Kurzawka czerniejąca

Kurzawka czerniejąca
	; Owocniki kurzawki czerniejącej w różnym wieku
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	purchawkowate
Rodzaj	kurzawka
Gatunek	kurzawka czerniejąca
	Nazwa systematyczna
	Bovista nigrescens Pers.; Neues Mag. Bot. 1: 86 (1794)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kurzawka czerniejąca (Bovista nigrescens Pers.) – gatunek grzybów z rodziny purchawkowatych (Lycoperdaceae)^[1]. Przez laików często (błędnie) uważany za purchawki. Różni się od nich brakiem płonnej części (trzonu pod owocnikiem)^[2].

Systematyka i nazewnictwo edytuj

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Agaricaceae, Lycoperdaceae, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1996 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako purchawka kolista, kurzawka czarna i kurzawka czarniawa^[3]. Synonimy łacińskie^[4]:

Bovista montana Morgan 1892
Bovista nigrescens Pers. 1794 subsp. nigrescens
Bovista nigrescens subsp. tenella Sacc. 1882
Bovista nigrescens var. asperispora Moesz 1938
Bovista nigrescens var. montana (Morgan) F. Šmarda 1958
Bovista nigrescens Pers. 1794 var. nigrescens
Bovista nigrescens var. tenella (Sacc.) Sacc. 1888
Globaria nigrescens (Pers.) Quél. 1873
Lycoperdon nigrescens (Pers.) Vittad. 1843
Sackea nigrescens (Pers.) Rostk. 1839

Morfologia edytuj

Owocnik

Kulisty, o średnicy 1,5-5 cm. Za młodu ma śnieżnobiałą, błyszczącą i gładką osłonę zewnętrzną (egzoperydium), później stopniowo ciemniejącą. Po dojrzeniu egzoperydium odpada i odsłania się brązowo-kasztanowo-czarna osłona wewnętrzna (endoperydium). Otwiera się ona na szczycie nieregularnym otworem, odsłaniając wnętrze owocnika w całości wypełnione zarodnikami^[5]. Polska nazwa (kurzawka) pochodzi od tego, że zarodniki te, bardzo drobne i występujące w ogromnej ilości, pod wpływem wiatru, dotknięcia, czy nawet kropli deszczu, wzbijają się w powietrze („kurzą się”)^[6]. Młode owocniki połączone są z podłożem splotem strzępek, starsze owocniki nie są już połączone z podłożem, są wyschnięte i wiatr przemieszcza je po trawie rozsiewając zarodniki^[2].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników brązowo-czarny. Zarodniki kuliste, pokryte brodawkami i mające słabo zaostrzone trzoneczki. Rozmiar 5-6 μm^[5]. Sterygmy hialinowe, tępo zakończone, o długości 5-8 μm, czasami nawet do 13 μm. Włośnia czarnobrązowa i elastyczna. Jest grubościenna, ściany zajmują 1/3 jej średnicy. Wielokrotnie (do 9 razy) rozgałęzia się dichotomicznie, a jej końce są zwężone i ostro zakończone. Główny trzon włośni ma grubość około 15 cm. Strzępki bez przegród (nie septowane), w ich ścianach brak jamek^[7].

Występowanie i siedlisko edytuj

Występuje w Ameryce Północnej i Południowej, Europie i Azji^[8]. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniona. W Alpach dochodzi do wysokości 2700 m n.p.m.^[7]. W Polsce gatunek pospolity^[3].

Występuje od lata do jesieni na pastwiskach, łąkach i polanach górskich, szczególnie na miejscach nawożonych obornikiem. Zazwyczaj występuje gromadnie. Znany jest również na niżu, jednak w górach występuje dużo częściej. Stare owocniki czasami utrzymują się do następnego roku^[5].

Znaczenie edytuj

Saprotrof^[3]. Młode, jeszcze białe owocnik są jadalne^[5].

Gatunki podobne edytuj

Bardzo podobna jest kurzawka ołowiana (Bovista plumbea). Pewne odróżnienie tych gatunków zazwyczaj możliwe jest tylko badaniem mikroskopowym. Pomocne może być miejsce występowania^[2]. Wskazówką może być też endoperydium: u kurzawki ołowianej jest srebrzyste, z czasem niebieskoszare^[6]. Kurzawka filcowata (Bovista tomentosa) ma owocniki mniejsze i bez połysku, rośnie też w innych miejscach (na piasku i skałach)^[5].

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b Index Fungorum. [dostęp 2020-09-01]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
↑ ^a ^b ^c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
↑ ^a ^b Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
↑ ^a ^b Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2016-01-10].

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2020-09-01]. (ang.).

[Gminder-2] Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.

[checklist-3] Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.

[4] Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).

[Wojewoda-5] Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.

[griz-6] Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.

[rudnicka-7] Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.

[8] Discover Life Maps. [dostęp 2016-01-10].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]