Wikipedia

Księstwo oświęcimskie

dawne księstwo ze stolicą w Oświęcimiu

Księstwo oświęcimskie (niem. Herzogtum Auschwitz) – dawne księstwo ze stolicą w Oświęcimiu, przynależące jako lenno wpierw do Królestwa Czech, a następnie w latach 1457–1564 do Jagiellonów, po 1563 do Królestwa Polskiego.

Księstwo Oświęcimskie
Herzogtum Auschwitz
1315–1564
Herb
Herb
Stolica

Oświęcim

Data powstania

1315

Data likwidacji

1564

Władca

Jan IV

Mapa opisywanego kraju

     księstwo oświęcimskie

Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata, u góry znajduje się punkt z opisem „Księstwo Oświęcimskie”
50°02′02,4000″N 19°14′17,1600″E/50,034000 19,238100
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia

edytuj

Powstało około 1315, w wyniku podziału księstwa cieszyńskiego. Od późnego XIII wieku trwała na jego terenie jeszcze wielka akcja osadnicza, tzw. łanowo-czynszowa, a nad rzeką Białą, graniczną z księstwem cieszyńskim, powstała prawdopodobnie bielsko-bialska wyspa językowa, zasilona później przez kolejne fale osadnictwa z krajów germańskich.

W 1327 książę oświęcimski Jan I Scholastyk złożył hołd lenny królowi Czech, Janowi Luksemburgowi, stając się lennikiem Korony Czeskiej. W dokumencie lennym wystawionym 24 lutego w Bytomiu jako znajdujące się na terenie księstwa wymieniono miasta na prawie zachodnim (średzkim): Oświęcim (Osswencin), Zator (Zathor); oraz miasteczka oppida: Kęty (Kant), Żywiec (Zipscha), Wadowice (Wadowicz) i Spytkowice (Spitkowicz)[1].

Wiek XV, po wybuchu wojen husyckich, charakteryzował się m.in. wysokim stopniem rozbójnictwa, co doprowadziło do ruchów migracyjnych i opustoszenia niektórych wsi. W 1433 wojska księstwa oświęcimskiego wraz z wojskami księstwa raciborskiego i księstwa karniowskiego pokonały podczas bitwy żorskiej wojska księstwa głogówecko-prudnickiego, sprzymierzonego z husytami.

W 1445 roku doszło do podziału księstwa, w wyniku czego z wydzielenia części ziem księstwa oświęcimskiego powstało księstwo zatorskie we władaniu Wacława I. 19 marca 1454 roku Jan IV złożył hołd lenny królowi Polski, Kazimierzowi Jagiellończykowi, a 21 lutego 1457 roku sprzedał mu swoje księstwo za 50 tys. kop groszy praskich[2][3]. Książę sprzedał dwa miasta Oświęcim i Kęty, dwa zamki książęce w Oświęcimiu i Wołek oraz 45 wsi[4]: Bielany, Łęki, Babice, Lipnik, Osiek, Brzeszcze, Monowice, Dwory, Stara Polanka, Nowa Polanka, Włosienica, Poręba, Grojec, Sparowicze[5], Nidek, Witkowice, Głębowice, Bulowice, Czaniec, Malec, Kańczuga, Nowa Wieś, Roczyny, Broszkowice, Brzezinka, Rajsko, Franciszowice, Przecieszyn, Skidziń, Wilczkowice, Wilamowice, Hecznarowice, Bujaków, Kozy, Mikuszowice, Pisarzowice, Hałcnów, Biertułtowice, Komorowice, Żebracz, Bestwina, Dankowice, Stara Wieś, Jawiszowice, Harmęże. W dokumencie tym zostały pominięte miejscowości wokół Żywca, a przyczyny tego nie zostały jednoznacznie wyjaśnione z powodu braku wystarczających źródeł[6]. Zapewne nie doszło do ich sprzedaży w tym czasie.

Odtąd zwierzchnikiem księstwa stał się mianowany przez polskiego króla starosta; szlachta zachowała odrębne prawa, z własnym sejmem i prawodawstwem. W 1564 roku księstwa oświęcimskie i zatorskie wcielono do Królestwa Polskiego, równocześnie przyłączono je do województwa krakowskiego, jako powiat śląski[7]. Według dwóch dokumentów służących administracji do ściągania podatków: oblaty taryfy łanowej z 1673 oraz taryfy podatkowej Rzeczypospolitej z 1772 roku wynika, że obszar księstw Oświęcimia i Zatora (czyli powiatu śląskiego) liczył łącznie 7 miast (w międzyczasie założono miasta Biała i Zebrzydów) oraz 241 włości z ludnością liczącą 164 577[8].

Po I rozbiorze Polski (1772) tereny dawnego księstwa oświęcimskiego przypadły monarchii austriackiej, wchodząc w skład ziem odtąd nazywanych w skrócie jako Galicja. Uwzględniając dawne księstwo, oficjalna nazwa tej części zaboru austriackiego po III rozbiorze brzmiała: Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwami Oświęcimia i Zatora. W latach od 1820 do 1850 na mocy patentu Franciszka I ziemie dawnego księstwa oświęcimsko-zatorskiego wyłączono z kraju koronnego Galicji i Lodomerii i włączono je do posiadłości czesko-morawskich, co oznaczało inkorporację do Związku Niemieckiego[9], jednak administracyjnie były nadal częścią Galicji[10].

W 1918 roku tereny dawnego Księstwa Oświęcimskiego znalazły się w granicach odrodzonej Polski jako część województwa krakowskiego.

W czasie niemieckiej okupacji (1939–1945) ziemie te zostały prawie w całości wcielone do Rzeszy Wielkoniemieckiej i należały do powiatów Bielitz (Bielsko) i Saybusch (Żywiec) w rejencji katowickiej w prowincji Śląsk (Provinz Schlesien), zaś od 1941 do prowincji Górny Śląsk (Provinz Oberschlesien).

W latach 1945–1975 tereny znajdowały się ponownie w województwie krakowskim, następnie Oświęcim został włączony do województwa bielskiego, a Brzeszcze katowickiego. Po reformie administracyjnej z 1999 ziemie dawnego księstwa oświęcimskiego znajdują się w województwie małopolskim (z czego większa część w powiatach oświęcimskim i wadowickim) i śląskim (wschodnia część powiatu bielskiego i powiat żywiecki).

Mapy

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Codex Diplomaticus Silesiae T.22 Regesten zur schlesischen Geschichte 1327-1333. Colmar Grünhagen (red.). Breslau: E. Wohlfarth’s Buchhandlung, 1903, s. 7 [4620]. (łac.).
  2. ↑ Prokop 2002 ↓, s. 153.
  3. ↑ Grünhagen, Colmar: Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter. 2. Theil. Leipzig: Verlag von S. Hirzel, 1883. [dostęp 2015-11-13]. (niem.). str 602-610 pełny tekst aktu kupna.
  4. ↑ Prokop 2002 ↓, s. 151.
  5. ↑ Miejscowość leżała poniżej Żywca po drugiej stronie Soły. Zniszczona przez wylew Soły w XVII wieku
  6. ↑ Prokop 2002 ↓, s. 177.
  7. ↑ Radosław Truś (2008). Beskid Mały: przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”. S. 35. ISBN 978-83-89188-77-9.
  8. ↑ Jan Nepomucen Gątkowski: Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego. Lwów: nakład autora, 1867.
  9. ↑ Andrzej Nowakowski. Terytoria oświęcimsko-zatorskie w Związku Niemieckim: zarys prawno-historyczny. „Przegląd Historyczny”, s. 783–793, 1985. Warszawa. ISSN 0033-2186. Tom 76, Numer 4. (pol.). 
  10. ↑ Renata Pysiewicz-Jędrusik, Andrzej Pustelnik, Beata Konopska, Granice Śląska, Wrocław: Rzeka, 1998, s. 28, ISBN 83-911532-0-7, OCLC 43216062.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Księstwo_oświęcimskie&oldid=74615933”