Wikipedia

Leopold Kozłowski-Kleinman

polski muzyk klezmerski

Leopold Kozłowski-Kleinman (ur. 26 listopada 1918 w Przemyślanach, zm. 12 marca 2019 w Krakowie[1]) – polski pianista, kompozytor, dyrygent; ostatni przedstawiciel przedwojennych klezmerów w Polsce, zwany ostatnim klezmerem Galicji.

Leopold Kozłowski-Kleinman
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

26 listopada 1918
Przemyślany

Pochodzenie

żydowskie

Data i miejsce śmierci

12 marca 2019
Kraków

Instrumenty

fortepian

Gatunki

muzyka filmowa, teatralna, rozrywkowa

Zawód

pianista, kompozytor, dyrygent

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941) Złoty Krzyż Zasługi Krzyż Partyzancki Medal za Warszawę 1939–1945 Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Multimedia w Wikimedia Commons
Leopold Kozłowski (2004)
Nowy cmentarz żydowski,
grób Leopolda Kleinmana Kozłowskiego.

Życiorys

edytuj

Urodził się w rodzinie żydowskiej[2] jako syn Hersza Hermana[3][4] i Miriam Sekler[5]. Był wnukiem Pejsacha Brandweina, który wraz z tuzinem swoich muzykujących synów założył najsłynniejszą w Galicji kapelę klezmerską. Wszyscy mieli profesjonalne wykształcenie muzyczne. Kapela braci Brandweinów grała nawet u marszałka Józefa Piłsudskiego i na dworze cesarza Franciszka Józefa. Jeden z wujów Leopolda Kozłowskiego – klarnecista Naftule Brandwein – uważany był w Ameryce za „króla” muzyki klezmerskiej.

W wieku ośmiu lat rozpoczął naukę gry na fortepianie. W 1930 został uczniem Państwowej Szkoły Powszechnej w Przemyślanach. Równolegle, trzy razy w tygodniu uczęszczał do chederu, gdzie uczył się jidysz i hebrajskiego. W 1937 rozpoczął naukę w gimnazjum oraz konserwatorium. Konserwatorium muzyczne we Lwowie w klasie fortepianu ukończył w 1941[5].

Podczas Holocaustu stracił rodziców. W maju 1943 został wraz z rodziną przewieziony do Żydowskiego Obozu Pracy w Jaktorowie w powiecie Przemyślany[5]. Później przeniesiono ich do obozu pracy w Kurowicach, gdzie należał do obozowej orkiestry. Uratował się wraz z bratem Adolfem dzięki ucieczce. Trafił do żydowskiego oddziału partyzanckiego Abrama Bauma „Bunia”. Używał pseudonimu „Poldek”[5]. W 1944 wziął udział w obronie Hanaczowa przed bojownikami Ukraińskiej Powstańczej Armii. W trakcie jednego z napadów Ukraińcy zamordowali jego brata Adolfa ps. „Dolek”[6]. Oddział, którego był członkiem, wszedł z czasem w struktury Armii Krajowej. Brał udział w walkach z Niemcami i Ukraińcami. Po nadejściu frontu, jesienią 1944 zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego[7]. Jako sanitariusz 6. batalionu medyczno-sanitarnego 6. Dywizji Piechoty, a następnie adiutant dowódcy dywizji przeszedł szlak bojowy od Przemyśla do Berlina[4][8]. Brał udział w bitwach o Warszawę, Wał Pomorski i Kołobrzeg[5].

W 1947 założył Zespół Pieśni i Tańca Krakowskiego Okręgu Wojskowego, przemianowany na Zespół Wojskowy „Desant”, i kierował nim przez 23 lata[8]. Był kierownikiem muzycznym pierwszego Festiwalu w Kołobrzegu. W 1956 ukończył dyrygenturę w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. W 1968 przymusowo przeszedł do rezerwy w stopniu pułkownika. W latach 70. XX w. był kierownikiem muzycznym Teatru Żydowskiego w Warszawie i cygańskiego zespołu Roma oraz konsultantem muzycznym zespołu Rzeszowiacy z Mielca[7].

W 1991 z Orkiestrą Polskiego Radia i Telewizji w Krakowie poprowadził, w synagodze Tempel na krakowskim Kazimierzu, pierwszy koncert piosenek żydowskich. Rok później, w Hotelu Klezmer Hois przy Szerokiej na Kazimierzu, zagrał swój pierwszy klezmerski koncert na fortepianie[9].

Skomponował muzykę do filmów: Austeria w reż. Jerzego Kawalerowicza (1983)[7], I skrzypce przestały grać (1988) i Skrzypce Rotszylda (1988); jako aktor zagrał m.in. w Liście Schindlera Stevena Spielberga, gdzie był także konsultantem muzyki gettowej, twórca opracowania muzycznego do polskiej sekwencji miniserialu Wichry wojny w reżyserii Dana Curtisa z Ali MacGraw i Robertem Mitchumem, autor ilustracji muzycznej do sekwencji cygańskiej filmu Jerzego Skolimowskiego Wiosenne wody z Nastassją Kinski.

Opracował muzycznie sześć polskich wersji musicalu Skrzypek na dachu. Wielokrotnie koncertował w całej Europie, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Związku Radzieckim i Izraelu[7].

W 2002 w Synagodze Tempel odbył się koncert „Rodzynki z migdałami”, w wykonaniu powiększonego składu zespołu Leopolda Kozłowskiego. Koncert został zarejestrowany przez Telewizję Polską i wielokrotnie przez nią emitowany. Także w 2002 artyści, pod dyrekcją Leopolda Kozłowskiego, nagrali dwupłytowy album (w języku polskim i jidysz) zatytułowany Leopold Kozłowski. Ostatni klezmer Galicji. Uzyskał on status złotej płyty[10].

Przez ponad 20 lat Leopold Kozłowski współpracował z Jackiem Cyganem, z którym stworzył wiele piosenek żydowskich. Koncertował ze śpiewającymi aktorami: Martą Bizoń, Katarzyną Jamróz, Kamilą Klimczak, Renatą Świerczyńską, Katarzyną Zielińską, Andrzejem Rogiem i skrzypaczką Haliną Jarczyk. Wraz z nimi brał udział we wszystkich edycjach Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie, zwłaszcza w koncercie pieśni i piosenek żydowskich, który jest ukoronowaniem każdego, trwającego 14 dni, festiwalu. Artysta współpracował też z wybitnymi muzykami instrumentalistami – także profesorami Akademii Muzycznej w Krakowie. Są to: Kazimierz Moszyński – flet, Andrzej Godek – klarnet, Andrzej Czechowski – puzon, Mirosław Płoski – waltornia, Halina Jarczyk – skrzypce, Michał Półtorak – skrzypce, Beata Płoska – altówka, Michał Kiska – wiolonczela, Józef Michalik – kontrabas, Sławek Berny – perkusja i Konrad Mastyło – fortepian.

W 2016 został wydany dwupłytowy album piosenek żydowskich Leopold Kozłowski-Kleinman i Przyjaciele. „Memento Moritz”[7].

W 2011 otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Chmielnika[11]. 28 maja 2014 środowisko artystyczne i mieszkańcy Krakowa nadali artyście tytuł: „Honorowego Obywatela Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa”[12].

Był bohaterem dwóch filmów dokumentalnych: The Last Klezmer (reż. Yale Storm, 1994) i Ostatni klezmer (reż. Janusz Majewski, 2017) oraz książki Jacka Cygana Klezmer: opowieść o życiu Leopolda Kozłowskiego-Kleinmana[7].

18 marca 2019 został pochowany na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie[7]. Ceremonię pogrzebową prowadzili: naczelny rabin Polski Michael Schudrich oraz Eliezer Gurary, rabin chasydzki ruchu Chabad-Lubawicz. Uczestniczyli w niej m.in.: przewodniczący krakowskiej gminy żydowskiej Tadeusz Jakubowicz, arcybiskup senior kardynał Stanisław Dziwisz, archiprezbiter Kościoła Mariackiego ksiądz Dariusz Raś, senator Jerzy Fedorowicz, Janusz Makuch, Jacek Cygan i Don Vasyl.

Filmografia

edytuj
  • 2014: Kabaret śmierci
  • 1999: Voyages (Podróże) – pianista Dav Rosinski
  • 1993: Dwa księżyce – Żyd w bożnicy
  • 1993: Lista Schindlera – inwestor Andrzej Farber[7]
  • 1985: War and Love (Wojna i miłość) – lider zespołu[13]

Seriale dokumentalne

edytuj
  • 2017: udział w serialu dokumentalnym Z Andrusem po Galicji – odc. 11[14]

Ordery i odznaczenia

edytuj

Nagrody i wyróżnienia

edytuj
  • nagroda Academy of Television Arts & Sciences „Emmy”[18]
  • Nagroda specjalna i członkostwo honorowe ZAiKS-u (2018)[17]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Nie żyje „ostatni klezmer Galicji” Leopold Kozłowski-Kleinman. krakow.pl, 2019-03-12. [dostęp 2019-03-12]. (pol.).
  2. ↑ Musica Galiciana: kultura muzyczna Galicji w kontekście stosunków polsko-ukraińskich (od doby piastowsko-książęcej do roku 1945) 2008, t. 10 (s. 42).
  3. ↑ Leopold Kozłowski-Kleinman (1918–2019) [online] [dostęp 2025-04-17].
  4. ↑ a b Leopold Kozłowski (1918–2019) | JEWISH.PL [online], 13 marca 2019 [dostęp 2025-04-17].
  5. ↑ a b c d e f Kleinmann, Leopold [online], Baza Kresowych Żołnierzy Armii Krajowej [dostęp 2025-04-17].
  6. ↑ Ostatnia Niedziela [online], salon24.pl, 10 kwietnia 2009 [dostęp 2025-04-17].
  7. ↑ a b c d e f g h Kozłowski-Kleinman Leopold, [w:] Encyklopedia Krakowa, Wyd. 2 zm. i rozsz., t. 1, Kraków 2023, s. 767, ISBN 978-83-66334-91-5.
  8. ↑ a b Tomy - Poczet Krakowski [online], www.poczetkrakowski.pl [dostęp 2025-04-17].
  9. ↑ Beata Matkowska-Święs: Krakowskie gadanie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001, s. 54–67. ISBN 83-08-03165-X.
  10. ↑ Złote płyty CD przyznane w 2006 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-06-26] [zarchiwizowane z adresu 2014-09-24].
  11. ↑ Leopold Kozłowski - Kleinman - Aktualności - Świętokrzyski Sztetl [online], www.swietokrzyskisztetl.pl [dostęp 2025-04-17].
  12. ↑ „Ostatni klezmer Galicji” kończy 100 lat. Onet.pl Kraków, 2018-11-25. [dostęp 2018-11-29]. (pol.).
  13. ↑ Leopold Kozłowski w bazie filmpolski.pl
  14. ↑ Z Andrusem po Galicji – odc. 11. youtube.com.
  15. ↑ a b c d Z Magistratu. Klezmer honorowy. „Serwis Informacyjny”. Nr 1741, s. 1–2, 28 maja 2014. Kraków: Biuro Prasowe Wydział Informacji, Turystyki i Promocji UM. [dostęp 2025-04-17]. 
  16. ↑ Leopold Kozłowski wyróżniony Złotą Glorią Artis. histmag.org, 11 lipca 2008. [dostęp 2016-12-30].
  17. ↑ a b Laureaci Nagród ZAiKS-u [online], www.zaiks.org.pl [dostęp 2025-04-17].
  18. ↑ Dziś pogrzeb Leopolda Kozłowskiego-Kleinmana- Oficjalny serwis miejski - Magiczny Kraków [online], krakow.pl [dostęp 2025-04-17].

Bibliografia

edytuj
  • Wywiad z Leopoldem Kozłowskim. [dostęp 2009-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 maja 2010)].
  • Muzyka, która ratuje życie. [dostęp 2009-12-03].
  • Leon Tadeusz Błaszczyk, Żydzi w kulturze muzycznej ziem polskich w XIX i XX wieku. Słownik biograficzny, Warszawa: Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, 2014, s. 143, ISBN 978-83-939735-1-4.
  • Jacek Cygan, Klezmer. Opowieść o życiu Leopolda Kozłowskiego-Kleinmana, Wydawnictwo Austeria, Kraków, Budapeszt 2009.
  • Musica Galiciana: kultura muzyczna Galicji w kontekście stosunków polsko-ukraińskich (od doby piastowsko-książęcej do roku 1945) 2008, t. 10.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Leopold_Kozłowski-Kleinman&oldid=76502114”