Koronacja na króla Polski

Ten artykuł od 2021-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Koronacja na króla Polski – koronacja, podczas której dochodziło do nałożenia polskiej korony koronacyjnej (korony Chrobrego) na głowę nowego króla Polski. Koronacji króla towarzyszyła co do zasady koronacja królowej.

Miejsce koronacji

Pierwsi królowie Polski, począwszy od Bolesława Chrobrego w roku 1025, koronowali się w katedrze w Gnieźnie. Podobnie było po wznowieniu godności królewskiej przez Przemysła II w 1295 roku. Od koronacji Władysława Łokietka w 1320 roku obrzęd miał miejsce w katedrze wawelskiej w Krakowie, stolicy Królestwa. Mimo że w kolegiacie św. Jana w Warszawie odbyły się dwie koronacje: Stanisława Leszczyńskiego w 1705 roku i Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku, to Kraków aż do czasów rozbiorów nigdy nie utracił formalnego prawa bycia miejscem koronacji polskich władców.

Przebieg koronacji

Polski ceremoniał koronacyjny przewidywał czterodniowe uroczystości. Piątek i sobota były dniami czynności poprzedzających obrzęd koronacji. Dniem, w którym koronowano króla była niedziela. W poniedziałek nowy król ukazywał się mieszkańcom miasta koronacyjnego i odbierał hołd. Koronacja była obrzędem religijnym.

Osobne artykuły: Sejm koronacyjny i Polskie insygnia koronacyjne.

Piątek

W piątek odprawiano ponowny, uroczysty pogrzeb poprzedniego władcy. Nowy król oddawał hołd poprzednikowi i symbolicznie zajmował jego miejsce.

Sobota

Król-elekt przygotowywał się do koronacji poprzez post, spowiedź i pieszą pielgrzymkę. W Krakowie jej trasa wiodła z Wawelu do kościoła św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa – sanktuarium męczeństwa św. Stanisława. W Warszawie z kolegiaty św. Jana do kościoła Świętego Krzyża. Król-elekt przebywał tę drogę w otoczeniu dostojników duchownych i świeckich, a pochodowi towarzyszył tłum poddanych. W sobotę król-elekt rozdawał również jałmużny.

Niedziela

Przed koronacją

Rankiem prymas symbolicznie budził nowego władcę w jego sypialni. Następnie monarchę ubierano w szaty koronacyjne podobne do biskupich i w orszaku udawał on się do katedry.

Trasa przemarszu wysłana była kobiercowym chodnikiem zwanym mostem. Na czele orszaku szedł marszałek wielki z opuszczoną w dół laską, co symbolizowało, że monarcha nie objął jeszcze godności królewskiej. Za nim szli dostojnicy państwowi według hierarchii niosąc insygnia koronacyjne – koronę na srebrnej tacy kasztelan krakowski, berło i jabłko – dwaj wojewodowie, Szczerbiec – miecznik krakowski, zwiniętą chorągiew Królestwa – chorąży wielki koronny (zwinięcie chorągwi symbolizowało brak pełni władzy króla przed koronacją).

Po wejściu do katedry król-elekt zasiadał na środku kościoła naprzeciwko prymasa, a dostojnicy składali insygnia koronacyjne na ołtarzu. Następnie jeden z biskupów wygłaszał kazanie w języku polskim.

Koronacja

Obrzędy koronacji rozpoczynała przysięga składana przez króla w pozycji klęczącej. Prymas w języku łacińskim pytał się go czy zamierza służyć wierze, otaczać opieką Kościół, rządzić sprawiedliwie i bronić Królestwa. Następnie prymas pytał się obecnych na uroczystości czy chcą służyć królowi. Odpowiadano przez aklamację w języku polskim radzi, radzi, radzi.

Następnie prymas w otoczeniu dwóch biskupów dokonywał pomazania klęczącego przed ołtarzem króla, namaszczając świętymi olejami jego głowę, piersi, plecy i ramiona. Następnie podawał mu miecz, którym król ciął trzykrotnie powietrze czyniąc znak krzyża.

Następnie prymas w otoczeniu dwóch biskupów nakładał na głowę króla koronę oraz wręczał mu berło i jabłko.

Po koronacji odprawiana była msza święta, podczas której król składał ofiarę z chleba i wina oraz całował podany mu przez arcybiskupa relikwiarz Krzyża Świętego.

Po zakończeniu mszy świętej prymas prowadził króla do tronu, wypowiadając słowa stań i dzierż odtąd to miejsce. Następnie przekazywał mu pocałunku pokoju i intonował hymn dziękczynny Te Deum laudamus. Po odśpiewaniu Te Deum król dokonywał pasowania na rycerzy i jeśli był żonaty według odrębnego ceremoniału koronowano królową.

Po koronacji

Po wyjściu z katedry formowano taki sam orszak w jakim król udawał się do niej z tą różnicą, że marszałek wielki niósł laskę podniesioną do góry, a chorąży wielki rozwiniętą chorągiew Królestwa. Podskarbi rozrzucał wśród tłumów poddanych złote i srebrne monety wybite z okazji koronacji.

Następnie król wydawał na zamku ucztę dla dostojników i gości. Król ucztował pod baldachimem przy osobnym stole, a goście przy stołach rozstawionych w sali głównej i sąsiednich komnatach.

Poniedziałek

W poniedziałek król jechał konno na rynek główny miasta. Towarzyszyli mu możni i goście. Na podwyższeniu ukazywał się poddanym w płaszczu i koronie oraz przyjmował hołd od władz miasta i mieszczan. Nadawał również odznaczenia.

Inne

Od czasu wstąpienia na tron króla Stefana Batorego koronację poprzedzał sejm koronacyjny, zwoływany w miejscu koronacji.

Uroczystościom towarzyszyły zabawy zarówno gości jak i mieszkańców miasta. Urządzano festyny, turnieje rycerskie czy pokazy sztucznych ogni^[1].

Lista koronacji królów i królowych polskich

Lp.	Imię	Data koronacji	Miejsce koronacji	Osoba koronująca	Informacje dodatkowe
1.	Bolesław I Chrobry	18 kwietnia 1025	Gniezno – katedra metropolitarna	arcybiskup gnieźnieński Hipolit
1.	Oda Miśnieńska	18 kwietnia 1025	Gniezno – katedra metropolitarna	arcybiskup gnieźnieński Hipolit	Brak pewności co do koronacji Ody na królową
2.	Mieszko II Lambert	25 grudnia 1025	Gniezno – katedra metropolitarna	arcybiskup gnieźnieński Hipolit	Źródła niemieckie podają, że Mieszko II Lambert zrzekł się korony w 1032 roku. W polskich źródłach do śmierci był tytułowany królem.
2.	Rycheza Lotaryńska	25 grudnia 1025	Gniezno – katedra metropolitarna	arcybiskup gnieźnieński Hipolit
3.	Bolesław II Szczodry	25 grudnia 1076	Gniezno – katedra metropolitarna	arcybiskup gnieźnieński Bogumił
3.	Wyszesława Światosławówna	25 grudnia 1076	Gniezno – katedra metropolitarna	arcybiskup gnieźnieński Bogumił	Koronacja Wyszesławy niepewna
4.	Przemysł II	26 czerwca 1295	Gniezno – katedra metropolitarna	arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka
4.	Małgorzata Brandenburska	26 czerwca 1295	Gniezno – katedra metropolitarna	arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka
5.	Wacław II Czeski	sierpień/wrzesień 1300^{[potrzebny przypis]}	Gniezno – katedra metropolitarna	arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka
6.	Ryksa Elżbieta	26 maja 1303	Praga – katedra na Hradczanach	biskup wrocławski Henryk z Wierzbna	żona Wacława II
7.	Władysław I Łokietek	20 stycznia 1320	Kraków – katedra wawelska	arcybiskup gnieźnieński Janisław
7.	Jadwiga Bolesławówna	20 stycznia 1320	Kraków – katedra wawelska	arcybiskup gnieźnieński Janisław
8.	Kazimierz III Wielki	25 kwietnia 1333	Kraków – katedra wawelska	arcybiskup gnieźnieński Janisław
8.	Aldona Anna Giedyminówna	25 kwietnia 1333	Kraków – katedra wawelska	arcybiskup gnieźnieński Janisław	żona Kazimierza Wielkiego
9.	Adelajda Heska	29 września 1341	Poznań – katedra	arcybiskup gnieźnieński Janisław	żona Kazimierza Wielkiego
10.	Jadwiga żagańska				żona Kazimierza Wielkiego, koronacja niepewna
11.	Ludwik Węgierski	17 listopada 1370	Kraków – katedra wawelska	arcybiskup gnieźnieński Jarosław z Bogorii i Skotnik	żona Ludwika Węgierskiego Elżbieta Bośniaczka nie została koronowana
12.	Jadwiga Andegaweńska	16 października 1384^[2]	Kraków – katedra wawelska	arcybiskup gnieźnieński Bodzanta	Koronowana na Króla Polski
13.	Władysław II Jagiełło	4 marca 1386	Kraków – katedra wawelska	arcybiskup gnieźnieński Bodzanta
14.	Anna Cylejska	25 lutego 1403	Kraków – katedra wawelska	arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Kurowski	żona Władysława Jagiełły
15.	Elżbieta Granowska	19 listopada 1417	Kraków – katedra wawelska	arcybiskup lwowski Jan Rzeszowski	żona Władysława Jagiełły
16.	Zofia Holszańska	5 marca 1424	Kraków – katedra wawelska	prymas Wojciech Jastrzębiec	żona Władysława Jagiełły
17.	Władysław III Warneńczyk	25 lipca 1434	Kraków – katedra wawelska	prymas Wojciech Jastrzębiec
18.	Kazimierz IV Jagiellończyk	25 czerwca 1447	Kraków – katedra wawelska	arcybiskup gnieźnieński Wincenty Kot
19.	Elżbieta Rakuszanka	10 lutego 1454	Kraków – katedra wawelska	prymas Jan Sprowski	żona Kazimierza IV
20.	Jan I Olbracht	23 września 1492	Kraków – katedra wawelska	prymas Zbigniew Oleśnicki
21.	Aleksander Jagiellończyk	12 grudnia 1501	Kraków – katedra wawelska	prymas Fryderyk Jagiellończyk	Żona Aleksandra Jagiellończyka Helena Moskiewska, nigdy nie została koronowana.
22.	Zygmunt I Stary	24 stycznia 1507	Kraków – katedra wawelska	prymas Andrzej Boryszewski
23.	Barbara Zápolya	8 lutego 1512	Kraków – katedra wawelska	prymas Jan Łaski	żona Zygmunta I
24.	Bona Sforza	18 kwietnia 1518	Kraków – katedra wawelska	prymas Jan Łaski	żona Zygmunta I
25.	Zygmunt II August	20 lutego 1530	Kraków – katedra wawelska	prymas Jan Łaski
26.	Elżbieta Habsburżanka	6 maja 1543	Kraków – katedra wawelska	prymas Piotr Gamrat	żona Zygmunta II
27.	Barbara Radziwiłłówna	7 grudnia 1550	Kraków – katedra wawelska	prymas Mikołaj Dzierzgowski	żona Zygmunta II
28.	Katarzyna Habsburżanka	30 lipca 1553	Kraków – katedra wawelska	prymas Mikołaj Dzierzgowski	żona Zygmunta II
29.	Henryk Walezy	21 lutego 1574	Kraków – katedra wawelska	prymas Jakub Uchański
30.	Anna Jagiellonka	1 maja 1576	Kraków – katedra wawelska	biskup kujawski Stanisław Karnkowski	Król Polski
30.	Stefan Batory	1 maja 1576	Kraków – katedra wawelska	biskup kujawski Stanisław Karnkowski
31.	Zygmunt III Waza	27 grudnia 1587	Kraków – katedra wawelska	prymas Stanisław Karnkowski
32.	Anna Habsburżanka	31 maja 1592	Kraków – katedra wawelska	prymas Stanisław Karnkowski	żona Zygmunta III Wazy
33.	Konstancja Habsburżanka	11 grudnia 1605	Kraków – katedra wawelska	biskup kujawski Piotr Tylicki	żona Zygmunta III Wazy
34.	Władysław IV Waza	6 lutego 1633	Kraków – katedra wawelska	prymas Jan Wężyk
35.	Cecylia Renata Habsburżanka	12 września 1637	Warszawa – kolegiata św. Jana	prymas Jan Wężyk	żona Władysława IV Wazy
36.	Ludwika Maria Gonzaga	15 lipca 1646	Kraków – katedra wawelska	prymas Maciej Łubieński	żona Władysława IV Wazy
37.	Jan II Kazimierz	17 stycznia 1649	Kraków – katedra wawelska	prymas Maciej Łubieński
38.	Michał Korybut Wiśniowiecki	29 września 1669	Kraków – katedra wawelska	prymas Mikołaj Prażmowski
39.	Eleonora Habsburżanka	19 października 1670	Warszawa – kolegiata św. Jana	prymas Mikołaj Prażmowski	żona Michała Korybuta Wiśniowieckiego
40.	Jan III Sobieski	2 lutego 1676	Kraków – katedra wawelska	prymas Andrzej Olszowski
40.	Maria Kazimiera d’Arquien	2 lutego 1676	Kraków – katedra wawelska	prymas Andrzej Olszowski
41.	August II Mocny	15 września 1697	Kraków – katedra wawelska	biskup kujawski Stanisław Kazimierz Dąmbski	Żona Augusta II Krystyna Eberhardyna Hohenzollernówna, nigdy nie została koronowana.
42.	Stanisław Leszczyński	4 października 1705	Warszawa – kolegiata św. Jana	arcybiskup lwowski Konstanty Zieliński
42.	Katarzyna Opalińska	4 października 1705	Warszawa – kolegiata św. Jana	arcybiskup lwowski Konstanty Zieliński
43.	August III Sas	17 stycznia 1734	Kraków – katedra wawelska	biskup krakowski Jan Aleksander Lipski
43.	Maria Józefa	17 stycznia 1734	Kraków – katedra wawelska	biskup krakowski Jan Aleksander Lipski
44.	Stanisław August Poniatowski	25 listopada 1764	Warszawa – kolegiata św. Jana	prymas Władysław Łubieński
45.	Mikołaj I Pawłowicz	24 maja 1829	Warszawa – Zamek Królewski: Sala senatorska	koronował się sam, prymas Jan Paweł Woronicz podał mu jedynie koronę	Zdetronizowany w 1831

Rosyjscy cesarze po 1831 roku (zgodnie z tym, co stanowił Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego z 1832 w art. 3) w trakcie uroczystości koronacyjnych odbywających się w Moskwie byli równocześnie ogłaszani królami Polski - w tytulaturze imperatorów Wszechrosji Car Polskij (Царь Польский).

Zobacz też

Przypisy

↑ sekcja na podstawie Repliki regaliów polskich insygniów koronacyjnych Polski ceremoniał koronacyjny
↑ Niekiedy spotyka się (Mariusz Trąba, Lech Bielski: Poczet królów i książąt polskich. Wyd. 2. Bielsko-Biała: Wydawnictwo PARK Sp. z o.o., 2005, s. 285. ISBN 83-7266-284-3.) nieprawidłową datę 15 października, podawaną za omyłkowym zapisem Kalendarza katedry krakowskiej i błędnym przekazem Długosza. Z najwcześniejszych zapisek wynika, że koronacja miała miejsce, zgodnie z tradycją, w niedzielę, która przypadała na dzień 16 października (Jerzy Wyrozumski: Królowa Jadwiga. Między epoką piastowską i jagiellońską. Kraków: Universitas, 1997, s. 83-84. ISBN 83-7052-934-8.).

Bibliografia

JerzyJ. Lileyko JerzyJ., Regalia polskie, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, ISBN 83-03-02021-8, OCLC 834908032 .
MichałM. Rożek MichałM., Polskie koronacje i korony, Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, ISBN 83-03-01914-7, ISBN 83-03-01913-9, OCLC 835885823 .
Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki. Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Zielona Sowa, 2003

[1] sekcja na podstawie Repliki regaliów polskich insygniów koronacyjnych Polski ceremoniał koronacyjny

[2] Niekiedy spotyka się (Mariusz Trąba, Lech Bielski: Poczet królów i książąt polskich. Wyd. 2. Bielsko-Biała: Wydawnictwo PARK Sp. z o.o., 2005, s. 285. ISBN 83-7266-284-3.) nieprawidłową datę 15 października, podawaną za omyłkowym zapisem Kalendarza katedry krakowskiej i błędnym przekazem Długosza. Z najwcześniejszych zapisek wynika, że koronacja miała miejsce, zgodnie z tradycją, w niedzielę, która przypadała na dzień 16 października (Jerzy Wyrozumski: Królowa Jadwiga. Między epoką piastowską i jagiellońską. Kraków: Universitas, 1997, s. 83-84. ISBN 83-7052-934-8.).

[1]

[2]