Kulik wielki
Kulik wielki[3] (Numenius arquata) – gatunek dużego ptaka brodzącego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Bliski zagrożenia wyginięciem.
| Numenius arquata[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kulik wielki | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym występuje przez cały rok przeloty zimowiska | |||
Występowanie edytuj
Kulik wielki zamieszkuje w zależności od podgatunku[4][5]:
- Numenius arquata arquata – Europa od Wysp Brytyjskich i Francji po Ural i Wołgę. Zimuje od Islandii przez Wyspy Brytyjskie, zachodnią Europę po basen Morza Śródziemnego, Maghreb, Bliski Wschód i zachodnią część Indii. W Polsce, w wyniku spadku liczebności i kurczenia się areału lęgowego, obecnie regularnie gniazduje jedynie na terenie Podlasia, Polesia Lubelskiego, północnego Mazowsza oraz w dolinach Neru, Noteci, Obry i Warty[6]. Przeloty w marcu–kwietniu i lipcu–listopadzie.
- Numenius arquata orientalis – środkowa Syberia na wschód przez środkową Rosję po północno-wschodnie Chiny. Zimuje we wschodniej i południowej Afryce, na Madagaskarze, od południowego Morza Kaspijskiego do Zatoki Perskiej i na wschód przez Azję Południową do wschodnich Chin i południowej Japonii oraz na południe przez Filipiny po Wielkie Wyspy Sundajskie.
- Numenius arquata suschkini – dolny bieg Wołgi i Ural na wschód po południowo-zachodnią Syberię i północny Kazachstan. Zimuje wzdłuż wybrzeży Afryki Subsaharyjskiej oraz południowo-zachodniej Azji.
Morfologia edytuj
- Wygląd
- Kulik wielki to jeden z największych europejskich bekasowatych, jest wielkości wrony. Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego, jednak samice są większe od samców i mają dłuższe dzioby. W upierzeniu przeważa kolor szarobrązowy. Wierzch ciała okryty ciemnymi, podłużnymi lub okrągłymi plamami. Spód białawy, również w górnej części pokryty ciemnymi plamami. Kuper biały. Ogon jasnobrązowy z poprzecznym, ciemnym prążkowaniem. Bardzo charakterystyczny długi, wygięty łukowato ku dołowi ciemny dziób o jaśniejszej nasadzie. Nogi szare lub czarne. Młode osobniki mają odcień brunatny. W locie widać dobrze biały kuper oraz szarobrunatny, prążkowany poprzecznie ogon.
- N. a. orientalis jest bledszy, ma boki zazwyczaj pozbawione cętek, a prążkowanie na ogonie jest gęstsze. Natomiast kulik mniejszy jest drobniejszy i jego dziób jest krótszy. Różni się też tym, że przez wierzch głowy przebiega mu jeden jasny pas, a drugi biegnie przez oko.
- Wymiary średnie
- długość ciała ok. 50–60 cm[4]
rozpiętość skrzydeł ok. 80–100 cm[4]
masa ciała: samce 410–1010 g, samice 475–1360 g[4]
Ekologia i zachowanie edytuj
- Biotop
- Na lęgowiska wybiera wilgotne łąki słabo użytkowane rolniczo (coraz częściej też na tych intensywnie koszonych), bagna, rozległe pola i stepy w pobliżu wody. Spotyka się go też dość wysoko w górach, na torfowiskach i wrzosowiskach.
- Głos
- Wśród bekasowatych odznacza się najdźwięczniejszym głosem. Zarówno w locie, jak i na ziemi powtarza melodyjne „tlo-id”, oznaczając swoje terytorium.
- Toki
- W marcu i kwietniu wracają stadami, po czym łączą się w pary zaczynając toki, które odbywają się w powietrzu i na ziemi. W ich trakcie dochodzi do wygrzebywania gniazda i przynoszenia materiału na wyściółkę. Oprócz tego samce wzbijają się wysoko w powietrze, trzepocząc intensywnie skrzydłami, na wysokość 30–40 metrów, po czym lotem ślizgowym spuszczają się w dół. Zaraz potem ponawiają manewr. Wznosząc się znów w górę wydają niski dźwięk przypominający flet, a w czasie lotu ślizgowego wydają dźwięczne trele.
- Gniazdo
- Dołek w ziemi, lub w suchej kępie turzyc zawsze pośrodku łąki lub wrzosowiska. Wysłane jest suchymi źdźbłami.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–czerwcu (w Polsce w kwietniu) 4 plamiste, brunatne lub szarozielone jaja.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 26–30 dni przez obydwoje rodziców. Zachowują przy tym szczególną czujność. Pisklęta, zagniazdowniki, opuszczają gniazdo po kilku dniach, jednak nadal pozostają pod opieką rodziców. W tym czasie są oni agresywni i hałaśliwi. Pisklęta mają szarożółty puch, a wierzch głowy ciemnobrunatny. Na grzbiecie są duże, czarne plamy. Do 3 tygodnia życia mają prosty dziób, potem zaczyna zakrzywiać się w dół. Zdolność do lotu uzyskują w wieku 5–6 tygodni. Rodziny opuszczają lęgowiska do końca sierpnia. W chłodniejszym klimacie na północy matki porzucają młode 10 dni po wykluciu, a potomstwem zajmuje się tylko ojciec.
- Poza sezonem lęgowym zbierają się w stada na noclegowiskach i żerowiskach.
- Pożywienie
- Głównie bezkręgowce m.in. owady, pająki, mięczaki, skorupiaki, ale zjada również drobne kręgowce, a jesienią także owoce (głównie jagody) i nasiona. Pokarm jest zatem różnorodny i zmienia się w trakcie życia. Długi dziób służy do zbierania małych zwierząt z podłoża, zjadania roślin, ale i grzebania w miękkim podłożu.
Status i ochrona edytuj
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2008 roku klasyfikuje kulika wielkiego jako gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened); wcześniej, od 1988 roku klasyfikowano go jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2016 roku, mieści się w przedziale 835 000 – 1 310 000 osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[2].
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową oraz wymaga ochrony czynnej[7]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznany za gatunek zagrożony (EN) (dotyczy populacji lęgowej)[6]. Na przełomie XX i XXI wieku na terenie kraju żyło 650–700 par lęgowych[8], w latach 2013–2018 już tylko 120–250[9].
Zagrożeniem dla tego ptaka jest niszczenie siedlisk. Potrafiły wprawdzie przystosować się do bardziej intensywnej gospodarki rolnej, ale do rozrodu wymagają ok. 11 tygodni, by wysiedzieć jaja i wychować młode. Sukces rozrodczy jest niewielki, podobnie jak innych ptaków żyjących na łąkach i ogólna liczebność kulików stale maleje. Tym bardziej, że ptaki te przywiązują się do swoich lęgowisk i cechują się dochodzącym do 30 lat życiem.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Numenius arquata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Numenius arquata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Podrodzina: Numeniinae Gray,GR, 1840 - kuliki (wersja: 2019-11-06). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-20].
- ↑ a b c d Van Gils, J., Wiersma, P., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: Eurasian Curlew (Numenius arquata). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-20].
- ↑ F. Gill, D. Donsker (red.): Sandpipers, snipes, coursers. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-20]. (ang.).
- ↑ a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk, Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 361, ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia edytuj
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Numenius arquata (Kulik wielki). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 112–116. ISBN 83-86564-43-1.