Kwaczała
Kwaczała – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie chrzanowskim, w gminie Alwernia[4][5], nad potokiem Kwaczałka. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 780 Kraków – Chełm Śląski.
wieś | |
Fragment miejscowości | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2022) |
1777[2] |
Strefa numeracyjna |
12 |
Kod pocztowy |
32-566[3] |
Tablice rejestracyjne |
KCH |
SIMC |
0314543 |
Położenie na mapie gminy Alwernia | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego | |
50°04′07″N 19°29′52″E/50,068611 19,497778[1] | |
Strona internetowa |
Integralne części wsi
edytujSIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0314550 | Kamionka Duża | część wsi |
0314566 | Kamionka Mała | część wsi |
0314572 | Łazek | część wsi |
0314589 | Piasek | część wsi |
0314610 | Płoszczań | przysiółek |
0314595 | Simota | część wsi |
Historia
edytujMiejscowość po raz pierwszy notowana jest w XIV wieku w niedatowanym dokumencie biskupa krakowskiego Bodzantego (1290–1366) wymieniającego ją jako włość należącą do biskupstwa[6].
Pierwsze odkrycia archeologiczne we wsi i okolicy przeprowadzone zostały w XIX wieku ujawniając wczesne ślady osadnictwa. Warszawski tygodnik Kłosy opisał je w artykule poświęconym odkopanemu cmentarzysku, które badali polscy archeolodzy Adam Honory Kirkor oraz Izydor Kopernicki[7].
W 1581 r. Kwaczała została wymieniona w historycznych dokumentach podatkowych. Była wówczas wsią biskupstwa krakowskiego leżącą w powiecie proszowickim w województwie krakowskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Znajdowało się w niej wtedy 20 łanów, 2 zagrodników, 1 zagrodnik bez roli, 8 komorników, 6 komorników bez bydła, 1 chałupnik oraz karczma[6][8].
W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość dwukrotnie wymieniona została jako Kwaczała, wieś leżąca w powiecie chrzanowskim. W 1884 r. mieszkało w niej 1669 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego. Największą posiadłość we wsi 232 mórg roli, 411 mórg lasu posiadała Julia Patelska. Inne posiadłości liczyły w sumie 1198 mórg roli, 129 łąk i ogrodów oraz 385 mórg pastwisk. Ludność miejscowa zajmowała się oprócz rolnictwa także koszykarstwem, garncarstwem oraz wyrobem kapeluszy słomkowych[7].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kwaczała. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Parafia św. Stanisława Kostki w Kwaczale została utworzona w 1983 roku. Kościół został poświęcony w 1988 r. konsekrowany 29 października 2005 przez abpa Stanisława Dziwisza.
Osobliwością Kwaczały są głębokie wąwozy wycięte w arkozie kwaczalskiej, w której spotyka się duże skrzemieniałe pnie drzew szpilkowych – araukarytów). Uważa się, że arkoza powstała w warunkach lądowych w stefanie (karbon górny).
Sport
edytujWe wsi działa miejscowy klub piłkarski Unia Kwaczała. Drużyna seniorów spadła z ligi okręgowej do A-klasy, natomiast juniorzy młodsi grają w Chrzanowskim Podokręgu Piłki Nożnej. W sezonie 2004/2005 zespół awansował z A-klasy do ligi okręgowej.
Szkoła
edytujPierwsza szkoła w Kwaczale istniała od 1830 r. W 1869 r. Józef Patelski ufundował sztandar dla szkoły. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego odnotowuje istnienie we wsi dwuklasowej szkoły ludowej pod koniec XIX wieku[7].
W 1934 r. w budynku starej szkoły został założony prąd, natomiast w 1936 został on założony w nowej szkole wybudowanej w 1911, w 1962 została ona przebudowana. Znaczna przebudowa miała miejsce w latach 1990–1997. Wtedy dobudowano część dydaktyczną, część socjalną oraz salę gimnastyczną. W budynku mieści się szkoła podstawowa, do którego dojeżdża młodzież z Okleśnej, Źródeł, Mirowa oraz Podłęża.
Osoby związane z Kwaczałą
edytuj- Stanisław Urbańczyk
- Ryszard Kowalski (1939–1983) – działacz opozycji demokratycznej w okresie PRL[9]
- Franciszek Ciura – ur. w 1935 r. w Kwaczale, inżynier, autor monografii Kwaczały i opracowań historycznych o miejscowościach klucza lipowieckiego[10][11].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 65984
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 637 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. XV, hasło "Kwaczała". nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1902. s. 206. [dostęp 2019-06-29].
- ↑ a b c Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. V, hasło "Kwaczała". nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883. s. 16. [dostęp 2019-06-29].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
- ↑ Ryszard Kowalski. odznaczeni-kwis.ipn.gov.pl. [dostęp 2021-12-21].
- ↑ Franciszek Ciura [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2023-03-31] (pol.).
- ↑ Ciura Franciszek › Przelom.pl - portal ziemi chrzanowskiej [online], przelom.pl [dostęp 2023-03-31] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Franciszek Ciura: Kwaczała - wieś w powiecie chrzanowskim. Zarys dziejów i etnografii. Kraków: 2005. ISBN 83-914795-9-5.
Linki zewnętrzne
edytuj- Kwaczała, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 16 .
- Kwaczała, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 207 .
- Oficjalna strona Kwaczały
- Arkoza Kwaczalska
- Wydział Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Chrzanowie. eko.powiat-chrzanowski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-22)].
- Państwowy Instytut Geologiczny