Wikipedia

Krosno Odrzańskie

miasto w województwie lubuskim

Krosno Odrzańskie (niem. Crossen an der Oder) – polskie miasto powiatowe w województwie lubuskim, w Dolinie Środkowej Odry, nad Odrą u ujścia Bobru. Znajdują się tu siedziby Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej oraz garnizon. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krosno Odrzańskie.

Krosno Odrzańskie
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Krosno Odrzańskie – most na Odrze
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

krośnieński

Gmina

Krosno Odrzańskie

Prawa miejskie

przed 1238

Burmistrz

Marek Cebula

Powierzchnia

8,15[1] km²

Wysokość

38–85 m n.p.m.

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


11 238[2]
1378,9 os./km²

Strefa numeracyjna

68

Kod pocztowy

66-600 do 66-603

Tablice rejestracyjne

FKR

Położenie na mapie gminy Krosno Odrzańskie
Mapa konturowa gminy Krosno Odrzańskie, w centrum znajduje się punkt z opisem „Krosno Odrzańskie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Krosno Odrzańskie”
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Krosno Odrzańskie”
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego
Mapa konturowa powiatu krośnieńskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Krosno Odrzańskie”
Ziemia52°03′10″N 15°06′47″E/52,052778 15,113056
TERC (TERYT)

0802064

SIMC

0988460

Urząd miejski
ul. Parkowa 1
66-600 Krosno Odrzańskie
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa zielonogórskiego.

Położenie edytuj

Krosno Odrzańskie leży na historycznym Dolnym Śląsku[3][4], w ramach którego należało do księstwa głogowskiego[5].

Toponimia edytuj

Pierwsza wzmianka o mieście pojawia się w Kronice Thietmara, która to kronika spisana została w latach 1012–1018[6]. Nazwa miasta, wbrew niektórym teoriom, nie pochodzi od krosna tkackiego – urządzenia do tkania z przędzy tkanin, jak przypuszczał niemiecki językoznawca Heinrich Adamy. W dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienił on nazwę miejscowości w dokumencie z 1105 roku Crosno podając jej znaczenie Stadt der Weber – „miasto tkaczy”[7]. Nowsze opracowania wykluczają tę teorię[8]. Tymczasem nazwa odnosi się do polskiej nazwy, której źródłosłów powstał prawdopodobnie z dwóch elementów: od słowa krost – nierówność, jak i chrost – gąszcz. Odzwierciedleniem tego jest zarówno topografia, jak również szata roślinna[9].

W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Crosna[10][11].

Obecną nazwę zatwierdzono 19 maja 1946[12].

Historia edytuj

 
Krosno Odrzańskie ok. 1650
 
Krosno Odrzańskie ok. 1904

Na podstawie mapy starożytnego kartografa Klaudiusza Ptolemeusza specjaliści z departamentu Geodezji i Geoinformacji Technicznego Uniwersytetu Berlińskiego[13] ustalili, że Krosno Odrzańskie mogło być stolicą Lugidunum – starożytnego Związku Lugijskiego, a przynajmniej leżało na jego terenie.

Pierwsze wzmianki pisemne o Krośnie pochodzą z 1005 r. z kroniki biskupa Thietmara z Merseburga. Miasto było miejscem walk Bolesława Chrobrego z Henrykiem II w roku 1005 i 1015. Przed 1226 r. po raz pierwszy Krosno zostało lokowane na prawie niemieckim przez Henryka Brodatego[14]. Uzyskało lokację miejską po raz drugi przed 1238 rokiem[15]. Do 1482 r. miasto było w granicach księstwa głogowskiego, później we władaniu Brandenburgii. Krosno zostało mocno zniszczone w czasie wojny trzydziestoletniej i III wojny śląskiej.

W XVII wieku w mieście przebywali członkowie rodu Wittelsbachów, m.in. Luiza Julianna Orańska, Elżbieta Charlotta Wittelsbach (zmarła w Krośnie), Elisabeth Simmern van Pallandt (która w latach 1646–1649 prowadziła stąd korespondencję z Kartezjuszem[16]).

Ludność polskojęzyczna utrzymała się w okolicach miejscowości dość długo, gdyż Hieronymus Megiser, który był autorem wielojęzycznego słownika opracowanego w roku 1603, podał w nim także informacje o polskiej gwarze ówczesnych mieszkańców okolic Krosna Odrzańskiego.

Rozwój miasta przypadł na XIX wiek. Powstało w tym czasie wiele zakładów przemysłowych; w 1870 r. zbudowano stację kolejową oraz linię kolejową z Gubina do Czerwieńska, dzięki czemu uzyskano połączenie z linią do Poznania przez Zbąszynek, oraz z linią do Legnicy przez Zieloną Górę. W 1913 r. poprowadzono linię kolejową do Lubska (obecnie częściowo rozebrana).

W czasie I wojny światowej na obrzeżach miasta istniał duży obóz jeniecki.

Wojska niemieckie zostały wyparte z miasta 15 lutego 1945 roku przez oddziały 3 armii gwardii 1 Frontu Ukraińskiego (zginęło 313 żołnierzy radzieckich)[17]. Podczas walk Krosno odniosło duże zniszczenia (60–70% zabudowy). Po zakończeniu wojny, jeszcze do końca lat czterdziestych często stosowano nazwę Krosno nad Odrą, mimo formalnego wprowadzenia nazwy Krosno Odrzańskie.

Kalendarium edytuj

  • XVI wiek – w mieście zwyciężył protestantyzm
  • 1618–1648 – wojna trzydziestoletnia, miasto było zajmowane na przemian przez Szwedów i wojska cesarskie, miasto uczynione twierdzą
  • 1699 – w Krośnie wyszły drukiem „Bajki Ezopowe” Krzysztofa Niemirycza, poety, arianina wówczas mieszkającego w Czarnowie.
  • 1701 – Krosno w Królestwie Prus
  • 1756–1763 – wojna siedmioletnia, po bitwie pod Kijami
  • 23 czerwca 1759 – miasto zajęli i obrabowali Rosjanie
  • 1806 – miasto zajęli oddziały francuskie
  • 1814 – przez miasto przeszedł pochód ze zwłokami księcia Józefa Poniatowskiego, mieszczanie oddali księciu hołd
  • XIX wiek – początki przemysłu
  • 1870 – powstała pierwsza linia kolejowa
  • 1871 – Krosno w granicach Cesarstwa Niemiec
  • 1897 – w mieście wprowadzone zostało oświetlenie gazowe (gazownia zlokalizowana była przy dzisiejszym „Kromecie”)
  • 1905 – oddanie do użytku mostu na Odrze (wyprodukowany w zielonogórskiej fabryce Beuchulta)
  • 1914 – w czasie I wojny światowej na obrzeżach miasta (majątek Kamień) powstał obóz jeniecki
  • 1919 – w obozie przebywali jeńcy – powstańcy wielkopolscy
  • 20 lutego 1945 – miasto zajęły oddziały radzieckie, które dokonały zniszczenia miasta w 60–70%
  • maj 1945 – miasto przejęła administracja polska
  • od 1945 – do miasta przybyli m.in. przymusowo wysiedleni Polacy z Kresów Wschodnich, głównie z Wileńszczyzny
  • 2005 – miasto obchodziło symboliczne tysiąclecie istnienia grodu, które związane było z pierwszą pisemną wzmianką
  • 2021 – św. Jadwiga Śląska decyzją Stolicy Apostolskiej została ogłoszona patronką Krosna Odrzańskiego[21]

Demografia edytuj

  • Piramida wieku mieszkańców Krosna Odrzańskiego w 2014 roku[22].


 

Zabytki edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[23]:

  • miasto
  • kościół filialny pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła, neogotycki z 1887 roku, projekt Ferdinanda Martiusa poprawiony przez Karla Friedricha Schinkla
  • kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej z XVIII w., XV wieku, w latach 1708–1729, XIX wieku
  • budynek poklasztorny, ul. Szkolna 4, z XVIII wieku, z połowy XIX wieku
  • zamek piastowski częściowo w ruinie, zbudowany prawdopodobnie w początkach XIII wieku przez Henryka I Brodatego, miejsce jego śmierci w 1238 r., miejsce schronienia jego żony Jadwigi i synowej Anny podczas najazdu tatarskiego w 1241 r. Przebudowany w XIV-XIX wieku. Od XVI w. siedziba wdów po elektorach brandenburskich, później koszary; niszczony licznymi wojnami, spalony w 1945 r. Obecnie siedziba placówki kulturalnej - Centrum Artystyczno - Kulturalnego Zamek. W odbudowanej części bramnej znajduje się muzeum regionalne i punkt informacji turystycznej.
  • przyziemie spichrza zamkowego, z lat 1642–1650
  • mury obronne – miejskie, fragment z XIV wieku, z prostokątną czatownią
  • domy, ul. Chrobrego 2, 14, 17, 25, z połowy XIX wieku
  • domy, ul. Pocztowa 9, 26, 28, z połowy XIX wieku
  • dom, ul. Prusa 12, z XVIII/XIX wieku
  • dom, ul. Rybaki 2, z XVIII-XIX wieku
  • domy, ul. Mnichów 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 25, 27, 29 i 31, 33, z XVIII/XIX wieku
  • dom, ul. Wąska 11, z XVIII/XIX wieku
  • dom, pl. Wolności 5, z połowy XIX wieku
  • dom, ul. Zamkowa 14, z połowy XIX wieku
  • dom, pl. Żeromskiego 10, z XVIII/XIX wieku
  • na południe od miasta rozciąga się łańcuch średniowiecznych, legendarnych budowli ziemnych, o historycznym, prawdopodobnym znaczeniu graniczno-obronnym – tzw. Wały Śląskie, określane również jako Wały Chrobrego, ciągnące się od Krosna w kierunku południowo-wschodnim, aż po mokradła w okolicy wsi Wierzbowa w Borach Dolnośląskich (zachował się tam, w relatywnie dobrym stanie 7,5 kilometrowy ich fragment). Ta łańcuchowa budowla jest uznawana za najdłuższy zabytek archeologiczny w Europie środkowej i jednocześnie jest ona także obiektem o bardzo enigmatycznej przeszłości (pomimo wielu prób, dotychczas nie udało się ustalić miarodajnych opinii i faktów w tym zakresie i ich ewentualnej roli w bitwie pod Krosnem Odrzańskim)[24].
  • Wybrane zabytki miasta
  •  
    Mury obronne z XIV wieku
  •  
    Budynek poczty cesarskiej z XIX wieku
  •  
    Zamek
  •  
    Kościół św. Jadwigi Śląskiej

Komunikacja edytuj

Przez miasto przebiega Droga krajowa nr 29. Droga ta wytyczona jest przez jedyny w Krośnie Odrzańskim most nad Odrą, przebiega też przez ścisłe centrum miasta, będąc najważniejszą arterią komunikacyjną miasta.

Edukacja edytuj

Sport edytuj

 
Panorama stadionu Ośrodka Sportu i Rekreacji w Krośnie Odrzańskim.

Od 1945 roku w Krośnie Odrzańskim funkcjonuje Miejski Klub Sportowy „Tęcza” Krosno Odrzańskie, którego sekcja piłkarska została założona w 1946 roku i występuje w IV lidze lubuskiej. Zespół swoje domowe mecze rozgrywa na stadionie Ośrodka Sportu i Rekreacji w Krośnie Odrzańskim. Barwy klubu - tęczowe.
Ponadto w Krośnie Odrzańskim funkcjonuje klub szachowo - brydżowy pn. Krośnieńskie Stowarzyszenie Gier Umysłowych oraz odrębny, powstały w 2009 r. Siatkarski Klub Sportowy Tęcza Krosno Odrzańskie.
W roku 2013 powstała w Krośnie Odrzańskim akademia piłkarska – Football Academy. Szkółka trenowała dzieci od 4 do 12 lat. W 2017 r. zawiesiła działalność.
Do 1967 roku w mieście działał również klub Odra Krosno Odrzańskie.

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

 
Kościół pw. św. Andrzeja

Współpraca międzynarodowa edytuj

Miasta partnerskie:[26]

Miasta współpracujące:[27]

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-05)]., GUS, 2011, Warszawa.
  2. ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
  3. ↑ Problematyka badań regionalnych w pracach Uniwersytetu Wrocławskiego, red. Antoni Zagożdżon, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983, s. 225.
  4. ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, [w:] „Studia Zachodnie”, t. 8, red. Wojciech Strzyżewski, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2006, ISBN 83-7481-021-1, s. 211.
  5. ↑ Jacek Bochiński, Jarosław Zawadzki, Polska – nowy podział terytorialny. Przewodnik encyklopedyczny, Świat Książki, Warszawa 1999, ISBN 83-72-27259-X, s. 89.
  6. ↑ Tomasz Struk, Kronika Biskupa Thietmara, czyli pierwsza wzmianka o Krośnie Odrzańskim [online], Zgodnie z foliacją (numeracją) R. Holtzmanna, pierwsza wzmianka o Krośnie znajduje się na stronie 109 b rękopisu Kroniki Thietmara, w piątym (Cros-) i szóstym (-no) wersie od dołu. Zapis graficzny wygląda następująco: ءrδnο, 2004.
  7. ↑ Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 8, OCLC 456751858 (niem.).
  8. ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, „Studia Zachodnie”, nr 8, 2005 [dostęp 2020-07-03], Cytat: „Teorię tę można z góry wykluczyć. Nazwa miasta powstała przed XI w., podczas gdy krosno tkackie, od którego rzekomo miałaby powstać nazwa, zawędrowało do Europy w XII w., a do Polski w XIII w.”, przypis 42, s. 211.
  9. ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, „Studia Zachodnie”, nr 8, 2005, s. 216–218 [dostęp 2020-07-03].
  10. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  11. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  12. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  13. ↑ Czy wykopaliska w Krośnie Odrzańskim pozwolą odkryć antyczną stolicę Związku Lugijskiego?.
  14. ↑ a b Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1986, s. 84–88, ISBN 83-04-01701-6, OCLC 835853938.
  15. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 42–43.
  16. ↑ Jerzy Kopania, Wstęp, [w:] René Descartes, Listy do księżniczki Elżbiety, Warszawa – Poznań: PWN, 1995, VII-XXV.
  17. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 834.
  18. ↑ Franciszek Kusiak: Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej. Warszawa: PIW, 2002, s. 235. ISBN 83-06-02890-2.
  19. ↑ Miasta polskie w Tysiącleciu, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 639.
  20. ↑ Tomasz Struk, Moneta Crossene. Produkcja monet i banknotów w dziejach Krosna Odrzańskiego (część I), „Biuletyn Numizmatyczny”, 3, 2007 [dostęp 2020-07-06].
  21. ↑ Św. Jadwiga patronką Krosna Odrzańskiego [online], niedziela.pl [dostęp 2022-08-29] (pol.).
  22. ↑ Krosno Odrzańskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  23. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 19–20. [dostęp 2013-01-25].
  24. ↑ Szlakiem książąt piastowskich... (w tym: Wał Chrobrego Krosno Odrz. – Wierzbowa).
  25. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-15].
  26. ↑ krosnoodrzanskie.pl: Charakterystyka miast partnerskich. [dostęp 2012-02-08].
  27. ↑ krosnoodrzanskie.pl: Miasta współpracujące. [dostęp 2012-02-08]. (pol.).

Bibliografia edytuj

  • O Krośnie Odrzańskim.... [w:] Urząd Miasta w Krośnie Odrzańskim [on-line]. [dostęp 2010-05-26].
  • Beata Halicka, Krosno Odrzańskie / Crossen an der Oder 1005–2005. Wspólne dziedzictwo kultury / Das gemeinsame Kulturerbe. Wydawnictwo Instytutowe, Skórzyn 2005.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krosno_Odrzańskie&oldid=72651057”