Kruszczyk siny

Kruszczyk siny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	kruszczyk
Gatunek	kruszczyk siny
	Nazwa systematyczna
	Epipactis purpurata Sm.; pub. 1828
Synonimy
	Epipactis sessilifolia (Peterm) (1844); Epipactis violacea (Dur.-Duq.) (1846);
	Epipactis sessilifolia (Peterm) (1844); Epipactis violacea (Dur.-Duq.) (1846);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kruszczyk siny (Epipactis purpurata Sm.) – gatunek byliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w Europie Środkowej, w tym w Polsce.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg gatunku obejmuje Europę Środkową na zachodzie sięgając Anglii i wschodniej Hiszpanii, na południu południowych Włoch i Rumunii, na północy Danii i północno-wschodniej Polski. Odrębne podgatunki są endemitami na południowych krańcach Półwyspu Bałkańskiego i rejonu Kaukazu^[4].

W Polsce gatunek występuje głównie w Polsce północnej i południowej, znacznie rzadziej w części środkowej. Największe zgromadzenie stanowisk znajduje się w pasie Karpat (m.in. Bieszczady, Gorce, Beskid Wyspowy, Beskid Niski), na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżynie Śląskiej, Roztoczu, na odcinku dolnej Wisły i Odry. Do najliczniejszych populacji należą stanowiska na Wzgórzach Trzebnickich, gdzie najliczniejsza populacja (licząca ponad 600 pędów) objęta jest ochroną Natura 2000 jako Wzgórza Warzęgowskie^[5]. Chroniony w kilku parkach narodowych, m.in. (Ojcowski, Gorczański, Magurski)^[6].

Morfologia

Łodyga: Mocna, prosta, obła, do 120 cm wysokości.
Liście: 4–10 jajowatolancetowatych lub wąskolancetowatych, ostrych, sinych liści długości 2–10 cm i szerokości 0,5–5 cm.
Kwiaty: Duże, szeroko otwarte, zebrane w gęsty, rozpierzchły, cylindryczny kwiatostan długości 5–30 cm. Przysadki lancetowate, ostre, długości 20–35 mm. Szypułka skręcona, długości 3–4 mm. Zalążnia wąskostożkowata, owłosiona, długości 6–9 mm. Obie części warżki zrośnięte nieruchomo. U nasady epichilu 2–3 gładkie guzki. Zewnętrzne płatki okwiatu jajowatolancetowate, ostre, owłosione z zewnątrz, długości 9–12 mm i szerokości 4–5 mm. Wewnętrzne płatki okwiatu o podobnym kształcie, nagie, długości 7–10 mm i szerokości 3–4 mm. Prętosłup bladoróżowy, długości 3–4 mm. Pyłkowiny żółte^[7].
Owoc: Do 15 mm długości.

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. Kwitnie od lipca do września, z czego optimum kwitnienia przypada na początek sierpnia. Preferuje stanowiska cieniste, rzadziej jasne. Nigdy w pełnym słońcu. Gatunek ten potrafi rosnąć w miejscach na tyle cienistych, iż żadna inna roślina nie jest w stanie tam wegetować ^[5]. Takson charakterystyczny dla środkowoeuropejskich lasów grądowych a także buczyn. Rośnie na glebach żyznych (eutroficznych), próchniczych, najczęściej wilgotnych i zasobnych w węglan wapnia.

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)^[8] w grupie gatunków rzadkich (kategoria zagrożenia R). W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię VU (narażony)^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
↑ Epipactis purpurata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Helmut Baumann, Siegfried Kunkele, Richard Lorenz: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 97-99. ISBN 978-83-7073-698-9.
↑ ^a ^b Flora Tatr i Sudetów. Roślinność górska. Rezerwaty przyrody Sudetów. - Artykuły: Kruszczyk siny [online], terraflora.vot.pl [dostęp 2017-11-24] .
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2
↑ Szlachetko D. L. Storczyki. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2001. ISBN 83-7073-339-5.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).

[iucn-3] Epipactis purpurata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[4] Helmut Baumann, Siegfried Kunkele, Richard Lorenz: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 97-99. ISBN 978-83-7073-698-9.

[autonazwa1-5] Flora Tatr i Sudetów. Roślinność górska. Rezerwaty przyrody Sudetów. - Artykuły: Kruszczyk siny [online], terraflora.vot.pl [dostęp 2017-11-24] .

[6] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2

[7] Szlachetko D. L. Storczyki. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2001. ISBN 83-7073-339-5.

[8] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]