Wikipedia

Lelów

wieś w województwie śląskim

Lelów – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, siedziba gminy wiejskiej Lelów. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1354 roku, zdegradowany w 1869 roku[3]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[4]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie częstochowskim.

Artykuł

50°41′0″N 19°37′31″E

- błąd

39 m

WD

50°40'0.1"N, 19°37'0.1"E, 50°41'0.06"N, 19°37'32.23"E

- błąd

14 m

Odległość

2060 m

Lelów
wieś
Ilustracja
Rynek w Lelowie
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

częstochowski

Gmina

Lelów

Liczba ludności (2022)

1116[1]

Strefa numeracyjna

34

Kod pocztowy

42-235[2]

Tablice rejestracyjne

SCZ

SIMC

0137408

Położenie na mapie gminy Lelów
Mapa konturowa gminy Lelów, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Lelów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Lelów”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Lelów”
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego
Mapa konturowa powiatu częstochowskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Lelów”
Ziemia50°41′00″N 19°37′31″E/50,683333 19,625278
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
Chasydzi w synagodze w Lelowie

Lelów leży na Progu Lelowskim Wyżyny Przedborskiej, nad rzeką Białką, ok. 35 km na wschód od Częstochowy.

Liczba mieszkańców w 2018 roku wynosiła około 4872.

Integralne części wsi Lelów[5][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
0137762 Posłoda przysiółek
0137779 Pustkowie przysiółek
0137756 Zbyczyce część wsi

Historia Edytuj

  • 1193 – pierwsze wzmianki w dokumencie wydanym przez papieża Celestyna III o osadzie Lelów „thabernae Lelov”, która istniała na terenie obecnej wsi Staromieście[7]
  • 1246 – Konrad I mazowiecki, jego syn Kazimierz i Mieszko Opolski budują gród („edificant castrum)” nad Białką
  • 1250 - Kolejna wzmianka o miejscowości w łacińskim dokumencie z 1250 roku wydanym przez papieża Innocentego IV w Lyonie gdzie wieś zanotowana została jako „Lelov”[8].
  • 1261 – książę Kazimierz kujawski odbudował gród po zniszczeniach
  • 1304 – wracający z wygnania na Węgrzech książę kujawski Władysław Łokietek po walkach z Czechami zajął Lelów
  • 1307 – wzmianka o kasztelanii lelowskiej[7]
  • 1325-1334 – przeniesienie siedziby dekanatu z Irządz do Lelowa
  • 1314 – Lelów uzyskuje prawa miejskie[7]
  • 1341 22 września – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
  • 1343 18 października – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
  • 1345 24 czerwca – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
  • 1345 lipiec – pod miastem doszło do bitwy między wojskami polskimi i czeskimi w czasie wojny polsko-czeskiej 1345-1348
  • 1357 2 stycznia – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
  • 1365 24 sierpnia – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
  • 1366 9 lipca – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
  • 1366 – Kazimierz Wielki uwolnił mieszczan od myt i ceł w Królestwie Polskim
  • 1370 przed – budowa/rozbudowa zamku obronnego
  • 1370 – budowa klasztoru franciszkanów
  • XIV – XVII wiek – Lelów był siedzibą powiatu w województwie krakowskim, w tym też okresie zbierał się w nim sąd ziemski dla okolicznej szlachty[9]
  • 1394 – pobyt na zamku króla Władysława Jagiełły
  • 1410 – prace budowlane na zamku w Lelowie z powodu wojny z zakonem krzyżackim
  • 1418 – pobyt na zamku króla Władysława Jagiełły
  • 1418 – sąd nadworny w Lelowie (in curia regis Lelowie) w składzie: Paweł z Bogumiłowic sędzia ziemski krakowski, Piotr Szafraniec (zm. 1437) podkomorzy krakowski, Zbigniew z Brzezia marszałek Królestwa Polskiego, Zaklika z Korzkwi, wojewoda sandomierski Jan ze Zdakowa i kasztelan Stanisław Gamrat oczyścił z nagany Macieja z Wielopola herbu Pilawa
  • 1425 – król Władysław Jagiełło przebywał na zamku
  • 1494 – nakładem mieszczan została naprawiona brama zamkowa
  • 1547 – w związku z pożarem król Zygmunt I Stary zwolnił miasto na 20 lat z podatków
  • XVII wiek – utrata znaczenia miasta w wyniku pożarów i zniszczeń wojennych
  • 1662 – Sejm wydał uchwałę na temat zamku w Lelowie
  • 1766 – przywrócono funkcjonowanie kancelarii ziemskiej
  • 1789 – rozbiórka Bramy Nakielskiej
  • 1795 – III rozbiór Rzeczypospolitej. Miasto przestało być stolicą powiatu na korzyść Włoszczowy
  • 1819 – kasata klasztoru franciszkanów
  • 1827 – w Lelowie było 128 domów i 785 mieszkańców[10]
  • 1869 – utrata praw miejskich
  • 1870 – zakończenie wyburzania murów miejskich
  • 1870 – klasztor franciszkanów został rozebrany
  • 4 września 1939 – wkroczenie Niemców[11], rozstrzelanie przez Wehrmacht 16 mieszkańców w odwecie za porażkę pod wsią w walce z wojskiem polskim, spalenie kościoła parafialnego z XIV wieku, zburzenie synagogi, początki prześladowań ludności żydowskiej.

Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej pw. św. Marcina, należącej do dekanatu lelowskiego, diecezji kieleckiej.

Zabytki Edytuj

 
Kościół pw. św. Marcina w Lelowie

niezachowane:

  • Zamek w Lelowie – zbudowany w stylu gotyckim przez króla Kazimierza Wielkiego na planie prostokąta w miejscu wcześniejszego grodu. Został rozebrany w latach 1804-1805. Obecnie w tym miejscu znajduje się cmentarz.
  • Kościół i klasztor Franciszkanów z 1357 roku – rozebrany w 1825 r.
  • Brama Nakielska – zbudowana w XIV wieku przez króla Kazimierza Wielkiego. Wyburzono ją w 1789 roku. Miała długość 18,5 m.[12]
  • Brama Krakowska
  • Brama Częstochowska w pobliżu klasztoru franciszkanów
  • Mury obronne z łamanego kamienia zbudowane pomiędzy rokiem 1333-1370. Ich długość wynosiła około 1000 metrów. Rozebrane w latach 1848-1870.[13]

Atrakcje turystyczne Edytuj

Komunikacja Edytuj

Droga krajowa nr 46   (Kudowa – Jędrzejów), droga wojewódzka nr   (Koniecpol – Kraków), droga wojewódzka nr   (Staromieście – Brusiek), niegdyś część drogi wojewódzkiej   (Staromieście – Lubliniec).

Osoby związane z Lelowem Edytuj

 
Epitafium Daniela Sigoniusa w Katedrze na Wawelu
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Lelowem.

Galeria Edytuj

  •  

    Grób cadyka – Dawida Bidermana

  •  

    Kościół Franciszkanów w XIX w.

  •  

    Drzeworyt Olszewskiego z 1876

  •  

    Tablica upamiętniająca mieszkańców zamordowanych 4 września 1939 roku

Przypisy Edytuj

  1. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 645 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 44-45.
  4. ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  7. ↑ a b c Janusz Brandys, Witold Mielczarek, Częstochowa i okolice: przewodnik, Warszawa: Sport i Turystyka, 1982, s. 116, ISBN 83-217-2397-7, OCLC 11972901 [dostęp 2023-01-16].
  8. ↑ Colmar Grünhagen 1866 ↓, s. 281.
  9. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012
  10. ↑ Tabella Miast, Wsi, Osad, Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1. Warszawa: 1827, s. 262.
  11. ↑ Janusz Brandys, Witold Mielczarek, Częstochowa i okolice: przewodnik, Warszawa: Sport i Turystyka, 1982, s. 109, ISBN 83-217-2397-7, OCLC 11972901 [dostęp 2023-01-16].
  12. ↑ Serwis Nauka w Polsce – PAP SA.
  13. ↑ Łukasz Schab, Gmina Lelów.pl - Historia, www.lelow.pl [dostęp 2017-01-16].

Bibliografia Edytuj

  • Colmar Grünhagen: Regesten zur Schleisischen Geschichte. Breslau: Josef Max & COMP., 1866.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce w Polsce, T. III, Zesz. 12. Województwo kieleckie, Powiat włoszczowski.
  • Marian Nowak, Antoni Białowąs, 800 lat Lelowa, 1993.
  • Jarosław Widawski, Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.
  • Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001.

Linki zewnętrzne Edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lelów&oldid=69340138”