Krzyż Wojenny (Francja)

francuskie odznaczenie wojskowe

Krzyż Wojenny[1] (fr. Croix de Guerre, skr. CdG) – francuskie odznaczenie wojskowe.

Krzyż Wojenny
Croix de Guerre
Awers
Awers pierwszowojenny, drugowojenny (z br. gwiazdką), Zamorskich Teatrów Działań Wojennych (z br. palmą)
Awers
Awers wersji wycofanych:
petainowski, giraudyjski, LVF
Rewers
Rewers Krzyża Wojennego 1914–1918 we wszystkich odmianach
Rewers
Rewers Krzyża Wojennego 1939–1945 w odmianie z okresu wojny[a]
Baretka
Baretka : I wojna światowa
Baretka
Baretka : II wojna światowa
Baretka
Baretka : T.O.E.
Baretka
Baretka : Vichy
Baretka
Baretka : LVF
Ustanowiono

2 kwietnia 1915 – I WŚ
30 kwietnia 1921 – T.O.E.
26 września 1939 – II WŚ (reaktywacja 30 września 1942)
23 marca 1941 – Vichy
18 lipca 1942 – LVF
16 marca 1943 – gen. Giraud

Wycofano

Zakończono nadawanie wersji pierwszowojennej (18 października 1921) i drugowojennej (1 kwietnia 1956) a także usunięto z systemu wersje giraudyjską, petainowską i LVF (7 stycznia 1944)

Wielkość

37 × 37 mm

Kruszec

brąz

Wydano

ok. 2 mln 65 tys. (I WŚ)
ok. 250 tys. (II WŚ)
ok. 1000 (Giraud)
ok. 400 (LVF)
Brak danych do nadań wersji TOE i Vichy

Powyżej

Medal Narodowy Uznania dla Ofiar Terroryzmu

Poniżej

Krzyż Waleczności Wojskowej

Projektant

Albert Bartholomé

Rewers Krzyż Wojennego TOE produkcji lokalnej (skrót zamiast rozwinięcia nazwy)

Klasy nadań odznaczenia

edytuj

Nadania francuskiego Krzyża Wojennego oznacza się gwiazdami lub palmami (jedna gwiazda lub jedna palma oznacza jedno nadanie)[b]. Schemat ten został przyjęty we wszystkich wersjach CdG:

  •   brązowa gwiazda (étoile de bronze) – odznaczenie przyznane rozkazem brygady lub pułku
  •   srebrna gwiazda (étoile d’argent) – rozkazem dywizji
  •   złota gwiazda (étoile de vermeil) – rozkazem korpusu
  •   brązowa palma (palme de bronze) – rozkazem Armii
  •   srebrna palma (palme d’argent) – za 5 brązowych palm

W przypadku Krzyża Wojennego za II wojnę światową stworzono szóstą wersję oznaczenia nadania CdG - złotą palmę (palme de vermeil). Przyznawana była tylko gdy nadanie wypływało od narodu francuskiego[2][3].

Krzyż Wojenny mogą otrzymywać również cudzoziemcy, osoby cywilne, jednostki wojskowe i miejscowości.

Odmiany odznaczenia

edytuj

Krzyż Wojenny 1914–1918 (Croix de Guerre 1914–1918)

edytuj

W czasie I wojny światowej, 23 grudnia 1914, grupa deputowanych na czele z Georges'em Bonnefous'em złożyła w Parlamencie projekt ustawy o stworzeniu nowego odznaczenia wojennego będącego nagrodą dla wszystkich żołnierzy, których zasługi nie zakwalifikowały ich do nagrodzenia Legią Honorową i Medalem Wojskowym. Projekt został przyjęty jednogłośnie i już 4 lutego 1915 senacka komisja wojskowa opracowała projekt odznaczenia[4].

Krzyż Wojenny 1914–1918[c] ustanowiono 2 kwietnia 1915, był wręczany wojskowym za odwagę, zwłaszcza żołnierzom wyróżnionym w rozkazach jako odznaczającym się. Od początku przyznawany był również całym wyróżniającym się w walce jednostkom wojskowym. Kawalerowie Medalu Wojskowego i Legii Honorowej automatycznie otrzymywali Krzyż Wojenny.

Wersje pierwszowojenne CdG różniły się między sobą tylko datami na rewersie: u góry zawsze znajdowała się data „1914” zaś pod nią aktualna data roczna konfliktu kończąc na „1918”.

Przyznawanie Krzyża Wojennego za I wojnę światową zakończyło się 18 października 1921 i wyniosło ok. 2 mln 65 tys. nadań[5], z czego mniej więcej jedna trzecia pośmiertnie[6]. Najwięcej, bo 30 razy otrzymał go lotnik kpt. Charles Nungesser – 28 rozkazem armii i 2 razy rozkazem pułku.

Krzyż Wojenny 1939–1945 (Croix de Guerre 1939–1945)

edytuj

Po wybuchu II wojny światowej, 26 września 1939, bazując na wersji pierwszowojennej ustanowiono nową odmianę Krzyża Wojennego[d] z datą „1939” na rewersie i nieco zmienioną wstążką nawiązującą do pierwszowojennej.

30 września 1942 Komitet Wolnej Francji reaktywował CdG nadając z rewersem bez daty lub bez wykończonego rewersu (produkcja londyńska). Reszta wyglądu pozostała bez zmian. W 1943 nadawanie przejął Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego, który 7 stycznia 1944 powrócił do wersji z datą „1939” na rewersie (od czerwca nadawaniem zajmował się Rząd Tymczasowy Republiki Francuskiej) kończąc tym samym nadawanie wersji bez daty i bez wykończonego rewersu.

Ostateczna wersja odznaczenia wydawana po wojnie posiadała na rewersie daty „1939–1945”, była nadawana przez Rząd Tymczasowy i IV Republikę.

Przyznawanie Krzyża Wojennego za II wojnę światową zakończyło się 1 kwietnia 1956 a całkowita liczba nadań wyniosła ok. 250 tys. jednak wciąż możliwe jest przyznanie go pod warunkiem przedstawienia odpowiednich dokumentów[e][7]. Najwięcej razy otrzymał go lotnik ppłk Pierre Clostermann – 27 nadań rozkazem armii i raz od narodu[8].

Krzyż Wojenny TOE (Croix de guerre des Théâtres d’opérations extérieurs)

edytuj

30 kwietnia 1921 ustanowiony został Krzyż Wojenny Zamorskich Teatrów Działań Wojennych (w skrócie T.O.E.) dla żołnierzy francuskich walczących w koloniach, posiadłościach zamorskich i innych strefach francuskich interesów, poza oboma wojnami światowymi. Odpowiada ona wersją odznaczenia za wojny światowe.

Jak dotąd Krzyż Wojenny TOE został przyznany za udział w walkach w:

Nie jest znana dokładna liczba nadań Krzyża Wojennego TOE w czasie wszystkich konfliktów. Rekordzistą w ilości nadań był komandos gen. korpusu armii Marcel Bigeard – 12 nadań rozkazem armii, dwa rozkazem korpusu i trzy dywizji za I wojnę indochińską[f].

Wersje wycofane

edytuj

Prócz państwowych wersji za I i II wojnę światową oraz zamorskie teatry operacyjne istniały trzy drugowojenne odmiany Krzyża Wojennego, które dekretem CFLN z 7 stycznia 1944 nie weszły w skład systemu odznaczeń Republiki Francuskiej:

  • Croix de guerre d'Algier (dite Giraud) – 16 marca 1943 w Algierii gen. armii Henri Giraud ustanowił Krzyż Wojenny z dwiema skrzyżowanymi flagami na awersie i datą „1943” na rewersie. Jej kolory nawiązywały do zwykłej wstążki drugowojennej ze zmianą barwy zielonej na granatową. Przyznawany był on żołnierzom Armii Afryki za walki przeciwko Niemcom i Włochom w Tunezji, w 1943, w liczbie ok. 1000 nadań.
  • Croix de guerre de l’État Français:
    • Croix de Guerre 1939–1940 – 28 marca 1941 rząd Vichy ustanowił własny Krzyż Wojenny mający na rewersie daty „1939–1940” i wstążkę nawiązującą do pierwszowojennej (zamiast barwy czerwonej pojawiła się czarna). Był on nadawany za walki w Saarze i I bitwie o Francję. Powstała także wersja ze zmienionym awersem oraz różnymi rewersami, której nadawania nigdy nie rozpoczęto. Dokładna liczba nadań nieznana.
    • Croix de guerre de la Légion des Volontaires Français – 18 lipca 1942 władze kolaboracyjne ustanowiono specjalną wersję dla walczących na froncie wschodnim żołnierzy Legionu Ochotników Francuskich. Wydano ok. 400 krzyży[10].

Wzór dla innych odznaczeń

edytuj

Francuski Krzyż Wojenny stanowił wzór dla analogicznych odznaczeń, ustanowionych m.in. w Belgii, Luksemburgu i Wietnamie.

Z powodu, iż wojna algierska aż do 1999 nie była we Francji określana mianem konfliktu zbrojnego (uznawano ją za operację bezpieczeństwa i utrzymania porządku) żołnierzom tam walczącym nie przysługiwał Krzyż Wojenny TOE. Z tego powodu władze francuskie ustanowiły 11 kwietnia 1956 nowe odznaczenie będące odpowiednikiem Krzyża Wojennego w czasie pokoju – Krzyż Waleczności Wojskowej. Przyznaje go się za zasługi w misjach pokojowych i w czasie służby w kraju[11].

Wygląd krzyża

edytuj

Wersje państwowe

edytuj

Wszystkie odmiany CdG zachowują tę samą formę krzyża równoramiennego z rozszerzającymi się ramionami (krzyż kawalerski) o wymiarach 37 × 37 mm i okrągłą tarczą pośrodku. Pomiędzy ramionami krzyża znajdują się dwa skrzyżowane miecze, skierowane ostrzami do góry. Na awersie na środku tarczy znajduje się popiersie Marianny, z prawego profilu, w czapce frygijskiej. W otoku tarczy znajduje się napis RÉPUBLIQUE FRANÇAISE (Republika Francuska) i wieniec. Na rewersie w tarczy widnieją daty/opisy, zależnie od wersji Krzyża:

  • I wojna światowa: „1914–1915”, „1914–1916”, „1914–1917”, „1914–1918”
  • II wojna światowa: „1939”, „1939–1945”; istniała także wersja londyńska bez daty oraz bez wykończonego rewersu[g][12]
  • zamorskie teatry operacyjne: „THÉÂTRES D’OPÉRATIONS EXTÉRIEURS” (produkcja państwowa), „TOE" (produkcja lokalna)

Było dozwolone ozdabianie krzyży drogocennymi kamieniami (własnym sumptem posiadacza)[13].

Wersje wycofane

edytuj

Giraudyjski CdG od podstawowej wersji za II wojnę światową różnił się awersem, na którym zamiast Marianny widniały dwie skrzyżowane flagi Francji[14]. Na rewersie znajdowała się data "1943"[15].

Mimo zmiany systemu i nazwy państwa awers Krzyża z Vichy z 1941 pozostał niezmieniony i jedynie na rewersie pojawiła się data „1939–1940”[16]. Opracowany później nowy projekt odznaczenia, którego nadawanie nie zostało rozpoczęte, odbiegał od tradycji: na awersie widniała petainowska franciska i podpis „ÉTAT FRANÇAISE” (Państwo Francuskie) a na rewersach miały widnieć daty „1941”, „1942”, „1943”, „1944”, „1939–1941”, „1939–1942”, „1939–1943” lub „1939–1944”[17].

Krzyż Wojenny LVF ze wszystkich odmian odrzuconych przez Republikę Francuską wyróżniał się najbardziej: odznaczenie chociaż zachowało oryginalne rozmiary to utraciło skrzyżowane miecze, na awersie ramion pojawił się wieniec zaś pośrodku zamiast Marianny pojawił orzeł trzymający tarczę napisem FRANCE (Francja) i zarysem podziału na trzy barwy, spod której wychodziły cztery błyskawice. Na rewersie widniał napis CROIX DE GUERRE LÉGIONNAIRE (Krzyż Wojenny Legionisty)[18].

Przykładowe baretki

edytuj

I wojna światowa (III Republika)

edytuj

  wstążka zielona z siedmioma czerwonymi paskami
  baretka z brązową gwiazdą
  baretka ze srebrną gwiazdą
  baretka ze złotą gwiazdą
  baretka z brązową palmą
  baretka ze srebrną palmą

II wojna światowa (III Republika, Wolni Francuzi, CFLN, Rząd Tymczasowy i IV Republika)

edytuj

  dwa pionowe szerokie paski czerwone na brzegach, cztery zielone paski przedzielone trzema wąskimi czerwonymi paskami pośrodku
  baretka z dwiema brązowymi gwiazdami
  baretka ze złotą gwiazdą
  baretka z brązową palmą

Wstążka do wersji giraudyjskiej miała paski koloru granatowego zamiast zielonego.

Zamorskie Teatry Działań Wojennych (III, IV i V Republika)

edytuj

  środkowy pas niebieski szerokości 18 mm i dwa pasy czerwone na brzegach szerokości 9 mm
  baretka z brązową palmą
  baretka z trzema brązowymi palmami, dwiema złotymi i dwiema srebrnymi gwiazdami oraz jedną brązową

Państwo Francuskie

edytuj
  • Wojna 1939–1940:

  wstążka zielona z siedmioma czarnymi paskami, później szara z granatowymi paskami

  dwa pionowe szerokie paski czarne na brzegach, osiem zielonych pasków przedzielonych siedmioma wąskimi czarnymi paskami pośrodku

Galeria

edytuj

Odznaczeni

edytuj
  1. Wersja nadawana przez III Republikę w latach 1939–40 oraz CFLN i Rząd Tymczasowy w latach 1944–45. Wersja nadawana przez Rząd Tymczasowy po wojnie i IV Republikę posiadała daty „1939–1945”
  2. Stanowi to przeciwieństwo okucia w systemie polskim, które pojawia się dopiero od drugiego nadania: jedno okucie - dwa nadania, dwa okucia - trzy nadania, trzy okucia - cztery nadania. Przykładem odznaczenia reprezentującego ten system jest Krzyż Walecznych
  3. Oficjalna nazwa Krzyż Wojenny. Wersję Krzyż Wojenny 1914–1918 zaczęto stosować po ustanowieniu Krzyża Wojennego TOE
  4. Po wojnie znany jako Krzyż Wojenny 1939–1945
  5. np. ppor. Josephine Baker otrzymała go w 1961[1]
  6. Dodatkowo Bigeard otrzymał Krzyż Wojenny 1939–1945 trzykrotnie rozkazem armii oraz po jednym razie w rozkazie korpusu, dywizji i pułku
  7. Zgodnie z dekretem z 7 stycznia 1944 zakończono przyznawanie krzyży bez daty i bez rewersu wracając do wersji z datą „1939” nadawanej uprzednio przez III Republikę. Po zakończeniu działań wojennych wprowadzono datę „1939–1945”

Przypisy

edytuj
  1. Kodeks Orderowy, s. 116, Art. 182, Warszawa 1939, nazywa Croix de Guerre „Krzyżem Wojennym”, zatem polska nazwa odznaczenia jest przyjęta już od czasów II RP, co również odnosi się do belgijskiego i luksemburskiego Krzyża Wojennego.
  2. Croix de guerre 1939–1945 [online], france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-21] (fr.).
  3. Décorations – Pierre Clostermann [online], pierre.clostermann.org [dostęp 2019-03-29] (fr.).
  4. Croix de guerre 1914–1918 [online], france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-21] (fr.).
  5. Croix de guerre 1914–1918 [online], france-phaleristique.com [dostęp 2018-12-31] (fr.).
  6. Jan René Westh: Under Trikoloren. Danskere i fransk krigstjeneste 1914–1918. Ordenshistorisk Forlag, 2018, s. 83. ISBN 978-87-987132-3-4. (duń.).
  7. Croix de guerre 1939–1945 [online], france-phaleristique.com [dostęp 2018-12-31] (fr.).
  8. Décorations - Pierre Clostermann [online], pierre.clostermann.org [dostęp 2019-03-29] (fr.).
  9. Les Théâtres d'Opérations Extérieurs. [online], souvenir-francais-92.org [dostęp 2019-01-21] (fr.).
  10. Les différentes croix de guerre 39-45 en France [online], sf.donntu.org [dostęp 2018-12-31].
  11. Croix de la Valeur militaire [online], france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-01] (fr.).
  12. Décorations officielles - Union Nationale des Combattants de Côte d’Or [online], unc21.blog4ever.com [dostęp 2019-01-07] (fr.).
  13. Ibid.:”do orderów i odznaczeń, których statuty zezwalają kawalerom (odznaczonym) na ozdabianie oznak drogocennymi kamieniami, należą m.in.: /.../Order Legii Honorowej, Krzyż Wojenny, Palmy Akademickie/.../.
  14. Fake/fausse Croix de Guerre Giraud on Ebay - Wehrmacht-Awards.com Militaria Forums [online], wehrmacht-awards.com [dostęp 2019-03-21] (ang.).
  15. Croix de guerre d'Alger ou Giraud - Insigne [online], france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-07] (fr.).
  16. Croix de guerre 1939–1940 [online], france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-07] (fr.).
  17. Croix de guerre de l'Etat français 1944 – Insigne [online], france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-07] (fr.).
  18. Croix de guerre LVF - Insigne [online], france-phaleristique.com [dostęp 2019-01-07] (fr.).

Bibliografia

edytuj
  • Wiesław Bończa-Tomaszewski (wyd.), Kodeks Orderowy (zatwierdzony do użytku przez MSZ i MSWojsk), Warszawa 1939
  • Paul Hieronymussen, Orders. Medals and Decorations of Britain and Europe in Colour, London 1975