Krokosz barwierski
Krokosz barwierski (Carthamus tinctorius L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny astrowatych. Pochodzi z Bliskiego Wschodu i Indii.
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | astrowce | |
| Rodzina | astrowate | |
| Podrodzina | Carduoideae | |
| Rodzaj | krokosz | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Carthamus tinctorius L. Sp.Pl.830, 1753 | ||
MorfologiaEdytuj
- Łodyga
- Podłużnie bruzdowana, błyszcząca, białożółta, osiągająca do 1,3 m wysokości.
- Korzeń
- Cienki, wrzecionowaty.
- Liście
- Lancetowate, kolczastoząbkowane na brzegu i kolczasto zakończone, miękkie.
- Kwiaty[2]
- Zebrane w okazałe główkowate kwiatostany. Pomarańczowożółte lub czerwonawopomarańczowe, obupłciowe kwiaty rurkowate, promieniste, oddzielone od osadnika kwiatostanowego. Każdy kwiat posiada długą, nitkowatą rurkę długości około 1 cm, podzieloną na 5 równych, wąskich, lancetowatych łatek o długości ok. 5 mm. Z otworu rurki wystaje pusty walec utworzony przez zrośnięte żółte pylniki, w którym znajduje się nitkowato wykształcona szyjka słupka, zgrubiała blisko szczytu.
- Owoc
- Niełupka[3].
ZastosowanieEdytuj
Gatunek uprawiany już w starożytności jako roślina farbierska i oleista. W starożytnym Egipcie używana do wyrobu tłustej szminki[4]. W średniowiecznej kuchni europejskiej prawdopodobnie był używany jako barwnik spożywczy, zastępujący droższy szafran[5].
W Europie rozwój plantacji nastąpił w XVII wieku. Roślina uchodziła, obok indygowca, za źródło najlepszego barwnika roślinnego – zawartej w płatkach korony kwiatów kartaminy, zwanej też hiszpańską czerwienią. Kwiaty stosowano także jako lek pobudzający, przeczyszczający i wykrztuśny. Owoce pozbawione łupin zawierają nieco ponad 50% oleju kartamusowego używanego do celów spożywczych oraz do wyrobu mydeł, pokostu i laku[3].
Roślina leczniczaEdytuj
Surowiec zielarski[2]: Kwiat krokosza (Carthami flos) – wysuszony kwiat o zawartości minimum 1,0% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd. W pseudomedycynie ekstrakt wykorzystywany jest do pobudzenia wzrostu włosów, mimo braku potwierdzonej skuteczności[6] u ludzi, a udowodnionym negatywnym wpływie na płodność zarówno kobiet jak i mężczyzn[6]. W doświadczeniu na myszach potwierdzono zdolność ekstraktu etanolowego do stymulowania wzrostu włosów[7]. Ekstrakt alkoholowy wykazuje silne działanie hamujące na aktywność 5α-reduktazy u myszy, enzymu odpowiedzialnego za metabolizm steroidów. Tłumaczy to poprawę wyglądu włosów oraz zwiększenie ilości mieszków włosowych gryzoni[8].
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dane liczbowe na podstawie: [9] Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[10] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
NazewnictwoEdytuj
Rodzajowa nazwa naukowa Carthamus pochodzi od zastosowania kwiatów tego gatunku w barwierstwie, prawdopodobnie od arabskiego karkhum, qurtum, korthom = farbowanie, barwienie. To samo znaczy w języku hebrajskim słowo kartami[11].
PrzypisyEdytuj
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-04-15].
- ↑ a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
- ↑ a b Rośliny użytkowe. T. Gorczyński (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1961.
- ↑ Bohumír Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 62. ISBN 83-09-00765-5.
- ↑ Maguelonne Toussaint-Samat: Historia naturalna i moralna jedzenia. Warszawa: WAB, 2002, s. 466–467. ISBN 83-88221-32-9.
- ↑ a b Elahe Delshad i inni, Medical uses of Carthamus tinctorius L. (Safflower): a comprehensive review from Traditional Medicine to Modern Medicine, „Electronic Physician”, 10 (4), 2018, s. 6672–6681, DOI: 10.19082/6672, ISSN 2008-5842, PMID: 29881530, PMCID: PMC5984022 [dostęp 2018-07-10].
- ↑ Junlatat J, Sripanidkulchai B. Hair growth-promoting effect of Carthamus tinctorius floret extract. „Phytother Res”. 28 (7), s. 1030–1036, lipiec 2014. DOI: 10.1002/ptr.5100. PMID: 24338940 (ang.).
- ↑ Kumar N, Rungseevijitprapa W, Narkkhong NA, Suttajit M, Chaiyasut C. 5α-reductase inhibition and hair growth promotion of some Thai plants traditionally used for hair treatment. „J Ethnopharmacol”. 139 (3), s. 765–771, luty 2012. DOI: 10.1016/j.jep.2011.12.010. PMID: 22178180 (ang.).
- ↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 293. ISBN 978-83-200-5311-1.
- ↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.)
- ↑ Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996. ISBN 83-05-12868-7.