Leopold Kozłowski-Kleinman
Leopold Kozłowski-Kleinman (ur. 26 listopada 1918 w Przemyślanach, zm. 12 marca 2019 w Krakowie[1]) – polski pianista, kompozytor, dyrygent; ostatni przedstawiciel przedwojennych klezmerów w Polsce, zwany ostatnim klezmerem Galicji.
![]() | |
Data i miejsce urodzenia |
26 listopada 1918 |
---|---|
Pochodzenie | |
Data i miejsce śmierci |
12 marca 2019 |
Instrumenty | |
Gatunki | |
Zawód | |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |


grób Leopolda Kleinmana Kozłowskiego.
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie żydowskiej[2] jako syn Hersza Hermana[3][4] i Miriam Sekler[5]. Był wnukiem Pejsacha Brandweina, który wraz z tuzinem swoich muzykujących synów założył najsłynniejszą w Galicji kapelę klezmerską. Wszyscy mieli profesjonalne wykształcenie muzyczne. Kapela braci Brandweinów grała nawet u marszałka Józefa Piłsudskiego i na dworze cesarza Franciszka Józefa. Jeden z wujów Leopolda Kozłowskiego – klarnecista Naftule Brandwein – uważany był w Ameryce za „króla” muzyki klezmerskiej.
W wieku ośmiu lat rozpoczął naukę gry na fortepianie. W 1930 został uczniem Państwowej Szkoły Powszechnej w Przemyślanach. Równolegle, trzy razy w tygodniu uczęszczał do chederu, gdzie uczył się jidysz i hebrajskiego. W 1937 rozpoczął naukę w gimnazjum oraz konserwatorium. Konserwatorium muzyczne we Lwowie w klasie fortepianu ukończył w 1941[5].
Podczas Holocaustu stracił rodziców. W maju 1943 został wraz z rodziną przewieziony do Żydowskiego Obozu Pracy w Jaktorowie w powiecie Przemyślany[5]. Później przeniesiono ich do obozu pracy w Kurowicach, gdzie należał do obozowej orkiestry. Uratował się wraz z bratem Adolfem dzięki ucieczce. Trafił do żydowskiego oddziału partyzanckiego Abrama Bauma „Bunia”. Używał pseudonimu „Poldek”[5]. W 1944 wziął udział w obronie Hanaczowa przed bojownikami Ukraińskiej Powstańczej Armii. W trakcie jednego z napadów Ukraińcy zamordowali jego brata Adolfa ps. „Dolek”[6]. Oddział, którego był członkiem, wszedł z czasem w struktury Armii Krajowej. Brał udział w walkach z Niemcami i Ukraińcami. Po nadejściu frontu, jesienią 1944 zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego[7]. Jako sanitariusz 6. batalionu medyczno-sanitarnego 6. Dywizji Piechoty, a następnie adiutant dowódcy dywizji przeszedł szlak bojowy od Przemyśla do Berlina[4][8]. Brał udział w bitwach o Warszawę, Wał Pomorski i Kołobrzeg[5].
W 1947 założył Zespół Pieśni i Tańca Krakowskiego Okręgu Wojskowego, przemianowany na Zespół Wojskowy „Desant”, i kierował nim przez 23 lata[8]. Był kierownikiem muzycznym pierwszego Festiwalu w Kołobrzegu. W 1956 ukończył dyrygenturę w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. W 1968 przymusowo przeszedł do rezerwy w stopniu pułkownika. W latach 70. XX w. był kierownikiem muzycznym Teatru Żydowskiego w Warszawie i cygańskiego zespołu Roma oraz konsultantem muzycznym zespołu Rzeszowiacy z Mielca[7].
W 1991 z Orkiestrą Polskiego Radia i Telewizji w Krakowie poprowadził, w synagodze Tempel na krakowskim Kazimierzu, pierwszy koncert piosenek żydowskich. Rok później, w Hotelu Klezmer Hois przy Szerokiej na Kazimierzu, zagrał swój pierwszy klezmerski koncert na fortepianie[9].
Skomponował muzykę do filmów: Austeria w reż. Jerzego Kawalerowicza (1983)[7], I skrzypce przestały grać (1988) i Skrzypce Rotszylda (1988); jako aktor zagrał m.in. w Liście Schindlera Stevena Spielberga, gdzie był także konsultantem muzyki gettowej, twórca opracowania muzycznego do polskiej sekwencji miniserialu Wichry wojny w reżyserii Dana Curtisa z Ali MacGraw i Robertem Mitchumem, autor ilustracji muzycznej do sekwencji cygańskiej filmu Jerzego Skolimowskiego Wiosenne wody z Nastassją Kinski.
Opracował muzycznie sześć polskich wersji musicalu Skrzypek na dachu. Wielokrotnie koncertował w całej Europie, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Związku Radzieckim i Izraelu[7].
W 2002 w Synagodze Tempel odbył się koncert „Rodzynki z migdałami”, w wykonaniu powiększonego składu zespołu Leopolda Kozłowskiego. Koncert został zarejestrowany przez Telewizję Polską i wielokrotnie przez nią emitowany. Także w 2002 artyści, pod dyrekcją Leopolda Kozłowskiego, nagrali dwupłytowy album (w języku polskim i jidysz) zatytułowany Leopold Kozłowski. Ostatni klezmer Galicji. Uzyskał on status złotej płyty[10].
Przez ponad 20 lat Leopold Kozłowski współpracował z Jackiem Cyganem, z którym stworzył wiele piosenek żydowskich. Koncertował ze śpiewającymi aktorami: Martą Bizoń, Katarzyną Jamróz, Kamilą Klimczak, Renatą Świerczyńską, Katarzyną Zielińską, Andrzejem Rogiem i skrzypaczką Haliną Jarczyk. Wraz z nimi brał udział we wszystkich edycjach Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie, zwłaszcza w koncercie pieśni i piosenek żydowskich, który jest ukoronowaniem każdego, trwającego 14 dni, festiwalu. Artysta współpracował też z wybitnymi muzykami instrumentalistami – także profesorami Akademii Muzycznej w Krakowie. Są to: Kazimierz Moszyński – flet, Andrzej Godek – klarnet, Andrzej Czechowski – puzon, Mirosław Płoski – waltornia, Halina Jarczyk – skrzypce, Michał Półtorak – skrzypce, Beata Płoska – altówka, Michał Kiska – wiolonczela, Józef Michalik – kontrabas, Sławek Berny – perkusja i Konrad Mastyło – fortepian.
W 2016 został wydany dwupłytowy album piosenek żydowskich Leopold Kozłowski-Kleinman i Przyjaciele. „Memento Moritz”[7].
W 2011 otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Chmielnika[11]. 28 maja 2014 środowisko artystyczne i mieszkańcy Krakowa nadali artyście tytuł: „Honorowego Obywatela Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa”[12].
Był bohaterem dwóch filmów dokumentalnych: The Last Klezmer (reż. Yale Storm, 1994) i Ostatni klezmer (reż. Janusz Majewski, 2017) oraz książki Jacka Cygana Klezmer: opowieść o życiu Leopolda Kozłowskiego-Kleinmana[7].
18 marca 2019 został pochowany na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie[7]. Ceremonię pogrzebową prowadzili: naczelny rabin Polski Michael Schudrich oraz Eliezer Gurary, rabin chasydzki ruchu Chabad-Lubawicz. Uczestniczyli w niej m.in.: przewodniczący krakowskiej gminy żydowskiej Tadeusz Jakubowicz, arcybiskup senior kardynał Stanisław Dziwisz, archiprezbiter Kościoła Mariackiego ksiądz Dariusz Raś, senator Jerzy Fedorowicz, Janusz Makuch, Jacek Cygan i Don Vasyl.
Filmografia
edytuj- 2014: Kabaret śmierci
- 1999: Voyages (Podróże) – pianista Dav Rosinski
- 1993: Dwa księżyce – Żyd w bożnicy
- 1993: Lista Schindlera – inwestor Andrzej Farber[7]
- 1985: War and Love (Wojna i miłość) – lider zespołu[13]
Seriale dokumentalne
edytuj- 2017: udział w serialu dokumentalnym Z Andrusem po Galicji – odc. 11[14]
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari[5]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[15]
- Krzyż Walecznych[15]
- Złoty Krzyż Zasługi[15]
- Krzyż Partyzancki[15]
- Medal za Warszawę 1939–1945
- Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
- Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2008)[16]
- Medal 90-lecia ZAiKS-u (2009)[17]
Nagrody i wyróżnienia
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Nie żyje „ostatni klezmer Galicji” Leopold Kozłowski-Kleinman. krakow.pl, 2019-03-12. [dostęp 2019-03-12]. (pol.).
- ↑ Musica Galiciana: kultura muzyczna Galicji w kontekście stosunków polsko-ukraińskich (od doby piastowsko-książęcej do roku 1945) 2008, t. 10 (s. 42).
- ↑ Leopold Kozłowski-Kleinman (1918–2019) [online] [dostęp 2025-04-17] .
- ↑ a b Leopold Kozłowski (1918–2019) | JEWISH.PL [online], 13 marca 2019 [dostęp 2025-04-17] .
- ↑ a b c d e f Kleinmann, Leopold [online], Baza Kresowych Żołnierzy Armii Krajowej [dostęp 2025-04-17] .
- ↑ Ostatnia Niedziela [online], salon24.pl, 10 kwietnia 2009 [dostęp 2025-04-17] .
- ↑ a b c d e f g h Kozłowski-Kleinman Leopold, [w:] Encyklopedia Krakowa, Wyd. 2 zm. i rozsz., t. 1, Kraków 2023, s. 767, ISBN 978-83-66334-91-5 .
- ↑ a b Tomy - Poczet Krakowski [online], www.poczetkrakowski.pl [dostęp 2025-04-17] .
- ↑ Beata Matkowska-Święs: Krakowskie gadanie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001, s. 54–67. ISBN 83-08-03165-X.
- ↑ Złote płyty CD przyznane w 2006 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-06-26] [zarchiwizowane z adresu 2014-09-24] .
- ↑ Leopold Kozłowski - Kleinman - Aktualności - Świętokrzyski Sztetl [online], www.swietokrzyskisztetl.pl [dostęp 2025-04-17] .
- ↑ „Ostatni klezmer Galicji” kończy 100 lat. Onet.pl Kraków, 2018-11-25. [dostęp 2018-11-29]. (pol.).
- ↑ Leopold Kozłowski w bazie filmpolski.pl
- ↑ Z Andrusem po Galicji – odc. 11. youtube.com.
- ↑ a b c d Z Magistratu. Klezmer honorowy. „Serwis Informacyjny”. Nr 1741, s. 1–2, 28 maja 2014. Kraków: Biuro Prasowe Wydział Informacji, Turystyki i Promocji UM. [dostęp 2025-04-17].
- ↑ Leopold Kozłowski wyróżniony Złotą Glorią Artis. histmag.org, 11 lipca 2008. [dostęp 2016-12-30].
- ↑ a b Laureaci Nagród ZAiKS-u [online], www.zaiks.org.pl [dostęp 2025-04-17] .
- ↑ Dziś pogrzeb Leopolda Kozłowskiego-Kleinmana- Oficjalny serwis miejski - Magiczny Kraków [online], krakow.pl [dostęp 2025-04-17] .
Bibliografia
edytuj- Wywiad z Leopoldem Kozłowskim. [dostęp 2009-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 maja 2010)].
- Muzyka, która ratuje życie. [dostęp 2009-12-03].
- Leon Tadeusz Błaszczyk , Żydzi w kulturze muzycznej ziem polskich w XIX i XX wieku. Słownik biograficzny, Warszawa: Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, 2014, s. 143, ISBN 978-83-939735-1-4 .
- Jacek Cygan, Klezmer. Opowieść o życiu Leopolda Kozłowskiego-Kleinmana, Wydawnictwo Austeria, Kraków, Budapeszt 2009.
- Musica Galiciana: kultura muzyczna Galicji w kontekście stosunków polsko-ukraińskich (od doby piastowsko-książęcej do roku 1945) 2008, t. 10.
Linki zewnętrzne
edytuj- Leopold Kozlowski w bazie AllMusic (ang.)
- Dyskografia Leopolda Kozłowskiego w bazie MusicBrainz (ang.)
- Leopold Kozłowski w bazie Discogs.com (ang.)
- Leopold Kozłowski w bazie filmpolski.pl
- Leopold Kozlowski w bazie IMDb (ang.)