Lagynos
Lagynos (stgr. λάγυνος, l.mn. λάγυνοι lagynoi) – niewielkie naczynie ceramiczne do przechowywania płynów, rodzaj pękatej, przysadzistej flaszy na płaskiej podstawie, typowej dla epoki hellenistycznej.
Forma edytuj
Przypominający też współczesną karafkę lagynos był naczyniem o niskim, rozdętym brzuścu z szerokimi ramionami i płaską podstawą, kontrastującymi z wydłużoną, wąską szyją o niedużym, lejkowato rozchylonym wylewie. Zaopatrzony był w jedno wysokie, cienkie, prostopadłe imadło sięgające niemal wylewu i pod kątem, poziomo łączące się z szyją naczynia. Formę tę wywodzi się z naczyń metalowych. Choć w ceramice Greków lagynosy pojawiają się znacznie wcześniej (w okresie stylu geometrycznego)[1], szerokie zastosowanie znajdują dopiero w ceramice hellenistycznej, będąc charakterystyczne dla warsztatów aleksandryjskich.
Zdobienie edytuj
Lagynosy były naczyniami na wino, których średnia wysokość wynosiła 20 cm. Powierzchnię powlekano pobiałką (angobą), zdobienia malowano brązowawym rozcieńczonym pokostem w sposób swobodny, szkicowy[2]. Główną dekorację rozmieszczano na ramionach zdobionych motywami roślinnymi i zwierzęcymi (rzadziej geometrycznymi: jajownik, kwadraciki) bądź też pojedynczymi przedmiotami, podczas gdy brzusiec pokrywano poziomymi pasami. Szczególne znaczenie miało zdobienie wyobrażeniami instrumentów muzycznych (kitara, syringa, harfa)[3] oraz scenami swobodnych zabaw, wskazujące związek z używaniem tego naczynia podczas świątecznych obchodów w ptolemejskim Egipcie. Stosowano też nakładaną dekorację plastyczną. Tak zdobiony lagynos został utrwalony w rzeźbie starej pijaczki z monachijskiej Gliptoteki z drugiej połowy III w. p.n.e.[4] Poza tym często wyposażano go w imadło skręcane (tordowane), naśladujące uchwyt z wikliny stosowany w prostych butlach ceramicznych.
Użytkowanie edytuj
Od naczynia tego pochodziła nazwa połączonych z hulanką i libacjami świąt lagynoforia ustanowionych przez Ptolemeusza IV, a opisanych tylko przez Eratostenesa w jednym z jego pism (Arsinoe), z kolei cytowanego ułamkowo przez Atenajosa w jego Uczcie mędrców (Deipnosophistae 7,276). O obchodach tych uroczystości wiadomo jedynie, że uczestnicy wspólnie spożywali przyniesiony przez siebie pokarm, upajając się winem z własnych lagynosów. Na swobodny charakter tego „święta wina” wskazywałby zdobiony scenami erotycznymi lagynos z muzeum archeologicznego w Atenach.
Według Atenajosa określano tak również miarę pojemności równą 12 attyckim kotyle[5], czyli ok. 3,3 litra. Znacznie wcześniej wzmiankowane było przez Arystotelesa w Ustroju politycznym Tessalów (F499) jako używane przez nich naczynie do wina[6].
W ceramice rzymskiej odpowiednikiem tego naczynia była lagena (laguna, lagona).
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Np. bogato zdobione naczynie z ok. 700 p.n.e., z postaciami konnych wojowników w ateńskim Muzeum Archeologicznym (por. http://acron-art.com/product/ceramics/laginos/).
- ↑ Zwrócono uwagę, że dekoracja ta ma więcej wspólnego z ówczesnym zdobieniem ścian domostw (np. na Delos) niż z malarskim dekorowaniem naczyń przy tradycyjnym zastosowaniu precyzyjnego rysunku (M.L. Bernhard: Sztuka hellenistyczna, dz. cyt., s. 472).
- ↑ Np. aleksandryjski lagynos z lirą i syringą przedzielonymi wieńcami, pochodzący z kolekcji Gołuchowskiej (nr inw. MNW 143341) z ok. III/II w. p.n.e. (M.L. Bernhard: Greckie malarstwo wazowe, dz. cyt., ryc. 62).
- ↑ Przypisywanej przez Pliniusza tzw. Myronowi II (J.A. Ostrowski: Słownik artystów starożytności. Katowice: Książnica 1994, s. 147).
- ↑ «Lagène» w Encyclopédie Imago Mundi.
- ↑ Sławomir Sprawski: Tessalia. Tessalowie i ich sąsiedzi. Rozważania nad źródłami do dziejów regionu w okresie archaicznym. Kraków: Tow. Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2009, s. 138.
Bibliografia edytuj
- Maria Ludwika Bernhard: Greckie malarstwo wazowe. Wrocław: Ossolineum, 1966
- Maria Ludwika Bernhard: Sztuka hellenistyczna. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1993
- Wolfgang Schiering: Die griechischen Tongefässe. Gestalt, Bestimmung und Formenwandel. Berlin: Mann, 1983
Literatura edytuj
- Gabriel Leroux: Lagynos. Recherches sur la céramique et l'art ornemental hellénistiques. Paris 1913 [dysertacja akademicka; podstawowe i dotąd jedyne tak pełne studium]