Wikipedia

Lista biskupów Faras

lista w projekcie Wikimedia

Lista biskupów Faras – jeden z najważniejszych dokumentów odnalezionych przez polską misję archeologiczną w Faras, wypisany na tynku w niszy ściany wschodniej dawnego baptysterium katedry[1]. Zawiera 27 imion. Podaje miesiąc śmierci biskupa oraz długość jego episkopatu. Najstarszą część listy datuje się na ok. 902 r. po Chr. Została ona sporządzona w części w języku greckim, w części w koptyjskim. W całości widać wyraźne wpływy staronubijskiej ortografii. Zabytek ten nie zachował się dobrze do naszych czasów, głównie z powodu wilgoci[2]. Na podstawie Listy ustalono chronologię rozwoju malarstwa w Faras (dzięki zwyczajowi, według którego biskup najpóźniej w drugim roku po objęciu stanowiska umieszczał swój portret w katedrze), co pomogło w ustalaniu dziejów malarstwa nubijskiego oraz koptyjskiego w okresie od początku VIII do końca XIII w.[3]

Ściana baptysterium z listą biskupów znajdującą się po prawej stronie środkowej postaci – Chrystusa

Opis Listy edytuj

Lista, o wymiarach 58x87 cm, pierwotnie znajdowała się na ścianie w niszy w południowo-wschodnim narożniku katedry w Faras (na prawo od wizerunku Chrystusa Emmanuela, umieszczonego w środku niszy), obecnie prezentowana jest w Muzeum Narodowym Sudanu w Chartumie. Została spisana czarnym atramentem w 31 liniach. Wyróżnia się pięć kolumn, w których znajdują się kolejno (od lewej): 1. imię, 2. słowo: „lat”, 3. lata episkopatu, 4. miesiąc śmierci i 5. dzień śmierci biskupa. Pozycje ostatnich biskupów z Listy zostały uzupełnione o dodatkowe dane – zawierają określenie „Biskup Pachoras”, imię „duchowego” ojca oraz wiek zmarłego[2].

Na podstawie stylu pisma można stwierdzić, że listę tworzyły różne osoby z wyjątkiem pierwszych piętnastu pozycji, które zostały spisane przez jednego człowieka, oraz pozycji nr 19 i 20, które również wykonał jeden skryba. Ponadto, w przypadku imion nr 16 i 20, widoczna jest renowacja istniejących wcześniej napisów, polegająca na ponownym nakreśleniu liter czarnym tuszem lub napisaniu imienia od nowa (przez inną osobę niż oryginalnie)[2].

Biskupi, których imiona zostały umieszczone na Liście edytuj

 
Biskup Petros I pod opieką św. Piotra. Malowidło pochodzące z katedry w Faras, obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie
  1. Aetios – pierwszy biskup Faras reprezentujący odłam melchicki. Jego imię znane jest jedynie z Listy biskupów umieszczonej na ścianie Katedry w Faras (Listy biskupów). Mianowany najprawdopodobniej przez metropolitę Dongoli, sprawował swój urząd w latach 620–630. Imię biskupa, którego początek jest rekonstrukcją autorstwa Stefana Jakobielskiego, świadczy o jego bizantyjskim pochodzeniu. Aetios uznawany jest za fundatora najstarszej faraskiej katedry[4].
  2. Sarapion
  3. Pozycja nieczytelna z powodu złego stanu zachowania zabytku.
  4. Pilatos – biskup Faras, którego imię znane jest z Listy biskupów oraz z dwóch monogramów zachowanych na elementach architektonicznych, co świadczyło o jego działalności budowlanej. Monogramy mają kształt krzyża, przy każdym z zakończeń ramion umieszczono litery odnoszące się do jego imienia oraz napis ΠΟΛΛΑΤΑ ΕΤΙ (jest to formuła często pojawiającą się w Faras i oznacza „na wiele lat”)[2].
  5. Paulos – biskup-proedros Faras, którego urzędowanie przypada na wczesny VIII w. W pobliżu Katedry odkryto dwie stele fundacyjne datowane na 707 r. i zapisane w języku greckim i koptyjskim, które wymieniają biskupa Paulosa jako fundatora przybytku powstałego na miejscu katedry Aetiosa[2].
  6. Mena – biskup Faras, który zmarł ok. 730 r.
  7. Mathaios – biskup Faras, który zakończył swój urząd w 766 r.
  8. Ignatios – biskup Faras urzędujący do 802 r.
  9. Joannes I – biskup Faras, który zakończył swój urząd w 809 r.
  10. Joannes II – biskup Faras, najpewniej objął urząd po 809 r.
  11. Markos – biskup Faras, sprawował urząd pomiędzy 810–826 r.
  12. Khael I – biskup Faras urzędujący do 827 r.
  13. Thomas – biskup Faras, pełnił swój urząd do 862 r.
  14. Iesou I – biskup Faras pełniący urząd do ok. 866 r.
  15. Kyros – biskup Faras, który swój urząd objął w późnym IX w., a zmarł w 902 r. Należał do odłamu monofizyckiego i pochodził z terenów Nubii. Jego wizerunek zachował się na fresku w katedrze w Faras i stanowi najstarszy zabytek spośród portretów biskupich zdobiących ściany budowli. Obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Chartumie[5].
  16. Andreas – biskup Faras sprawujący swój urząd do 903 r.
  17. Kollouthos – biskup Faras, który pełnił urząd do 923 r.
  18. Stephanos – biskup Faras, który sprawował swój urząd do 926 r.
  19. Elias – biskup Faras sprawujący swój urząd z tytułem metropolity do 953 r.
  20. Aaron – biskup – metropolita Faras, który sprawował swój urząd do 972 r.
  21. Petros I – biskup – metropolita Faras należący do odłamu monofizyckiego, który sprawował swój urząd w latach 974–999. Sportretowany na fresku zamieszczonym w katedrze. Na przedstawieniu ukazano stojącego za nim Piotra apostoła, po którym nosił swoje imię[6].
  22. Joannes III – biskup Faras sprawujący swój urząd od 997 r. do 21. 09. 1005 r. Jego ciało zostało pochowane w grobowcu przylegającym do południowo-wschodniej ściany katedry[5]. Wraz z nim rozpoczyna się okres urzędowania biskupów reprezentujących odłam melchicki. W czasie swojego pontyfikatu przeprowadził prace remontowe katedry[6].
  23. Merkourios – biskup Faras, który pełnił urząd od 1031 do 1052 r. Jego portret znajdował się na ścianie w katedrze; brak koptyjskiego nakrycia głowy wskazuje na przynależność biskupa do odłamu melchickiego[6]. Inskrypcja umieszczona na steli nagrobnej Merkouriosa nazywa go synem („duchowym”) biskupa Joannesa[5].
  24. Petros II – biskup Faras sprawujący swój urząd do 1062 r.
  25. Georgios – biskup Faras służący w katedrze do 1097 r. Jego wizerunek przedstawiony na ścianie katedry jest ostatnim biskupim portretem w tej budowli. Strój biskupa wskazuje na jego przynależność do odłamu monofizyckiego[6].
  26. Khael II – biskup Faras, pełnił swój urząd do 1124 r.
  27. Iesou II – ostatni z Listy biskupów z Faras, służył w katedrze do 1170 lub 1175 r.[6]

W 1005 r. objął swój urząd w Faras biskup melchicki Marianos, jednak jego imię nie zostało zawarte na Liście biskupów. Urząd biskupa katedry sprawował najprawdopodobniej do 1031 r. Zmarł w 1036 r., a inskrypcja nagrobna wskazuje jako miejsce śmierci Quasr Ibrim (co przypuszczalnie stało się przyczyną pominięcia jego imienia na Liście)[2]. Wizerunek biskupa Marianosa pod opieką Matki Boskiej z Dzieciątkiem i Chrystusa zachował się w Katedrze, a obecnie znajduje się w Polsce w Muzeum Narodowym w Warszawie[5].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Stefan Jakobielski, Some New Data to the History of Christian Nubia as Found in Faras' Inscriptions, „Klio”, 51, 1969, s. 499 [dostęp 2016-05-24].
  2. ↑ a b c d e f Stefan Jakobielski, A history of the bishopric of Pachoras on the basis of Coptic inscriptions = Dzieje biskupstwa pachoras na podstawie inskrypcij koptyjskich, Warszawa: PWN, 1972 [dostęp 2016-05-24].
  3. ↑ Kazimierz Michałowski, Od Edfu do Faras: polskie odkrycia archeologii śródziemnomorskiej, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974 [dostęp 2016-07-08].
  4. ↑ Godlewski W., Zych I., Pachoras: the Cathedrals of Aetios, Paulos and Petros : the architecture, Warsaw: Warsaw University Press, 2006, ISBN 83-235-0167-X [dostęp 2016-06-01] (ang.).
  5. ↑ a b c d Richard A. Lobban jr., Historical Dictionary of Ancient and Medieval Nubia, Scarecrow Press, 9 grudnia 2003, ISBN 978-0-8108-6578-5 [dostęp 2016-06-01] (ang.).
  6. ↑ a b c d e Tadeusz Gołgowski, Z problematyki ikonografii biskupów Pachoras, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie / Muzeum Narodowe .”, 1967, s. 175–190, ISSN 0509-6936 [dostęp 2016-06-01] (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Godlewski W., Zych I., Pachoras: the Cathedrals of Aetios, Paulos and Petros: the architecture, Warszawa 2006.
  • Gołgowski T., Z problemtyki ikonografii biskupów Pachoras, Rocznik Muzeum Narodowego 11, 1967, 175-190.
  • Jakobielski S., Faras III. A History of the Bishopric of Pachoras on the Basis of Coptic Inscriptions, Warszawa 1972.
  • Jakobielski S., Some New Data to the History of Christian Nubia as Found in Faras' Inscriptions, Klio 51, 1969, 499-503.
  • Lobban R. A., Historical Dictionary of Ancient and Medieval Nubia, Scarecrow Press, 2003.
  • Michałowski K., Od Edfu do Faras. Polskie odkrycia archeologii śródziemnomorskiej, Warszawa 1983.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lista_biskupów_Faras&oldid=70546041”