Wikipedia

Lidzbark

miasto w województwie warmińsko-mazurskim

Lidzbark (pot. Lidzbark Welski, niem. Lautenburg, prus. Welliskas Lēcbargs) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lidzbark.

Lidzbark
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Plac Hallera
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

działdowski

Gmina

Lidzbark

Data założenia

1301

Prawa miejskie

1325

Burmistrz

Maciej Sitarek

Powierzchnia

5,68[1] km²

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


7900[2][3]
1390,8 os./km²

Strefa numeracyjna

23

Kod pocztowy

13-230

Tablice rejestracyjne

NDZ

Położenie na mapie gminy Lidzbark
Mapa konturowa gminy Lidzbark, w centrum znajduje się punkt z opisem „Lidzbark”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Lidzbark”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Lidzbark”
Położenie na mapie powiatu działdowskiego
Mapa konturowa powiatu działdowskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Lidzbark”
Ziemia53°15′37″N 19°49′16″E/53,260278 19,821111
TERC (TERYT)

2803044

SIMC

0930644

Urząd miejski
ul. Sądowa 21
13-230 Lidzbark
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Według danych z 1 stycznia 2018 Lidzbark liczył 7900 mieszkańców[2]. Miasto posiada status miasta turystycznego, ma rozwiniętą bazę noclegową i gastronomiczną. Od 1997 r. patronem miasta jest św. Wojciech.

PołożenieEdytuj

Miasto leży nad rzeką Wel oraz Jeziorem Lidzbarskim, na pograniczu Garbu Lubawskiego i Równiny Urszulewskiej. W pobliżu znajdują się dwa parki krajobrazowe: Górznieńsko-Lidzbarski i Welski.

Lidzbark leży na obszarze ziemi lubawskiej[4], a także na dawnej ziemi Sasinów[5].

ToponimiaEdytuj

Charakterystyczna dla średniowiecznych źródeł jest zmienność nazw w poszczególnych dokumentach. Formy zapisu nazwy dzisiejszego Lidzbarka ewoluowały w następujący sposób: Liczburg, Ludbarc, Luterber, Ludbarz, Liantenberg, Lutterberg, Lutembergk, Luterburg, Litteberg, Lutinberg, Luthbork, Lautenberg, Lautemberg, Lautemburg, Ludberg i Lautenburg[potrzebny przypis].

Językoznawcy przyjmują, że nazwa miasta pochodzi od XIV-wiecznego komtura chełmińskiego Otto von Lutterberga, któremu Lidzbark zawdzięczać miał otrzymanie praw miejskich. Wyewoluowała z niej ostateczna forma niemiecka Lautenburg, zaś już w XVII w. notowane jest równolegle spolszczenie fonetyczne do postaci Lidzbark[6].

HistoriaEdytuj

Lidzbark założono na prawie niemieckim już w 1301 roku. Po nadaniu ziemi chełmińsko-michałowskiej Krzyżakom w 1303 roku zbudowano zamek i ufortyfikowane miasto. Krzyżacy po zajęciu Lidzbarka rozpoczęli na nowo i po swojemu budować miasto. Zakonowi zależało na szybkiej jego budowie ze względu na sąsiedztwo z Mazowszem. Budując go, nadano mu charakter obronny. W tym okresie wybudowano m.in. kościół pw. św. Wojciecha, zamek, młyn i ratusz. Prawa miejskie Lidzbark uzyskał na początku XIV wieku (ok. 1325), w latach 1405–1407 miasto otoczono murami obronnymi z dwiema bramami. W 1415 miało miejsce odnowienie praw miejskich[7]. Mieszkańcy przystąpili do Związku Pruskiego w 1454 r. Po zawarciu II pokoju toruńskiego z Zakonem w 1466 roku miasto znalazło się w granicach Polski. Rozpoczął się wtedy szybki rozwój „grodu nad Welem”, który uzyskał liczne przywileje królewskie. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 miasto znajdowało się w granicach Prus, z wyjątkiem lat 1807–1815, kiedy to stanowiło część Księstwa Warszawskiego. W 1887 r. przez miasto przeprowadzono trasę kolejową z Działdowa do Brodnicy. Do Polski miasto powróciło dopiero 18 stycznia 1920 roku, a 14 sierpnia 1920 na krótko zostało zajęte przez Rosjan. W 1932 roku miasto wyłączono z powiatu brodnickiego i włączono do działdowskiego, a w 1939 wraz z tym drugim przeniesiono z województwa pomorskiego do województwa warszawskiego. W czasie II wojny światowej wielu mieszkańców poniosło śmierć, a miasto zostało zniszczone w trzech czwartych. Po wojnie Lidzbark budowano praktycznie od podstaw[8][9][10], powstały wówczas tartak, garbarnia, cegielnia, mleczarnia oraz Zakład Prefabrykatów Elementów Budowlanych[11].

W latach 1954–1972 miasto nie należało a było siedzibą władz gromady Lidzbark. Lidzbark w latach 1975–1998 leżał na terenie ówczesnego województwa ciechanowskiego i podlegał pod Urząd Rejonowy w Działdowie.

Jeśli chodzi o prawa miejskie, to Lidzbark mógł je otrzymać nie wcześniej niż w XIV wieku. Świadczyć mogłyby o tym pierwsze przywileje miejskie pochodzące z 1410 i 1414 roku. Wiele współczesnych nazw ulic wskazuje na to, że pochodzą one z dość odległych czasów. Takie ulice jak: Zamkowa, Podzamcze, Kościelna, Piaski, Stare Miasto, Sądowa czy też Słomiany Rynek mają pochodzenie historyczne.

Herb miastaEdytuj

Z braku wiarygodnych dokumentów trudno jest ustalić, czy herb miasta pochodzi z okresu rządów krzyżackich, czy też został ustanowiony dopiero po pokoju toruńskim, czyli po 1466 roku. Najstarszy dokument, który przetrwał z herbem Lidzbarka pochodzi dopiero z 1571 roku. Była nim wtedy głowa jednorożca, czyli głowa konia z rogiem na czole. Taki herb znajduje się na pieczęci miejskiej. Należy podkreślić, że pierwszym historykiem niemieckim, który stwierdzał, że herbem miasta Lidzbark jest głowa jednorożca, był F.A. Wossberg. W XVII wieku sporządzono nową pieczęć miasta również z głową jednorożca w tarczy z napisem „Sigillum Civitatis Lautenburgensis”. Pieczęć ta przetrwała blisko 200 lat, aż do czasów rozbiorowych.

W okresie rządów pruskich miasto miało herb przedstawiający orła pruskiego. W 1886 roku mieszkańcy postanowili przywrócić miastu dawny herb i zwrócili się w tej sprawie do Archiwum w Berlinie, z prośbą o potwierdzenie jego autentyczności. Na podstawie orzeczenia archiwum wydało orzeczenie, że herbem Lidzbarka jest głowa jednorożca z rogiem na czole. Władze Lidzbarka kazały jednak sprawić miastu pieczęć z całą figurą jednorożca. Stało się to dlatego, że Beckherrn w swojej monografii o herbach miast pruskich mylnie twierdził, że Lidzbark ma herb przedstawiający całego jednorożca. Wykorzystując opinie Beckherrna, władze miasta nie zezwoliły na używanie dawnego herbu.

W okresie międzywojennym, jak również zaraz po II wojnie światowej, używano herbu przedstawiającego całą figurę jednorożca. Mieszkańcy po powrocie do macierzy w 1920 roku, na skutek dawnej propagandy pruskiej, byli skłonni wierzyć w słuszność takiego herbu.

Od czego natomiast pochodzi herb miasta, nie daje się w ogóle ustalić, po prostu z braku jakichkolwiek przesłanek. Jeśli chodzi o pierwotny kolor tarczy i głowy jednorożca to przypuszcza się, że tarcza była błękitnego, zaś głowa żółtego. Taki właśnie herb dla Lidzbarka zatwierdziło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczypospolitej Polskiej.

DemografiaEdytuj

Piramida wieku mieszkańców Lidzbarka w 2014 roku[12].
 

ArchitekturaEdytuj

ZabytkiEdytuj

  • Kościół św. Wojciecha[13]
  • Resztki gotyckiej baszty zamkowej z XIV wieku[14]
  • Kościół ewangelicko-augsburski z 1829 r. razem z domem kancelaryjnym
  • Założenie urbanistyczne Starego Miasta z lat 1320–1331
  • Budynki: Szkoły Podstawowej, Urzędu Miasta, byłej garbarni, rzeźni, gazowni, dworca kolejowego i kamieniczki secesyjne z przełomu XIX i XX w.
  • Figurka św. Jana Nepomucena nad rzeką Wel z 1802 r.
  • Spichlerz Zbożowy z końca XIX w.
  • Dwie wieże wodociągowe z 1909 r.

GospodarkaEdytuj

PrzemysłEdytuj

Główne zakłady przemysłowe: producent karniszy i rolet KARWEL, fabryka mebli Classic Soffa, fabryka mebli „Wolność”, fabryka betonu komórkowego „H+H Polska”, fabryka tkanin „SE-DA”, przetwórstwo skór „Skórpol” i drewna „Poldrew”, „Dąb-Wel”[15].

TransportEdytuj

DrogiEdytuj

Lidzbark położony jest przy drogach:

Drogi wojewódzkie na terenie miasta:

  • Główny Dworzec
  • Działdowska
  • Nowy Rynek
  • Zieluńska
  • Chopina

KolejEdytuj

Przez Lidzbark przebiega linia kolejowa nr 208 Działdowo – Chojnice. Na terenie miasta przy linii kolejowej usytuowane są dwie stacje kolejowe (Lidzbark i Lidzbark Miasto). 1 lutego 2007 roku ruch pociągów osobowych został wstrzymany z powodu braku dofinansowania ze strony Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie. Ostateczne zawieszenie ruchu osobowego nastąpiło 1 września 2009 roku w związku z zawieszeniem kursowania pociągu pospiesznego „Warmia” relacji Grudziądz-Kraków Płaszów, który był wtedy ostatnim kursującym przez Lidzbark pociągiem pasażerskim. Obecnie przez Lidzbark jeżdżą tylko pociągi towarowe.

TurystykaEdytuj

 
Znak turystyczny przed wjazdem do miasta

Położenie miasta, bliskość jezior i dużego kompleksu leśnego i zabytkowy układ urbanistyczny, estetyka i kameralność, stwarzają dobre warunki do rekreacji i wypoczynku. Okolice miasta, jak i Gmina Lidzbark charakteryzują się wysokimi walorami przyrodniczymi. Stanowią wymarzone miejsce wypoczynku i rekreacji dla miłośników wędkarstwa, kajakarstwa, grzybobrania, wycieczek pieszych, rowerowych, a także konnych.

Gmina spełnia warunki dla rozwoju turystyki i agroturystyki. Posiada ciekawe tereny, które przyciągają widokami, bazę noclegową i gastronomiczną, a także bazę agroturystyczną. Na terenie gminy zlokalizowane są ośrodki wczasowe na około 2000 miejsc. Charakterystyczną cechą regionu jest różnorodność cech środowiska przyrodniczego, co uwidacznia się w bogactwie flory i fauny, a także w zróżnicowaniu krajobrazu. Ważnym elementem przyrodniczym regionu są jeziora. Są to jeziora polodowcowe, głównie typu rynnowego. Najczęściej są długie, wąskie o stromych brzegach, znacznych głębokościach i nie wyrównanym dnie. Układają się w ciągi połączone ciekami. Większość jezior leży w ciągu rzeki Wel. Jeziora w zdecydowanej większości należą do zbiorników eutroficznych, czyli bogatych w substancje odżywcze. Największy ruch turystyczny obserwuje się nad jeziorami: Lidzbarskim, Piaseczno i Kiełpińskim, wokół których zlokalizowano ośrodki wczasowe.

Na obszarze parków krajobrazowych, w poszczególnych nadleśnictwach wyznaczone zostały również dydaktyczne ścieżki przyrodnicze.

Miasto zdobyło w roku 2012 w plebiscycie organizowanym przez „Gazetę Olsztyńską” tytuł „Letniej stolicy Warmii i Mazur[16]”.

MediaEdytuj

  • Tygodnik Działdowski – mutacja Tygodnika Ciechanowskiego
  • Gazeta Działdowska – dodatek do Gazety Olsztyńskiej

EdukacjaEdytuj

  • Przedszkole Miejskie
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Szarych Szeregów
  • Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
  • Zespół Szkół im. Króla Władysława Jagiełły
    • Technikum
    • Branżowa Szkoła I Stopnia
  • Prywatna Zaoczna Szkoła Policealna Zespołu Edukacji „Wiedza”
  • Centrum Kształcenia Ustawicznego

KulturaEdytuj

  • Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
  • Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
  • Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza dla Dzieci i Młodzieży „Mario”
  • Dom Senior+

MuzeaEdytuj

OrganizacjeEdytuj

  • Towarzystwo Miłośników Lidzbarka Welskiego
  • Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
  • Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Dzieciom „Mario”
  • Stowarzyszenie Edukacji Ekologicznej „Ekoświt”
  • Polski Związek Wędkarski
  • Polski Związek Niewidomych
  • Kurkowe Bractwo Strzeleckie
  • Związek Harcerstwa Polskiego
  • Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
  • Stowarzyszenie „Wrota Mazur”
  • Ochotnicza Straż Pożarna
  • Młodzieżowa Orkiestra Dęta OSP Lidzbark
  • Klub Honorowych Dawców Krwi
  • Towarzystwo Przyjaciół Pojazdów Zabytkowych „Jednorożec”
  • Chrześcijańskie Stowarzyszenie Charytatywne „Samarytanin”
  • Klub Abstynenta

Kościoły i wspólnoty wyznanioweEdytuj

 
Kościół ewangelicko-augsburski
Osobny artykuł: Dekanat Lidzbark Welski.

W Lidzbarku znajdują się dwie parafie Kościoła Rzymskokatolickiego: parafia św. Wojciecha i parafia Wniebowzięcia NMP, dwa zbory protestanckie. Jeden z nich należy do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, drugi jest częścią Kościoła Chrystusowego oraz Świadkowie Jehowy: zbór Lidzbark[17].

SportEdytuj

W mieście działa klub sportowy Wel Lidzbark prowadzący sekcje piłkarską i piłki siatkowej. Funkcjonuje także klub sportowy Wel-Bis, który prowadzi sekcję kajakarską. W Lidzbarku prężnie rozwija się sekcja lekkoatletyczna i tenisa stołowego.

Miasta partnerskieEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2010 r.. [dostęp 2010-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-06)].
  2. ↑ a b Lidzbark w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  4. ↑ „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. 12, s. 214, 1905. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu. ISSN 0082-5522. [dostęp 2022-09-20]. Cytat: […] Lidzbark leży […] w tej części ziemi lubawskiej, którą Krzyżacy od samego początku zajęli i posiedli […]. (pol.). 
  5. ↑ Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo, 1984, s. 191. ISBN 83-04-01090-9. Cytat: […] cały górny bieg Drwęcy wraz z całą ziemią lubawską – to pierwotnie dziedzina pruska plemienia Sasinów […]. (pol.).
  6. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1980, s. 132.
  7. ↑ Jan Bałdowski Warmia i Mazury, mały przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977, s. 114–115
  8. ↑ Lidzbark.Pl.
  9. ↑ http://www.lidzbark.pl/asp/start.asp?page=artykul&tytul=Artykuły&dzial=Artykuły&nr=559.
  10. ↑ Dwie rocznice wyzwolenia Lidzbarka – Lidzbark Welski – www.gazetaolsztynska.pl. lidzbark-welski.wm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-18)]..
  11. ↑ Jan Bałdowski „Warmia i Mazury, mały przewodnik” Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 114
  12. ↑ Lidzbark w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  13. ↑ Lidzbark – Nie tylko sikawki. Atrakcje turystyczne Lidzbarku, Ciekawe miejsca Lidzbarku.
  14. ↑ Lidzbark Welski – Zamek w Lidzbarku Welskim – OPIS – Polskie zamki.
  15. ↑ Lidzbark. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-16)]., WIEM, darmowa encyklopedia.
  16. ↑ http://www.lidzbark.pl/asp/pl_start.asp?typ=13&sub=1&menu=7&artykul=960&akcja=artykul.
  17. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-02-05].

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lidzbark&oldid=70120539”