Kryptomeria japońska
Kryptomeria japońska, szydlica japońska (Cryptomeria japonica) – gatunek zimozielonych drzew iglastych z rodziny cyprysowatych (Cupressaceae). Jedyny żyjący przedstawiciel rodzaju Cryptomeria[5]. W naturze rośnie w wilgotnych lasach górskich[6]. Jest gatunkiem bardzo zmiennym – wyróżnia się dwie odmiany geograficzne (jedna występuje w Japonii, druga w Chinach) oraz liczne formy i kultywary, z których 'Elegans' jest częściej spotykany w uprawie niż forma typowa[6]. Roślina uprawiana jest jako ozdobna i dla drewna[6].
Drzewo w mieście Nara w Japonii | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj |
kryptomeria |
Gatunek |
kryptomeria japońska |
Nazwa systematyczna | |
Cryptomeria japonica (Thunb. ex L.f.) D.Don Trans. Linn. Soc. London 18: 167 1841[3] | |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujGatunek występuje naturalnie w Japonii i w Chinach, poza tym jest rozpowszechniony w uprawie. W Japonii występuje odmiana var. japonica rosnąca w czystych lub mieszanych lasach od wyspy Kiusiu na południu po północne krańce wyspy Honsiu. Odmiana ta została introdukowana do lasów na wyspie Tajwan oraz w Chinach. W Chinach naturalnie występuje odmiana var. sinensis. Jej zasięg obejmuje prowincje Fujian, Jiangxi, Syczuan, Junnan i Zhejiang, ale jest też sadzona w lasach także w innych prowincjach[7].
Morfologia
edytuj-
Kwiaty męskie zebrane w strobilach
-
Szyszki i nasiona.
-
Listowie
-
Drewno
-
Pień młodego drzewa, Ogród botaniczny PAN w Powsinie, Polska
-
Pień starego drzewa, Tateyama, Japonia
- Pokrój
- Zimozielone drzewo osiągające zazwyczaj 50 m wysokości, choć znane są okazy sięgające 65 m. Pień jest smukły, osiąga zwykle do 3 m średnicy[7]. Kształt korony młodych drzew jest piramidalny i luźny, u starszych drzew korona się zagęszcza i przybiera kształt kopulasty[8]. Konary są zwykle rozpostarte poziomo i wyrastają w okółkach. Rozgałęzienia dalszych rzędów zwykle zwisają, przy czym pędy jednoroczne są zielone. Kora na pniu ma kolor czerwonobrązowy lub ciemnoszary i jest włóknista[7].
- Liście
- Szydlaste igły długości 6-18 mm. Igły wyrastające wiosną są krótsze od letnich. Ułożone są skrętolegle w 5 rzędach. Są zwykle mniej lub bardziej zagięte do przodu. Mają barwę zieloną lub niebieskawozieloną. Na wierzchołku są długo zaostrzone, przekrój mają romboidalny, a u nasady długo zbiegają po pędzie[7][8].
- Organy generatywne
- Kwiaty są rozdzielnopłciowe. Męskie skupione są w owalne lub owalno-elipsoidalne strobile skupione po 6-35 na końcach dwuletnich pędów. Strobile osiągają od ok. 2,5 do 5, rzadko 8 mm długości. Mają najpierw kolor fioletowoczerwony, dojrzałe żółkną. Strobile składają się z wielu mikrosporofili ułożonych spiralnie i zawierających najczęściej po 4-5 woreczków pyłkowych. Kuliste strobile żeńskie wyrastają pojedynczo lub w skupieniach po kilka. Mają średnicę ok. 1-2 cm. Złożone są z 20-30 łusek nasiennych, których zaostrzone końce odstają. Na szczycie często wyrasta pęczek igieł lub dochodzi do proliferacji – przerośnięcia szyszki przez pęd. Szyszki dojrzewają i drewnieją w ciągu jednego roku, lecz utrzymują się na drzewie jeszcze przez 1-2 lata[8][7].
- Nasiona
- Powstają po 2 do 5 na każdej łusce nasiennej. Mają barwę brązową lub ciemnobrązową, długość ok. 4-6 mm i szerokość 2-3 mm. Ich kształt jest nieco nieregularny, zwykle są kanciaste i zaopatrzone w wąskie skrzydełka o szerokości ok. 0,2 mm[7].
- Gatunki podobne
- Ze względu na liście roślina przypomina pochodzącą z australijskiej wyspy Norfolk araukarię wyniosłą i rosnącego w Ameryce Północnej mamutowca olbrzymiego. Oba te gatunki różnią się znacząco m.in. budową organów generatywnych. Mamutowiec ma poza tym liście ułożone w trzech rzędach[8].
Zastosowanie
edytujDrzewa tego gatunku cenione są jako rośliny ozdobne i surowiec do produkcji bezżywicznego drewna[8]. Obie odmiany są sadzone w lasach w Azji wschodniej[7]. Stare okazy rosną w Japonii nierzadko przy pałacach i świątyniach. Gatunek sadzony jest także jako roślina ozdobna poza swoim zasięgiem. W Europie środkowej ze względu na większą mrozoodporność uprawiana jest głównie odmiana japońska var. japonica[8].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ Cryptomeria japonica. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-12-20]. (ang.).
- ↑ Cryptomeria japonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Rodzaj obejmuje także wymarły, oligoceński gatunek Cryptomeria yunnanensis. Patrz: Wen-Na Ding, Lutz Kunzmann, Tao Su, Jian Huang i Zhe-Kun Zhou. A new fossil species of Cryptomeria (Cupressaceae) from the Rupelian of the Lühe Basin, Yunnan, East Asia: Implications for palaeobiogeography and palaeoecology. „Review of Palaeobotany and Palynology”. 248, s. 41–51, 2018. DOI: 10.1016/j.revpalbo.2017.09.003. (ang.).
- ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 34. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f g Christopher J. Earle: Cryptomeria. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2011-12-20]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 185-188. ISBN 83-01-05225-2.
- BioLib: 2396
- EoL: 126871
- EUNIS: 150853
- Flora of China: 200005392
- Flora of North America: 200005392
- GBIF: 5284237
- identyfikator iNaturalist: 71147, 412327
- IPNI: 261870-1
- ITIS: 501832
- NCBI: 3369
- Plant Finder: 287318
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2746448
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:261870-1
- Tela Botanica: 86254
- identyfikator Tropicos: 31300023
- USDA PLANTS: CRJA3
- CoL: ZY5W