Laboratorium

pomieszczenie do badań naukowych

Laboratorium – pomieszczenie przeznaczone do przeprowadzania badań naukowych lub analiz lekarskich. Wyposażone w odpowiedni do tego celu sprzęt[1]. Laboratorium postrzegane nie jako pomieszczenie, lecz jako jednostka organizacyjna, jest zespołem złożonym z ludzi, pomieszczenia i sprzętu.

Michael Faraday w swoim laboratorium
Laboratorium Pracowni Technik Biologii Molekularnej na Wydziale Biologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu jako przykład nowoczesnego laboratorium
W laboratorium chemicznym Centrum Nauki Kopernik.

Laboratoria przyjmują różną postać zależnie od rodzaju eksperymentów, jakie się w nich wykonuje. Mogą to być niewielkie pomieszczenia wielkości pokoju mieszkalnego, jak i hale o kubaturze zbliżonej do fabryk lub kompleksy badawcze wielkości dużego miasta.

Rodzaje laboratoriów Edytuj

Laboratoria fizyczne Edytuj

 
Mapa ilustrująca położenie Wielkiego Zderzacza Hadronów

Mogą to być zarówno pomieszczenia podobne do laboratoriów analitycznych, jak i duże hale mieszczące różnego rodzaju aparaturę o znacznych gabarytach. Ich konstrukcja i rozmiary są uzależnione od rodzaju prowadzonych badań. Badania z dziedziny fizyki ciała stałego czy fizyki materiałowej można przeprowadzać w laboratoriach o niewielkich rozmiarach i przy użyciu aparatury zajmującej niewielkie kubatury. Badania cząstek elementarnych i ich zderzeń przeprowadza się przy użyciu akceleratorów, których rozmiary mogą być porównywalne z rozmiarami wielkiego miasta (np. Wielki Zderzacz Hadronów, CERN). Warto odnotować, że typowe rozmiary detektora, których może być kilka lub kilkanaście w takim laboratorium, to rozmiary małego domu jednorodzinnego. Współczesne laboratoria fizyczne są największymi obiektami badawczymi budowanymi na użytek nauki i badań podstawowych.

Laboratorium chemiczno-biologiczno-medyczne Edytuj

 
Rekonstrukcja dziewiętnastowiecznego laboratorium Alfreda Nobla

Zwykle jest to dobrze wentylowany pokój o wymiarach rzędu 10-300 m², zaopatrzony w specjalistyczne meble (dygestoria, blaty z kratownicami itp.) oraz duże ilości szklanego sprzętu różnego rodzaju. Laboratoria chemiczno-biologiczno-medyczne można podzielić na:

  • laboratoria syntetyczne, gdzie przeprowadza się przede wszystkim, syntezy rozmaitych związków chemicznych. W laboratoriach tych zazwyczaj nie umieszcza się drogiego sprzętu analitycznego ze względu na zagrożenie wybuchami, pożarami oraz zalania żrącymi substancjami. Typowe stanowisko pracy w takim laboratorium składa się z jednego miejsca pod dygestorium i jednego miejsca z blatem i kratownicą. W miejscach tych montuje się aparaturę potrzebną do wykonywania danej syntezy, a po jej wykonaniu się ją szybko rozmontowuje, aby zwolnić miejsce dla kolejnych eksperymentów. Powoduje to, że w tego rodzaju laboratoriach panuje zazwyczaj ciągły ruch sprzętu i ludzi.
  • laboratoria analityczne, gdzie przeprowadza się głównie różnego rodzaju analizy chemiczne, biologiczne lub medyczne. W laboratoriach tych stanowiska pracy są zwykle zorganizowane wokół zgromadzonej na stałe aparatury analitycznej. Aparaturę tę zwykle montuje się raz i następnie wykonuje się na niej setki lub nawet tysiące analiz w ciągle powtarzany sposób. W tego rodzaju laboratoriach nie ma ciągłego ruchu sprzętu, a ludzie działają przy indywidualnych stanowiskach pracy i wykonują ciągle te same czynności. Często w laboratoriach tego rodzaju spotyka się też urządzenia, które wykonują serie pomiarów zupełnie automatycznie i wymagają od obsługi tylko czynności konserwacyjno-naprawczych. Większość laboratoriów analitycznych to niewielkie pomieszczenia, jednak natura niektórych rodzajów analiz (np. NMR) wymaga stosowania urządzeń o znacznych wymiarach, które wymagają odpowiednio dużych i wysokich pomieszczeń.
  • laboratoria „pod specjalnym nadzorem” (mikrobiologiczne, toksykologiczne, radiologiczne itp.) zazwyczaj wyglądem i rozmiarami są zbliżone do zwykłego laboratorium chemicznego, ale ze względu na ryzyko zakażeń drobnoustrojami czy zatrucia szczególnie niebezpiecznymi związkami chemicznymi panuje w nich kliniczna czystość; są one szczelnie odcięte od zewnętrznego świata i obowiązują w nich ścisłe zasady bezpieczeństwa, normujące poruszanie się, ubiór i dozwolony czas przebywania. Do laboratoriów tego rodzaju wchodzi się przez śluzy, gwarantujące nie wprowadzanie obcych substancji i mikroorganizmów, jak i przypadkowego wyprowadzania zeń badanych substancji lub drobnoustrojów. W śluzach tych zazwyczaj całkowicie zmienia się odzież i obuwie i czasem trzeba się poddać różnego rodzaju zabiegom oczyszczającym (np. naświetlania UV, prysznic itp.).
  • laboratoria genetyczne, specjalizujące się w analizach DNA. Stosują metody badawcze takie jak: reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR), reakcja łańcuchowa polimerazy w czasie rzeczywistym (real-time PCR), sekwencjonowanie DNA, mikromacierze DNA.

Laboratoria przemysłowe Edytuj

Podobnie jak fizyczne mogą przyjmować również najróżniejszą postać – od małych laboratoriów analitycznych po duże hale w których, np. testuje się własności aerodynamiczne samolotów lub wykonuje test zderzeniowe prototypów samochodów.

Laboratoria pomiarowe Edytuj

Głównym celem istnienia tego typu laboratoriów jest wykonywanie wszelkiego typu pomiarów wielkości fizycznych i wzorcowań przyrządów pomiarowych. Laboratoria pomiarowe opracowują, walidują i doskonalą procedury pomiarowe. Większość ma wdrożony system jakości. Są one zwykle akredytowane przez specjalną instytucję, która za pomocą cyklicznych audytów sprawdza, czy działalność laboratorium pomiarowego prowadzona jest zgodnie z deklaracjami zawartymi w dokumentach systemu jakości, a wzorcowania wykonywane są w ściśle określonych warunkach według ustalonych procedur pomiarowych.

Laboratorium w naukach społecznych Edytuj

Specjalnie zaaranżowane pomieszczenie, w którym przeprowadza się badania na małej grupie osób[2]. Często posiada ono specyficzną scenografię, mającą za zadanie przeważnie wywołać odpowiedni stan emocjonalny u badanych. Laboratorium takie wyposażone może być w sprzęt umożliwiający rejestrację zachowań badanych osób (kamery, mikrofony, lustra weneckie). W odróżnieniu od laboratoriów wykorzystywanych w naukach przyrodniczych, obserwacje o wiele rzadziej są w nich powtarzane, ze względu na brak możliwości częstego tworzenia takich samych warunków dla potrzeb eksperymentu. Najczęściej badanymi w laboratoriach osobami są studenci[3], a ze względu na to, że warunki laboratoryjne mogą odbiegać od naturalnych, wynikiem takich badań mogą być artefakty[4].

Zobacz też Edytuj

Przypisy Edytuj

  1.   laboratorium [w:] Słownik języka polskiego PWN [online].
  2. Babbie 2003 ↓, s. 246.
  3. Babbie 2003 ↓, s. 250.
  4. Babbie 2003 ↓, s. 264.

Bibliografia Edytuj

  • Earl Babbie, Badania społeczne w praktyce, Warszawa: PWN, 2003, ISBN 83-01-14068-2.