Leon Niemczyk
Leon Stanisław Niemczyk (ur. 15 grudnia 1923 w Warszawie, zm. 29 listopada 2006 w Łodzi) – polski aktor filmowy i teatralny. Jeden z najwybitniejszych i najpopularniejszych aktorów w historii polskiej kinematografii[1][2][3][4].
Leon Niemczyk (2006) | |
Data i miejsce urodzenia |
15 grudnia 1923 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
29 listopada 2006 |
Zawód | |
Współmałżonek |
1) Tatiana Zaunar |
Lata aktywności |
1948–2006 |
Odznaczenia | |
|
W ciągu ponad 50 lat kariery zagrał w około 400 filmach polskich i prawie 150 zagranicznych, głównie niemieckich. Grał także w filmach czechosłowackich, jugosłowiańskich i francuskich. Z zagranicznych wytwórni filmowych najbardziej był związany z wytwórnią DEFA z NRD. Zagrał dla niej w ponad 100 filmach, od ról epizodycznych do głównych. W 1969 otrzymał państwową nagrodę NRD za najlepszą rolę roku, za rolę Lorenza Regera w filmie Horsta Seemanna Zeit zu leben. W latach 1948–1979 występował także w teatrze.
Najbardziej znane filmy z udziałem Niemczyka to: Baza ludzi umarłych (1958), Pociąg (1959) Jerzego Kawalerowicza, Krzyżacy (1960) Aleksandra Forda, nominowany do Oskara Nóż w wodzie (1961) Romana Polańskiego, Rękopis znaleziony w Saragossie (1964) Wojciecha Jerzego Hasa, Chudy i inni (1966), czy Wielki Szu (1982). Mimo że był jednym z najbardziej znanych polskich aktorów, przyjmował niemal wszystkie propozycje, łącznie z rolami epizodycznymi. Od końca lat 90. grał również w popularnych serialach telewizyjnych, takich jak Złotopolscy, Klan, Na dobre i na złe i Ranczo.
Życiorys
edytujMłodość
edytujUrodził się w Warszawie, gdzie mieszkał do czasu II wojny światowej wraz z rodzicami i rodzeństwem, trzema braćmi i siostrą. Jego braćmi byli skrzypek Wacław Niemczyk i Ludwik Niemczyk, żołnierz Armii Krajowej, który po wojnie przeprowadzał na Zachód uciekinierów z Polski. Był stryjem dla dzieci Wacława: aktorki Moniki Niemczyk i artysty Krzysztofa Niemczyka. Jego ojciec zmarł w 1936 na zawał serca[5][6][7].
W czasie wojny został postrzelony w nogę. Pracował w biurze kreślarskim, ukończył też podchorążówkę Armii Krajowej. Chcąc uniknąć aresztowania przez Gestapo w lutym 1943, posługiwał się fikcyjnym nazwiskiem Jerzy Królikowski. Wziął udział w powstaniu warszawskim, po jego upadku chciał wrócić do Krakowa, jednak został aresztowany i wywieziony na teren III Rzeszy, gdzie pracował jako technik drogowy i budował tory kolejowe wrócił do pracy pod Wrocławiem. Po ewakuacji w głąb Niemiec zgłosił się do armii amerykańskiej, służył w 444. batalionie przeciwlotniczym 97. Dywizji Piechoty 3. Armii dowodzonej przez gen. George’a Pattona[5][7][5][8].
Po wojnie wrócił z Włoch do Polski, by odnaleźć matkę, która zamieszkała we Wrocławiu. W 1947 został zatrzymany na granicy polsko-czechosłowackiej i aresztowany w Cieszynie, następnie trafił m.in. do więzienia w Warszawie, gdzie odsiedział pół roku. Po wyjściu na wolność zatrudnił się w Stoczni Gdańskiej[5][8].
Kariera aktorska
edytujRównocześnie z pracą w stoczni uczęszczał do amatorskiego zespołu teatralnego[8], z którego dostał się do studia teatralnego Iwona Galla[5][8]. Następnie grał w warszawskim Objazdowym Teatrze Komedii Muzycznej (1948), w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku[5] (1949) i bydgoskim Teatrze Ziemi Pomorskiej[5] (1950–1953). W 1952 zdał eksternistyczny egzamin aktorski[8].
Otrzymawszy propozycję zagrania w filmie Jerzego Kawalerowicza Celuloza (1953), przeprowadził się do Łodzi, gdzie zamieszkał na stałe. W 1959 zagrał główną rolę Jerzego w Pociągu Kawalerowicza. Po roli w filmie Romana Polańskiego Nóż w wodzie zaczął otrzymywać propozycje gry w filmach zagranicznych[5][9].
Od 1967 grał w kinie niemieckim. Debiutował rolą Stefana w Zamrożonych błyskawicach (niem. Die gefrorenen Blitze) w reżyserii Jánosa Veicziego[5]. Zagrał w ponad 100 produkcjach wytwórni DEFA z NRD, z którą współpracował przez ponad 20 lat. W 1969 odebrał nagrodę państwową dla najlepszego aktora za rolę inżyniera Lorenza Regera w filmie Horsta Seemanna Czas życia (niem. Zeit zu leben)[10][11][12].
W latach 1953–1979 występował w Teatrze Powszechnym w Łodzi, ostatecznie porzucił teatr na rzecz filmu[5].
W 2000 wystąpił w teledysku do piosenki Stachursky’ego „Czuję i wiem”.
Życie prywatne
edytujNiemczyk twierdził, że był sześciokrotnie żonaty, co jednak jest podawane w wątpliwość[5][10][13]. Jego pierwszą żoną była aktorka Tatiana Zaunar. Z tego małżeństwa pochodzi jedyna córka aktora – Monika. Drugi związek małżeński zawarł z Krystyną[14][15]. Od 2000 roku był związany z pedagog Iwoną Ławicką, która została jego jedyną spadkobierczynią[11].
Był kibicem Łódzkiego Klubu Sportowego[16].
Zmarł na raka płuc. Prochy Niemczyka spoczęły na łódzkim Starym Cmentarzu przy ul. Ogrodowej, w części rzymskokatolickiej.
Filmografia
edytujOdznaczenia i upamiętnienie
edytujOdznaczony Krzyżem Kawalerskim, Krzyżem Oficerskim[17] (1985), a także Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1999)[18]. Wyróżniony Honorową Odznaką Miasta Łodzi i Nagrodą Państwową NRD II klasy[17].
W 1998 została odsłonięta jego gwiazda w Alei Gwiazd na ulicy Piotrkowskiej w Łodzi.
Imię Leona Niemczyka nosi łódzki skwer przy Filmówce.
Przypisy
edytuj- ↑ Niemczyk Leon, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-07-19] .
- ↑ Leon Niemczyk, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21] .
- ↑ Przyjaciele Leona Niemczyka apelują o skrawek Łodzi dla wielkiego aktora – Warszawa – NaszeMiasto.pl [online], warszawa.naszemiasto.pl [dostęp 2019-07-19] (pol.).
- ↑ Leon Niemczyk – mija 10 lat od śmierci aktora – WP Film [online], film.wp.pl [dostęp 2019-07-19] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Wojciech Staszewski: Nóż i już. wyborcza.pl. [dostęp 2016-12-02]. (pol.).
- ↑ Słynny „Kurier” nie żyje. Zmarł Ludwik Niemczyk. tvn24.pl, 5 stycznia 2013. [dostęp 2014-08-08].
- ↑ a b Nina Terentiew: Zwierzenia kontrolowane. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 31. ISBN 83-7337-452-3.
- ↑ a b c d e Nina Terentiew: Zwierzenia kontrolowane. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 32–33. ISBN 83-7337-452-3.
- ↑ Nina Terentiew: Zwierzenia kontrolowane. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 34–35. ISBN 83-7337-452-3.
- ↑ a b Nina Terentiew: Zwierzenia kontrolowane. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 36–37. ISBN 83-7337-452-3.
- ↑ a b Poznałam Leona na finiszu jego życia. Miał opinię kobieciarza i mężczyzny rozrywkowego [online], gazetapl, 8 września 2023 [dostęp 2024-03-24] (pol.).
- ↑ Biografia Leona Niemczyka. DEFA. [dostęp 2014-08-08].
- ↑ Anna Maria Guziewska: Leon Niemczyk: 10. rocznica śmierci. kulturaonline.pl. [dostęp 2016-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-03)].
- ↑ Nieznana córka Leona Niemczyka. polki.pl, 5 lutego 2007. [dostęp 2014-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-09)].
- ↑ Samotność długodystansowca [online], www.dziennikteatralny.pl [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Tomasz Walczak , 100 lat ŁKS [online], UM Łodzi [dostęp 2014-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-08-11] .
- ↑ a b Kto jest kim w Polsce. Warszawa 1989, s. 906.
- ↑ M.P. z 1999 r. nr 22, poz. 320.
Linki zewnętrzne
edytuj- Leon Niemczyk w bazie IMDb (ang.)
- Leon Niemczyk w bazie Filmweb
- Leon Niemczyk w bazie filmpolski.pl
- Leon Niemczyk, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
- Leon Niemczyk na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”