Kultura egejska

kultury greckie w III I II tysiącleciu p.n.e.

Kultura egejska, Egea – termin określający trzy kultury rozwijające się na terenach Grecji (zarówno kontynentalnej jak i wyspach Morza Egejskiego) w III i II tysiącleciu p.n.e. (neolit i epoka brązu), czyli:[1]

Periodyzacja i chronologia edytuj

Podział na okresy i ich ramy czasowe dziejów Egei w epoce brązu opiera się na badaniach archeologicznych przeprowadzonych na początku XX wieku dla Krety[2]. Później system ten poszerzono o wnioski z odkryć w Grecji kontynentalnej, stworzono także podobny podział dla Cyklad. Podstawą periodyzacji jest wyodrębnienie okresów wczesnego, średniego i późnego dla każdej z trzech kultur, np. dla Krety mamy: Early (wczesny), Middle (średni) i Late (późny) Minoan (minojski), w skrócie (EM, MM, LM). Analogicznie dla Grecji wyodrębnia się EH, MH, LH (H - Helladic, czyli helladzki) a dla Cyklad EC, MC, LC (C - Cycladic, czyli cykladzki)[2]. Każdy z okresów podzielono na podokresy I, II, III, późniejsze badania wymusiły dalszy podział niektórych z nich na mniejsze jednostki oznaczane literami A-C, a w części z nich wyodrębnia się jeszcze fazy oznaczane cyframi np. LM IIIA1[2].

Datowanie dziejów Egei jest nieprecyzyjne do połowy XIV w. p.n.e., kiedy to można już korelować znaleziska ceramiczne z tymi z Lewantu i Egiptu i wprowadzić dokładność około jednego pokolenia[3]. Związane jest to z brakiem miejscowych źródeł pisanych przydatnych do datowania oraz nielicznych wzmiankach o świecie egejskim w pismach rozwiniętych cywilizacji Bliskiego Wschodu; słabą precyzję dają też takie techniki jak badanie węgla C-14, fluorescencja czy dendrochronologia oparta na materiale z Anatolii[3]. Dodatkową komplikację stanowi problem z ustaleniem daty wybuchu wulkanu na wyspie Santoryn (schyłek okresu LM IA), które to wydarzenie pozostawiło wiele śladów w postaci popiołów w różnych miejscach regionu, co pozwoliło ustalić dokładne korelację między poszczególnymi okresami dla trzech cywilizacji Egei[3]. Przyjmuje się, że erupcja miała miejsce pod koniec XVI w. p.n.e. (chronologia niska) albo z grubsza w 1645/1628 r. p.n.e. (chronologia wysoka)[3].

Tabela przedstawiająca periodyzację kultur egejskich, według chronologii niskiej (wysoka w nawiasie), z dodatkową kolumną dla warstw Troi (wszystkie daty p.n.e., margines błędu do ok. 1350 r. p.n.e. to ok. 100 lat, później ok. 30 lat):[3]

Kreta Grecja Cyklady Troja
Nazwa okresu Datowanie
Wczesny brąz 3100(3500)-2000
EM I 3100-2650 EH I 3100-2650 EC I 3100-2650 I 3100-2600
EM IIA 2650-2400 EH IIA 2650-2400/2150 EC IIA 2650-2400 II 2600-2250
EM IIB 2400-2150 EH IIB 2400-2150[4] EC IIB 2425-2150 III 2250-2100
EM III 2150-2000 EH III 2150-2000 EC III 2150-2000 IV 2100-2000
Średni brąz 2000-1600(1700)
MM IA 2000-1925 MH I 2000-1900 MC I V 2000-1900
MM IB 1925-1850/1675
MM II 1850-1675[5] MH II 1900-1700 MC II VIa-c 1900-1600
MM IIIA 1675-1630 MH III 1700-1600 MC III
MM IIIB 1630-1600
Późny brąz 1600(1700)-1075/1050
LM IA 1600-1500 LH I 1600-1500 LC I 1600-1450 VId 1600-1500
LM IB 1500-1450 LH IIA 1500-1450 VIe 1500-1400
LM II 1450-1400 LH IIB 1450-1400 LC II 1450-1400
LM IIIA1 1400-1365 LH IIIA1 1400-1365 LC III od 1400 VIf-g 1400-1300
LM IIIA2 1365-1330 LH IIIA2 1365-1330 VIh 1300-1250
LM IIIB1 1330-1225 LH IIIB1 1330-1225 VIIa 1250-1180
LM IIIB2 1225-1220 LH IIIB2 1225-1220
LM IIIC 1200-1100 LH IIIC 1200-1100 VIIb-c 1180-1050

Ważniejsze daty i wydarzenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. egejska kultura, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2010-09-05].
  2. a b c Adam Ziółkowski: Historia powszechna. Starożytność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 180-181. ISBN 978-83-01-15810-1.
  3. a b c d e Adam Ziółkowski: Historia powszechna. Starożytność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 181-182. ISBN 978-83-01-15810-1.
  4. Na wielu stanowiskach kontynentalnych faza ta nie występuje
  5. ślady ceramiczne fazy MM II występują przede wszystkim w pałacach i sanktuariach, na innych stanowiskach jest jej brak