Lidzbark

miasto w województwie warmińsko-mazurskim

Lidzbark (pot. Lidzbark Welski, niem. Lautenburg, prus. Welliskas Lēcbargs) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lidzbark.

Lidzbark
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Plac Hallera (2006)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

działdowski

Gmina

Lidzbark

Data założenia

1301

Prawa miejskie

1325

Burmistrz

Andrzej Wojciech Piątkowski

Powierzchnia

5,68[1] km²

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


7300[2][1]
1285 os./km²

Strefa numeracyjna

23

Kod pocztowy

13-230

Tablice rejestracyjne

NDZ

Położenie na mapie gminy Lidzbark
Mapa konturowa gminy Lidzbark, w centrum znajduje się punkt z opisem „Lidzbark”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Lidzbark”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Lidzbark”
Położenie na mapie powiatu działdowskiego
Mapa konturowa powiatu działdowskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Lidzbark”
Ziemia53°15′37″N 19°49′16″E/53,260278 19,821111
TERC (TERYT)

2803044

SIMC

0930644

Urząd miejski
ul. Sądowa 21
13-230 Lidzbark
Strona internetowa

Według danych GUS na dzień 1 stycznia 2023 r. Lidzbark liczył 7300 mieszkańców[3]. Miasto posiada status miasta turystycznego, ma rozwiniętą bazę noclegową i gastronomiczną. Od 1997 r. patronem miasta jest św. Wojciech.

Położenie

edytuj

Miasto leży nad rzeką Wel oraz Jeziorem Lidzbarskim, na pograniczu Garbu Lubawskiego i Równiny Urszulewskiej. W pobliżu znajdują się dwa parki krajobrazowe: Górznieńsko-Lidzbarski i Welski.

Lidzbark leży na obszarze ziemi lubawskiej[4], a także na dawnej ziemi Sasinów[5].

Toponimia

edytuj

Językoznawcy przyjmują, że nazwa miasta pochodzi od XIV-wiecznego komtura chełmińskiego Otto von Lutterberga, któremu Lidzbark zawdzięczać miał otrzymanie praw miejskich. Wyewoluowała z niej ostateczna forma niemiecka Lautenburg, zaś już w XVII w. notowane jest równolegle spolszczenie fonetyczne do postaci Lidzbark[6].

Historia

edytuj

Lidzbark założono na prawie niemieckim już w 1301 roku. Po nadaniu ziemi chełmińsko-michałowskiej Krzyżakom w 1303 roku zbudowano zamek i ufortyfikowane miasto. Krzyżacy po zajęciu Lidzbarka rozpoczęli na nowo i po swojemu budować miasto. Zakonowi zależało na szybkiej jego budowie ze względu na sąsiedztwo z Mazowszem. Budując go, nadano mu charakter obronny. W tym okresie wybudowano m.in. kościół pw. św. Wojciecha, zamek, młyn i ratusz. Prawa miejskie Lidzbark uzyskał na początku XIV wieku (ok. 1325), w latach 1405–1407 miasto otoczono murami obronnymi z dwiema bramami. W 1415 miało miejsce odnowienie praw miejskich[7]. Mieszkańcy przystąpili do Związku Pruskiego w 1454 r. Po zawarciu II pokoju toruńskiego z Zakonem w 1466 roku miasto znalazło się w granicach Polski. Rozpoczął się wtedy szybki rozwój „grodu nad Welem”, który uzyskał liczne przywileje królewskie. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 miasto znajdowało się w granicach Prus, z wyjątkiem lat 1807–1815, kiedy to stanowiło część Księstwa Warszawskiego. W 1887 r. przez miasto przeprowadzono trasę kolejową z Działdowa do Brodnicy.

Od 5 listopada 1906 r. do 10 czerwca 1907 r. w miejscowej szkole elementarnej odbył się strajk dzieci przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim. Z uczestników strajku znane są nazwiska następujących dzieci: A. Bartkowska, M. Czajkowska, S. Dąbrowski, J. Dembiński, J. Garzyńska, F. Gutkowska, J. Gumiński, Z. Herman, A. Karczewski, A. J. M. Kamińscy, F. Karpiński, L. H. Kirstein, K. Krukowski, F. Kradziecki, W. Nadolski, M. Perowicz, W. Rogowski, S. Rogozińska, F. Rostek, W. Szostakowska, K. Tuszyńska, W. Weitz. Strajk był elementem znacznie większej akcji biernego oporu wobec pruskich władz szkolnych, która na przełomie 1906 i 1907 r. objęła część szkół w prowincji Prusy Zachodnie, czyli przedrozbiorowe Pomorze Gdańskie, Powiśle, ziemię chełmińską i ziemię lubawską oraz część Krajny. Inspiracją dla strajków pomorskich były wcześniejsze działania dzieci w prowincji wielkopolskiej, ze słynnym strajkiem we Wrześni (1901) na czele[8].

Do Polski miasto powróciło dopiero 18 stycznia 1920 roku, a 14 sierpnia 1920 na krótko zostało zajęte przez Rosjan. W 1932 roku miasto wyłączono z powiatu brodnickiego i włączono do działdowskiego, a w 1939 wraz z tym drugim przeniesiono z województwa pomorskiego do województwa warszawskiego. Po wojnie Lidzbark obudowano ze zniszceń wojennych[9][10][11], powstały wówczas tartak, garbarnia, cegielnia, mleczarnia oraz Zakład Prefabrykatów Elementów Budowlanych[12].

W latach 1954–1972 miasto nie należało a było siedzibą władz gromady Lidzbark. Lidzbark w latach 1975–1998 leżał na terenie ówczesnego województwa ciechanowskiego i podlegał pod Urząd Rejonowy w Działdowie.

Jeśli chodzi o prawa miejskie, to Lidzbark mógł je otrzymać nie wcześniej niż w XIV wieku. Świadczyć mogłyby o tym pierwsze przywileje miejskie pochodzące z 1410 i 1414 roku. Wiele współczesnych nazw ulic wskazuje na to, że pochodzą one z dość odległych czasów. Takie ulice jak: Zamkowa, Podzamcze, Kościelna, Piaski, Stare Miasto, Sądowa czy też Słomiany Rynek mają pochodzenie historyczne.

Herb miasta

edytuj

Z braku wiarygodnych dokumentów trudno jest ustalić, czy herb miasta pochodzi z okresu rządów krzyżackich, czy też został ustanowiony dopiero po pokoju toruńskim, czyli po 1466 roku. Najstarszy dokument, który przetrwał z herbem Lidzbarka pochodzi dopiero z 1571 roku. Była nim wtedy głowa jednorożca, czyli głowa konia z rogiem na czole. Taki herb znajduje się na pieczęci miejskiej. Należy podkreślić, że pierwszym historykiem niemieckim, który stwierdzał, że herbem miasta Lidzbark jest głowa jednorożca, był F.A. Wossberg. W XVII wieku sporządzono nową pieczęć miasta również z głową jednorożca w tarczy z napisem „Sigillum Civitatis Lautenburgensis”. Pieczęć ta przetrwała blisko 200 lat, aż do czasów rozbiorowych.

W okresie rządów pruskich miasto miało herb przedstawiający orła pruskiego. W 1886 roku mieszkańcy postanowili przywrócić miastu dawny herb i zwrócili się w tej sprawie do Archiwum w Berlinie, z prośbą o potwierdzenie jego autentyczności. Na podstawie orzeczenia archiwum wydało orzeczenie, że herbem Lidzbarka jest głowa jednorożca z rogiem na czole. Władze Lidzbarka kazały jednak sprawić miastu pieczęć z całą figurą jednorożca. Stało się to dlatego, że Beckherrn w swojej monografii o herbach miast pruskich mylnie twierdził, że Lidzbark ma herb przedstawiający całego jednorożca. Wykorzystując opinie Beckherrna, władze miasta nie zezwoliły na używanie dawnego herbu.

W okresie międzywojennym, jak również zaraz po II wojnie światowej, używano herbu przedstawiającego całą figurę jednorożca. Mieszkańcy po powrocie do macierzy w 1920 roku, na skutek dawnej propagandy pruskiej, byli skłonni wierzyć w słuszność takiego herbu.

Od czego natomiast pochodzi herb miasta, nie daje się w ogóle ustalić, po prostu z braku jakichkolwiek przesłanek. Jeśli chodzi o pierwotny kolor tarczy i głowy jednorożca to przypuszcza się, że tarcza była błękitnego, zaś głowa żółtego. Taki właśnie herb dla Lidzbarka zatwierdziło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczypospolitej Polskiej.

Samorząd

edytuj

Mieszkańcy miasta i gminy Lidzbark wybierają w powszechnych wyborach samorządowych burmistrza oraz 15 radnych, spośród których wybierany jest 1 przewodniczący i 2 wiceprzewodniczących.

Kadencja 2024-2029
Burmistrz
PIĄTKOWSKI Andrzej Wojciech
Okręg Nazwisko i imię radnego/radnej
1 KALISZ Agnieszka
2 ŁUKASZEWSKI Janusz Adam
3 WACŁAWSKA Dorota Maria
4 BRAUN Karol
5 DZIMIRA Michał Paweł
6 WIŚNICKI Jarosław
7 PLUTA Adam Grzegorz
8 NOWIŃSKI Dariusz Jarosław
9 WERĘGOWSKI Karol
10 CYBULSKI Wojciech
11 KORDALSKI Bartłomiej
12 KWIATKOWSKI Michał Łukasz
13 GRASZEK Agnieszka
14 SAWULSKI Łukasz
15 PAWELSKI Bartosz
Kadencja 2018-2024
Burmistrz
SITAREK Maciej Krzysztof
Okręg Nazwisko i imię radnego/radnej
1 MARSZAK Tomasz
2 KALISZ Agnieszka
3 WACŁAWSKA Dorota Maria
4 OSTROWSKI Marek Witold
5 DZIMIRA Michał Paweł
6 WIŚNICKI Jarosław
7 IWANKOWSKI Waldemar Adam
8 NOWIŃSKI Dariusz Jarosław
9 CIESIELSKI Paweł
10 KREZYMON Hanna Maria
11 CHMIELEWSKI Leon
12 KWIATKOWSKI Michał Łukasz
13 SKUZA Waldemar Antoni
14 TRZCIŃSKI Mirosław
15 GUTOWSKI Zbigniew Piotr
Kadencja 2014-2018
Burmistrz
SITAREK Maciej Krzysztof
Okręg Nazwisko i imię radnego/radnej
1 DUDANIEC Tomasz Maciej
2 ZAKRZEWSKA Grażyna Barbara
3 GOSZKA Andrzej
4 MROCZKOWSKI Piotr
5 DZIMIRA Michał Paweł
6 FRYZA Radosław Wojciech
7 IWANKOWSKI Waldemar Adam
8 NOWIŃSKI Dariusz Jarosław
9 CIESIELSKI Paweł
10 KOSMAN Tadeusz
11 CHMIELEWSKI Leon
12 KWIATKOWSKI Michał Łukasz
13 SKUZA Waldemar Antoni
14 TRZCIŃSKI Mirosław
15 GUTOWSKI Zbigniew Piotr
Kadencja 2010-2014
Burmistrz
ROGOWSKI Jan
Okręg Nazwisko i imię radnego/radnej
1 DUDANIEC Tomasz Maciej
ZAKRZEWSKA Grażyna Barbara
2 KOZŁOWSKI Grzegorz Wojciech
GOSZKA Andrzej
3 DZIMIRA Michał Paweł
MODZELEWSKI Tadeusz
4 RZESZUTKO Ewa Maria
5 NOWIŃSKI Dariusz Jarosław
6 CIESIELSKI Paweł
7 KOSMAN Tadeusz
8 KORDALSKI Ryszard
9 GUTOWSKI Zbigniew Piotr
10 TRZCIŃSKI Mirosław
11 MOSTOWICZ Paweł
12 OGRODOWSKI Henryk
Kadencja 2006-2010
Burmistrz
ROGOWSKI Jan
Okręg Nazwisko i imię radnego/radnej
1 WIŚNIEWSKI Andrzej Janusz
DUDANIEC Tomasz Maciej
2 KOZŁOWSKI Grzegorz Wojciech
GOSZKA Andrzej
3 DZIMIRA Michał Paweł
MODZELEWSKI Tadeusz
4 RZESZUTKO Ewa Maria
5 ROMULEWICZ Irena
6 WITKOWSKI Taduesz
7 MACHUJSKI Tadeusz
8 KORDALSKI Ryszard
9 WRZOSEK Stefan Kazimierz
10 TRZCIŃSKI Mirosław
11 KACPRZAK Tadeusz Edward
12 JÓZWOWSKI Tadeusz

Demografia

edytuj
 

Piramida wieku mieszkańców Lidzbarka w 2014 roku[13].

Architektura

edytuj

Zabytki

edytuj
  • Kościół św. Wojciecha[14]
  • Resztki gotyckiej baszty zamkowej z XIV wieku[15]
  • Kościół ewangelicko-augsburski z 1829 r. razem z domem kancelaryjnym
  • Założenie urbanistyczne Starego Miasta z lat 1320–1331
  • Budynki: Szkoły Podstawowej, Urzędu Miasta, byłej garbarni, rzeźni, gazowni, dworca kolejowego i kamieniczki secesyjne z przełomu XIX i XX w.
  • Figurka św. Jana Nepomucena nad rzeką Wel z 1802 r.
  • Spichlerz Zbożowy z końca XIX w.
  • Dwie wieże wodociągowe z 1909 r.

Gospodarka

edytuj

Przemysł

edytuj

Główne zakłady przemysłowe: producent karniszy i rolet KARWEL, fabryka mebli Classic Soffa, fabryka mebli „Wolność”, fabryka betonu komórkowego „H+H Polska”, fabryka tkanin „SE-DA”, przetwórstwo skór „Skórpol” i drewna „Poldrew”, „Dąb-Wel”[16].

Transport

edytuj

Lidzbark położony jest przy drogach:

Drogi wojewódzkie na terenie miasta:

  • Główny Dworzec
  • Działdowska
  • Nowy Rynek
  • Zieluńska
  • Chopina

Przez Lidzbark przebiega linia kolejowa nr 208 Działdowo – Chojnice. Na terenie miasta przy linii kolejowej usytuowane są dwie stacje kolejowe (Lidzbark i Lidzbark Miasto). 1 lutego 2007 roku ruch pociągów osobowych został wstrzymany z powodu braku dofinansowania ze strony Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie. Ostateczne zawieszenie ruchu osobowego nastąpiło 1 września 2009 roku w związku z zawieszeniem kursowania pociągu pospiesznego „Warmia” relacji Grudziądz-Kraków Płaszów, który był wtedy ostatnim kursującym przez Lidzbark pociągiem pasażerskim. Obecnie przez Lidzbark jeżdżą tylko pociągi towarowe.

Turystyka

edytuj
 
Znak turystyczny przed wjazdem do miasta

Położenie miasta, bliskość jezior i dużego kompleksu leśnego i zabytkowy układ urbanistyczny, estetyka i kameralność, stwarzają dobre warunki do rekreacji i wypoczynku. Okolice miasta, jak i Gmina Lidzbark charakteryzują się wysokimi walorami przyrodniczymi. Stanowią wymarzone miejsce wypoczynku i rekreacji dla miłośników wędkarstwa, kajakarstwa, grzybobrania, wycieczek pieszych, rowerowych, a także konnych.

Gmina spełnia warunki dla rozwoju turystyki i agroturystyki. Posiada ciekawe tereny, które przyciągają widokami, bazę noclegową i gastronomiczną, a także bazę agroturystyczną. Na terenie gminy zlokalizowane są ośrodki wczasowe na około 2000 miejsc. Charakterystyczną cechą regionu jest różnorodność cech środowiska przyrodniczego, co uwidacznia się w bogactwie flory i fauny, a także w zróżnicowaniu krajobrazu. Ważnym elementem przyrodniczym regionu są jeziora. Są to jeziora polodowcowe, głównie typu rynnowego. Najczęściej są długie, wąskie o stromych brzegach, znacznych głębokościach i nie wyrównanym dnie. Układają się w ciągi połączone ciekami. Większość jezior leży w ciągu rzeki Wel. Jeziora w zdecydowanej większości należą do zbiorników eutroficznych, czyli bogatych w substancje odżywcze. Największy ruch turystyczny obserwuje się nad jeziorami: Lidzbarskim, Piaseczno i Kiełpińskim, wokół których zlokalizowano ośrodki wczasowe.

Na obszarze parków krajobrazowych, w poszczególnych nadleśnictwach wyznaczone zostały również dydaktyczne ścieżki przyrodnicze.

Miasto zdobyło w roku 2012 w plebiscycie organizowanym przez „Gazetę Olsztyńską” tytuł „Letniej stolicy Warmii i Mazur[17]”.

  • Tygodnik Działdowski – mutacja Tygodnika Ciechanowskiego
  • Gazeta Działdowska – dodatek do Gazety Olsztyńskiej

Edukacja

edytuj
  • Przedszkole Miejskie
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Szarych Szeregów
  • Zespół Szkół im. Króla Władysława Jagiełły
    • Technikum
    • Branżowa Szkoła I Stopnia
    • Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
  • Prywatna Zaoczna Szkoła Policealna Zespołu Edukacji „Wiedza”
  • Centrum Kształcenia Ustawicznego

Kultura

edytuj
  • Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
  • Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
  • Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza dla Dzieci i Młodzieży „Mario”
  • Dom Senior+

Organizacje

edytuj
  • Towarzystwo Miłośników Lidzbarka Welskiego
  • Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
  • Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Dzieciom „Mario”
  • Stowarzyszenie Edukacji Ekologicznej „Ekoświt”
  • Polski Związek Wędkarski
  • Polski Związek Niewidomych
  • Kurkowe Bractwo Strzeleckie
  • Związek Harcerstwa Polskiego
  • Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
  • Stowarzyszenie „Wrota Mazur”
  • Ochotnicza Straż Pożarna
  • Młodzieżowa Orkiestra Dęta OSP Lidzbark
  • Klub Honorowych Dawców Krwi
  • Towarzystwo Przyjaciół Pojazdów Zabytkowych „Jednorożec”
  • Chrześcijańskie Stowarzyszenie Charytatywne „Samarytanin”
  • Klub Abstynenta

Kościoły i wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół ewangelicko-augsburski
Osobny artykuł: Dekanat Lidzbark Welski.

W Lidzbarku znajdują się dwie parafie Kościoła Rzymskokatolickiego: parafia św. Wojciecha i parafia Wniebowzięcia NMP, dwa zbory protestanckie. Jeden z nich należy do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, drugi jest częścią Kościoła Chrystusowego oraz Świadkowie Jehowy: zbór Lidzbark[18].

W mieście działa klub sportowy Wel Lidzbark prowadzący sekcje piłkarską i piłki siatkowej. Funkcjonuje także klub sportowy Wel-Bis, który prowadzi sekcję kajakarską. W Lidzbarku prężnie rozwija się sekcja lekkoatletyczna i tenisa stołowego.

Miasta partnerskie

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b GUS Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online].
  2. Lidzbark w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-04-25], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], Tablica nr 22 w formacie XLSX, stat.gov.pl, 20 lipca 2023 [dostęp 2024-04-25] (pol.).
  4. „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. 12, s. 214, 1905. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu. ISSN 0082-5522. [dostęp 2022-09-20]. Cytat: […] Lidzbark leży […] w tej części ziemi lubawskiej, którą Krzyżacy od samego początku zajęli i posiedli […]. (pol.). 
  5. Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo, 1984, s. 191. ISBN 83-04-01090-9. Cytat: […] cały górny bieg Drwęcy wraz z całą ziemią lubawską – to pierwotnie dziedzina pruska plemienia Sasinów […]. (pol.).
  6. Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1980, s. 132.
  7. Jan Bałdowski Warmia i Mazury, mały przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977, s. 114–115
  8. L. Burzyńska-Wentland, Strajki szkolne w Prusach Zachodnich w latach 1906−1907, Gdańsk 2009, s. 84.
  9. Lidzbark.Pl.
  10. http://www.lidzbark.pl/asp/start.asp?page=artykul&tytul=Artykuły&dzial=Artykuły&nr=559.
  11. Dwie rocznice wyzwolenia Lidzbarka – Lidzbark Welski – www.gazetaolsztynska.pl. lidzbark-welski.wm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-18)]..
  12. Jan Bałdowski „Warmia i Mazury, mały przewodnik” Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 114
  13. Lidzbark w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  14. Lidzbark – Nie tylko sikawki. Atrakcje turystyczne Lidzbarku, Ciekawe miejsca Lidzbarku.
  15. Lidzbark Welski – Zamek w Lidzbarku Welskim – OPIS – Polskie zamki.
  16. Lidzbark. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-16)]., WIEM, darmowa encyklopedia.
  17. http://www.lidzbark.pl/asp/pl_start.asp?typ=13&sub=1&menu=7&artykul=960&akcja=artykul.
  18. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-02-05].
  19. Lidzbark.pl - 15 lat współpracy Lidzbark-Oebisfelde [online], lidzbark.pl [dostęp 2024-04-25].

Linki zewnętrzne

edytuj