Lex Grabski
Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierająca niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa (potocznie Lex Grabski) – ustawa regulująca kwestię szkolnictwa dla mniejszości narodowych, uchwalona w 1924[1]. Wprowadziła szkoły dwujęzyczne (utrakwistyczne) jako podstawowy typ szkół. Weszła w życie 1 października 1924, 7 kwietnia 1956 zaś została uchylona.
| Nazwa potoczna |
Lex Grabski |
|---|---|
| Państwo | |
| Data wydania |
31 lipca 1924 |
| Miejsce publikacji | |
| Data wejścia w życie |
1 października 1924 |
| Rodzaj aktu | |
| Przedmiot regulacji | |
| Status |
uchylony |
| Utrata mocy obowiązującej z dniem |
7 kwietnia 1956 |
| Ostatnio zmieniony przez | |
| Wejście w życie ostatniej zmiany |
2 grudnia 1930 |
| Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych | |
Została wprowadzona przez rząd Władysława Grabskiego. Autorem projektu był minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego Stanisław Grabski. Ustawa ustalała wewnętrzne urzędowanie wszystkich szczebli administracji w państwowym języku polskim, znosząc sprzeczne dawniejsze przepisy zaborców. W stosunkach z miejscową ludnością ukraińską i białoruską nie tylko pozwalały, ale i nakazywały używanie języków tych ludności. Dawała też ona prawo do zwracania się we własnej mowie do urzędów państwowych[2].
Jak pisze Ryszard Torzecki, ustawa posłużyła praktycznie do likwidacji szkolnictwa ukraińskiego i wywołała duży opór społeczeństwa ukraińskiego oraz niektórych polityków polskich[3]. Paul Robert Magocsi stwierdza, że skutkiem wejścia ustawy w życie był gwałtowny wzrost liczby szkół dwujęzycznych w Galicji oraz polskojęzycznych na Wołyniu, połączony ze spadkiem szkół z wykładowym językiem ukraińskim[4]. W praktyce w szkołach dwujęzycznych podstawowym wykorzystywanym językiem był polski[4].
Wiele przepisów tej ustawy miało na celu dyskryminację mniejszości narodowych[5], np.:
- jeżeli 20 rodziców w całej szkole opowiedziało się za nauczaniem w języku państwowym, nauka odbywała się tylko w języku polskim[potrzebny przypis];
- zlikwidowano w jednej miejscowości odrębne szkoły polskie i ukraińskie;
- aby w polskiej szkole średniej wprowadzić dodatkowo język ukraiński, potrzeba było deklaracji 40% rodziców uczniów;
- wprowadzono utrakwistyczne seminaria nauczycielskie, aby utrudnić kształcenie ukraińskich kadr nauczycielskich;
- w szkołach utrakwistycznych w klasach wyższych większość lekcji odbywała się w języku polskim.
W opinii Ukraińców ustawa wpisywała się w plan asymilacji narodowej dzieci pochodzących z mniejszości narodowych. W odpowiedzi na jej postanowienia zaczęli oni tworzyć prywatne placówki edukacyjne[4].
Zobacz też edytuj
- Chronologia ucisku języka ukraińskiego
- Tajny Uniwersytet Ukraiński
- Akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej
- Polonizacja #Polonizacja Słowian wschodnich
- Akcja polonizacyjno-rewindykacyjna 1938 roku
- Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej
- Akcja „Wisła”
- Centralny Obóz Pracy w Jaworznie #Podobóz ukraińsko-łemkowski
- Pacyfikacja Małopolski Wschodniej
- Ugoda polsko-ukraińska z 1935 roku
Przypisy edytuj
- ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 79, poz. 766.
- ↑ S. Grabski, Pamiętniki, T. II, Warszawa 1989 r., s 229 [w:] Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, Historia Gospodarcza Polski, Warszawa 2003
- ↑ Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1993, s. 12, ISBN 83-01-11126-7, OCLC 69487078.
- ↑ a b c P. R. Magocsi, A History of Ukraine, University of Washington Press, Seattle 1997, s. 621.
- ↑ Jerzy Topolski Polska dwudziestego wieku, 1914-1997 Wydawnictwo Poznańskie, 1998, s. 72.
Literatura edytuj
- R. Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929, Kraków 1989.
- R. Torzecki, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, ISBN 83-01-11126-7.
