowacji, Węgier, Szwecji, Finlandii, Norwegii, Gwinei, Wielkiej Brytanii, Danii i Nigerii[1]. W latach 70. XX wieku wzrastało zagrożenie wodne kopalni wskutek istnienia zbyt cienkiej warstwy izolacyjnej, oddzielającej złoże od wód w utworach nadkładu. Pod presją ambitnych planów produkcyjnych, kierownictwo kopalni podjęło ryzyko eksploatacji poziomu III (230 m) w stropowej półce bezpieczeństwa[2], mimo że w okresie międzywojennym wstrzymywano się przed tym z obawy przed zalaniem. Do pierwszych awarii dochodziło już w latach 1970–1971, a w 1976 wykryto umiarkowany przeciek wód podskórnych do wyrobisk[6].

5 sierpnia 1977 roku w kopalni wydarzyła się jedna z największych katastrof w historii polskiego górnictwa. Nagły przybór wód podziemnych zalał poziom trzeci, który naruszono, nie zachowując odpowiedniej grubości ochronnej półki solnej[3]. Bezpośrednią przyczyną było powstanie połączeń hydraulicznych między wyrobiskami a warstwami wodonośnymi poza wysadem[7]. Wskutek zachwiania statyki górotworu, w otoczeniu kopalni pojawiły się liczne zapadliska gruntu. Aby ratować miejscowość, w rekordowym tempie ułożono 6-kilometrowy rurociąg z jeziora Czeszewskiego i wpompowywano wodę do szybu[4]. Mimo tego 28 października 1977 duże zapadlisko objęło centrum Wapna, północną część stacji kolejowej oraz fragment linii nr 281 Gniezno-Nakło nad Notecią[4]. 40 domów zostało zniszczonych (w tym bloki)[3]. Ewakuowano około 1,4 tysięcy mieszkańców, z których część utraciła domy i na zawsze opuściła miejscowość. Lokale dla ewakuowanych mieszkańców zlokalizowano w Wągrowcu, Złotowie, Trzciance, Pile, Wronkach, Czarnkowie, Szubinie, Poznaniu[8]. Wobec wyłączenia kopalni z eksploatacji, plany produkcyjne przejęła kopalnia soli w Kłodawie. Wiadomość o katastrofie przez pewien czas była ukrywana przed opinią publiczną[3].

W kopalni nie prowadzono już wydobycia soli, w latach 80. XX w. funkcjonowała produkcja pomocnicza (remonty cystern, produkcja gipsu), a w 1998 przedsiębiorstwo zamknięto[4]. Od lat 90. XX w. na terenie byłej kopalni funkcjonowały: Zakład Naprawy Cystern s.c., Przedsiębiorstwo Produkcyjno–Handlowe Gipsico sp. z o.o., specjalizujące się w produkcji wyrobów chemii budowlanej oraz hurtownia Wenta[9][10].

Obszar w sąsiedztwie kopalni jest nadal strefą aktywną i zagrożoną nowymi szkodami górniczymi. W miejscowości można oglądać pozostałości starej kopalni, a także zrujnowane wskutek zapadlisk domy mieszkalne. W ruinach kopalni znajdują się młyn solny oraz maszyna parowa skonstruowana w Hucie Zgoda w 1931 roku[11].

W 2018 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa wielkopolskiego pod numerem 1057/Wlkp/A wpisano następujące obiekty kopalni pochodzące z lat 1929–1930: młyn solny, budynek kruszarki soli, dwie hale magazynów soli, dwie estakady komunikacyjne, budynek skażania soli oraz magazyn worków[12].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f Maciej Ryska: Wapno - kopalnia soli. Kopalnia soli – zarys dziejów. Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa. [dostęp 2017-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-20)]. (pol.).
  2. ↑ a b c Witold Kuc. Złoża soli w Polsce w ujęciu przeglądowym. „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”. XXXI. s. 151-205. ISSN 0137-530X. [dostęp 2017-10-14]. (pol.). 
  3. ↑ a b c d Ola Miedziejko: Apokalipsa w Wapnie. Onet. Wiadomości, 2011-02-15. [dostęp 2017-09-15]. (pol.).
  4. ↑ a b c d Wapno. Zatopiona kopalnia. Polska Niezwykła. [dostęp 2017-09-15]. (pol.).
  5. ↑ Katarzyna Kojzar, Marcel Wandas: Dziura w ziemi. Magazyn WP, 30 kwietnia 2021. [dostęp 2021-05-01].
  6. ↑ Ewa Liszkowska: 40 lat od katastrofy w kopalni soli w Wapnie. Instytut Pamięci Narodowej - Poznań. [dostęp 2017-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-20)]. (pol.).
  7. ↑ Marcin Lisiecki: 30-lecie katastrofy Kopalni Soli w Wapnie. Przyczyny, skutki katastrofy, stabilizacja i plany na przyszłość. 2007-08-05. [dostęp 2017-09-19]. (pol.).
  8. ↑ Marcin Lisiecki: 2007 rok. 30-lecie katastrofy Kopalni Soli w Wapnie. 2007-08-05. [dostęp 2017-09-19]. (pol.).
  9. ↑ * Józef Marosz. Kopalnia upadła. „Pałuki”. 203 (2/1996). [dostęp 2017-10-14]. (pol.). 
  10. ↑ O firmie. Gipsico. [dostęp 2014-01-14]. (pol.).
  11. ↑ Wapno: opuszczona kopalnia soli. Poznaj Polskę, 2014-04-16. [dostęp 2017-09-19]. (pol.).
  12. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 245 [dostęp 2018-11-20].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kopalnia_Soli_im._Tadeusza_Kościuszki_w_Wapnie&oldid=73602730”