Lipowiec (obwód winnicki)
Lipowiec (ukr. Липовець) - miasto w obwodzie winnickim na Ukrainie, siedziba władz rejonu lipowieckiego.
| |||
| |||
| |||
| Państwo |  Ukraina
| ||
| Obwód |  winnicki
| ||
| Rejon | lipowiecki | ||
| Populacja (2019) • liczba ludności |
8 303[1] | ||
| Nr kierunkowy | +380 4358 | ||
| Kod pocztowy | 22500-22505 | ||
Położenie na mapie obwodu winnickiego   Lipowiec | |||
Położenie na mapie Ukrainy  Lipowiec | |||
 49°12′58″N 29°03′22″E/49,216111 29,056111
| |||
| Strona internetowa | |||
Portal  Ukraina
| |||
HistoriaEdytuj
W I RzeczypospolitejEdytuj
Według zapisu z roku 1545 Lipowiec istniał już w XIV wieku. Na mocy postanowień unii lubelskiej z 1569 roku wraz ze wschodnim Podolem został włączony do Korony Królestwa Polskiego (pierwsze przekazania podolskich zamków, miasteczek i wsi od Litwinów Polakom rozpoczęły się jeszcze na pocz. XV w.) i wchodził w skład dóbr książąt Ostrogskich. Na początku XVII w. Janusz Ostrogski zbudował tu zamek. W tym też czasie Lipowiec otrzymał prawa miejskie. W 1606 Lipowiec był lokowany na prawie magdeburskim przez króla Polski Zygmunta III Wazę. W roku 1629, jak wynika ze spisów podymnego województwa bracławskiego, w obręb miasta wchodził Stary i Nowy Lipowiec, poprzednio oddzielne osady. Po śmierci Janusza Ostrogskiego jego dobra przeszły w ręce książąt Zasławskich.
Stosunki z kozakami często układały się pomyślnie. Rusińscy żołnierze, utrzymujący się z królewskiego żołdu, w 1626 roku zdołali odbić pod wodzą Stefana Czetwertyńskiego harem krymskiego chana. Właściciel wioski Żorniszcze pod Lipowcem Lawrin Piasoczyński był posłem na Sejm.
Kozacki hetman Iwan Kułaga-Petrażycki wybrał Pryłukę pod Lipowcem na swoją stolicę, skąd efektywnie wpływał na politykę króla Władysława IV Wazy. Ten sam Petrażycki na czele wojsk kozackich pod dowództwem Chodkiewicza razem z wojskiem zwyciężył w bitwie z ponad 200-tysięczną armią turecką.
W 1645 roku Wilga Godzimirski założył nad brzegiem Sobu klasztor dominikanów, o którym pozostała wzmianka w generalnym kapitule Walencji z 1647 roku.
W czasach powstania Chmielnickiego mieszczanie lipowieccy utworzyli sotnię kozacką, która wchodziła w skład kalnickiego (a od końca lat sześćdziesiątych XVII wieku bracławskiego) pułku. Wokół miasta wzniesiono umocnienia obronne. W marcu 1651 roku pod murami lipowieckiego zamku pułki kozackie Chmielnickiego rozgromiły awangardę polskich wojsk hetmana Marcina Kalinowskiego, zapobiegając w ten sposób oskrzydleniu Winnicy, gdzie bronił się Iwan Bohun. W odpowiedzi Stefan Czarniecki spalił miasto, które na długo opustoszało.
W latach 1737 i 1768 w okolicach miasta grasowali hajdamacy, a w samym Lipowcu stacjonowały polskie oddziały ekspedycyjne. W lipowieckim zamku znajdował się słynny na całą Rzeczpospolitą „Diamentowy kamień” (ukraiński dramaturg Iwan Koczerga opisał to wydarzenie w dramie o takiej samej nazwie).
W roku 1775 miasto kupili Głowiński i Strusiński, a na początku XIX wieku należało ono do Rogozińskich i Zdziechowskich. Dzięki hrabiemu Strusińskiemu niewielkie miasteczko zostało podniesione do rangi powiatowego i otrzymało własny herb w kolorach polskiej flagi (biały byk na czerwonym polu).
Po II rozbiorze Polski w roku 1793 wraz ze wschodnim Podolem Lipowiec zajęła Rosja.
Pod zaboramiEdytuj
W 1796 roku Lipowiec otrzymał herb i został stolicą powiatu guberni kijowskiej. Rola Polaków na tych ziemiach była tak wielka, że nawet po zaborach rosyjskie okupacyjne władze wybrały miejscowego Tadeusza Kozłowskiego na gubernialnego przewodniczącego dworzan, a Przyłuskiego z Napadówki – na powiatowego.
Na początku XX wieku Lipowiec był w zasadzie miasteczkiem żydowskim; w roku 1900 mieszkało tu 4135 Żydów.
Po rozpadzie Cesarstwa Rosyjskiego przez Lipowiec przebiegała linia podziału 2. i 6. Armii WP (w tej ostatniej walczyły także oddziału URL Omelianowicza-Pawłenki). Kilka kilometrów na północ od Lipowca I Konarmia Budionnego przerwała linię Ukraińskiego frontu i od czerwca 1920 roku do 1991 w Lipowcu rządzili bolszewicy i komuniści.
Rządy SowietówEdytuj
Ale po okupacji Podola przez Czerwoną Armię Polacy wciąż stanowili liczną grupę mieszkańców Lipowca i okolicznych wiosek. Tutaj w latach 20. działało kilka polskich szkół. Wierni uczęszczali do dziesiątków kościołów, pozamykanych w latach 30. w okresie walki ze „szpiegami faszystowskiej Polski”.
Od roku 1923 Lipowiec był stolicą rejonu, ale po 1925 występuje już tylko osada typu miejskiego obwodu winnickiego. W 1941 roku w okolicach osady miało miejsce jedno z pierwszych kontruderzeń Armii Czerwonej, w wyniku którego poniosła ciężkie straty słowacka brygada zmotoryzowana, której ale udało się w końcu Lipowiec zdobyć. Walki o wyzwolenie Lipowca w roku 1944 trwały dwa miesiące. W marcu 38. Armia zdołała przełamać niemieckie linie obronne i wkrótce wyzwoliła cały rejon.
Ostateczną depolonizację rejonu zakończono w roku 1946, zmieniając polskie nazwy wiosek na ukraińskie. Wincentówka została Wikentijowką, Rotmistrzówka – Werbiwką. Pięknówka stała się Swerdłowką.
Historia KościołaEdytuj
Po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości w Lipowcu i Wachnówce na nowo zarejestrowano parafie katolickie. W samym centrum miasta rejonowego wybudowano śnieżno-biały kościół. Niestety wskutek asymilacji Msze święte odbywają się dziś w Lipowcu bardzo rzadko, a ilość Polaków, przyznających się do korzeni polskich w Lipowcu, stanowi dziś zaledwie 10-15 osób.
Pierwszy drewniany kościół został wybudowany w Lipowcu w pierwszej połowie XVIII w. Ówczesny właściciel miasta książę Dominik Zasławski pozwolił klerowi na branie dziesięciny od swoich poddanych, potrzebnej na utrzymanie parafii i kościoła.
W 1645 roku Wilga Godzimirski założył nad brzegiem Sobu klasztor dominikanów, o którym pozostała wzmianka w generalnym kapitule Walencji z 1647 roku.
Pierwsze świątynie katolickie w Lipowcu zostały spalone przez kozaków w czasach Chmielnicczyzny.
Normalne życie wróciło na Podole i ziemię lipowiecką na początku XVIII wieku. Wtedy jeszcze Lipowiec z okolicznymi wioskami należał do diecezji kijowskiej. Po zaborach w powiecie lipowieckim Guberni Kijowskiej działało już zaledwie 18 parafii katolickich przez aktywny udział miejscowych Polaków w powstaniach w latach 1831 i 1863. Po Styczniowym carska policja zniszczyła także polską szkołę w miasteczku, jako „ognisko polskości, wrogie do cara”.
Kościoły, w których aktywnie gromadzili się Polacy, znajdowały się także w Zozowie, Pryłuce i Wachówce. W samym Lipowcu do pocz. XIX w. funkcjonowała tylko kaplica - przez brak funduszy na odbudowę spalonego drewnianego kościoła. Nowy kościół zaczął budować w 1803 r. hrabia Strytuński. Budowę zakończyła prawie 20 lat później – w 1822 r. jego wdowa, z domu Zamojska. Ciekawostką jest to, że pierwszym proboszczem nowej świątyni został syn szwedzkiego Karola Gustawa – baron Truchzes. W połowie XIX wieku parafia lipowiecka naliczała około 440 katolików, którzy mieszkali przeważnie na osiedlach „Zamczysko” i „Polska”.
Drugi kościół też był drewniany i po 30 latach od konsekrowania już potrzebował remontu. Biskup diecezji łucko-żytomierskiej podjął decyzję o wybudowaniu nowego, murowanego kościoła w Lipowcu. Ta budowa trwała przez długie-długie lata.
Podczas II Wojny Światowej świątynia została doszczętnie zniszczona prawdopodobnie przez uciekające oddziały czerwonoarmistów. Przez długi czas tylko fundament tego kościoła, znajdujący się obok szkoły nr 2 w Lipowcu przypominał o byłej historii tego miasteczka.
W 2001 roku komisja na czele z ówczesnym burmistrzem Marusyczem uchwaliła decyzję o nadaniu pozwolenia na budowę nowego kościoła, który wybudowano w rekordowym tempie – jeden rok. Znajduje się on w przy centralnym placu miasta. Przy kościele ma stanąć krzyż upamiętniający walkę Polaków i Ukraińców z bolszewikami w 1920 roku.
DemografiaEdytuj
Urodzeni w LipowcuEdytuj
- Józef Gałęzowski – polski pedagog i polityk
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.13
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ Чисельність наявного населёння України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України. Київ, 2013. стор.43
Linki zewnętrzneEdytuj
- Lipowiec w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. V: Kutowa Wola – Malczyce. Warszawa 1884.
- Lipowiec na stronie Rady Najwyższej Ukrainy