Lista ożywionych języków

Ożywiony język – język, którego status znalazł się w pobliżu wymarcia, całkowicie wymarł albo został jedynie jako liturgiczny lub pisany, a następnie został celowo przywrócony i odzyskał część dawnego stanu.

Jedynym znaczącym przykładem sukcesu w dziedzinie ożywienia języka jest hebrajski, a wszystkie pozostałe przypadki są inicjatywami o ograniczonym sukcesie. Kornijski został w ograniczonym stopniu przywrócony po kilkuset latach od wymarcia, a liwski i manx jeszcze w czasach w których żyli ludzie pamiętający te języki.

Ajnuski

Język ajnuski używany w społeczności ludu Ajnów w północnej Japonii jest obecnie określany przez japońskich uczonych jako „umierający język”. Badanie przeprowadzone na Hokkaido w 2006 r. wykazało, że tylko 4,6% ankietowanych Ainu było w stanie rozmawiać lub „mówić trochę” po ajnusku. Do 2001 r. język nie był nauczany w żadnej szkole podstawowej ani średniej w Japonii, ale był oferowany w wielu centrach językowych i uniwersytetach na Hokkaido, a także na tokijskim Uniwersytecie Chiba. Stację radiowa w języku ajnuskim otwarto w 2001 roku. Drukowane są również książki.

Andaluzyjski arabski

Mahomat Abrahim, student historii i badacz amator cywilizacji islamskiej, nauczył się andaluzyjskiego arabskiego w wariancie walenckich morysków sprzed wypędzenia ich w 1609 roku, jako drugiego języka i próbuje zachęcić innych hiszpańskich muzułmanów do nauki.

Aranejski

Oznakowanie aranejskie w Bossòst, Val d’Aran

Język używany w dolinie Aran to znormalizowana forma pirenejskiej odmiany gaskońskiej języka oksytańskiego. Kiedyś uważany za język zagrożony wyginięciem, używany głównie przez osoby starsze, obecnie przeżywa renesans; ma status urzędowego wraz z katalońskim i kastylijskim (hiszpańskim) w Katalonii, a od 1984 r. uczy się go w szkołach.

Dalmatyński

Język mówiony w Dalmacji, w regionie nadmorskim Chorwacji, wymarł w XIX wieku. Jego ostatnim znanym ojczystym mówcą był Tuone Udaina, który zmarł 10 czerwca 1898 roku. Język dalmatyński jest odradzany przez działaczy dalmatyńskich, a dziś szacuje się, że żyje około 20 użytkowników języka dalmatyńskiego.

Hawajski

Na sześciu z siedmiu zamieszkałych wysp Hawajów, język hawajski został wyparty przez angielski i nie jest już używany jako codzienny język komunikacji. Jedynym wyjątkiem jest Niʻihau, gdzie hawajski nigdy nie był zagrożony i nadal jest używany prawie wyłącznie. Rodzimi użytkownicy języka z Ni’ihau mówią po hawajsku w sposób znacznie różniący się od hawajskiego na innych wyspach – tak różny, że zrozumienie tego języka przez hawajskich użytkowników spoza Ni’ihau może być trudne.

W ostatnich dziesięcioleciach wzrósł wysiłek na rzecz ożywienia języka. Szkoły języka hawajskiego są otwarte dla dzieci, których rodziny chcą zachować (lub wprowadzić) język hawajski dla następnego pokolenia. Na lokalnej stacji NPR znajduje się krótki odcinek zatytułowany „Hawajskie słowo dnia”.

Hebrajski

Pierwsza szkoła hebrajska w Riszon le-Cijjon

Hebrajski został wskrzeszony jako język mówiony dwa tysiące lat po tym, jak przestał być używany (chociaż zawsze był używany jako język pisany) i jest uważany za „historię sukcesu” w odrodzeniu języka. Chociaż był używany w liturgii i w ograniczonym zakresie w handlu, wymarł jako język używany w życiu codziennym aż do jego odrodzenia. Był na początku uważany za niepraktycznie archaiczny lub zbyt święty do codziennej komunikacji, chociaż w rzeczywistości był używany jako międzynarodowy język Żydów, którzy nie mieli innego wspólnego języka. Istniało kilka gazet w Europie na początku XIX wieku, a szereg konferencji syjonistycznych odbywał się wyłącznie w języku hebrajskim. Począwszy od końca XIX wieku, odrodził się jako codzienny język mówiony w ramach powstającego ruchu syjonistycznego. Eliezer Ben-Jehuda w dużej mierze przewodził działaniom ożywiającym, a jego syn Itamar Ben-Awi wychował się jako pierwsze dziecko z hebrajskim jako ojczystym językiem, od czasu wymarcia. Hebrajski jest obecnie głównym językiem urzędowym Izraela. Mówi w nim dziś ponad 9 000 000 osób.

Kornijski

Pierwsze wersety Origo Mundi, napisanej przez nieznanego mnicha pod koniec XIV wieku

Kornijski był używany w Kornwalii, aż wyginął jako język mówiony pod koniec XVIII wieku. Język zanikał od XIV wieku, a do czasu śmierci ostatnich biegłych mówców używano go tylko na zachodnich obrzeżach hrabstwa. Uważa się, że Dolly Pentreath (zm. 1777) była ostatnim mówcą tego języka. Zachowała się literatura z okresu średniowiecza i okresu Tudorów oraz fragmenty, z XVII i XVIII wieku, które pozwoliły na odtworzenie kornijskiego przez niewielką grupę entuzjastów w XX wieku. Odrodzony kornijski pożycza dużo z walijskiego i bretońskiego, aby móc się unowocześnić. Liczbę osób mówiących po kornijsku trudno oszacować, ale uważa się, że około 500 osób ma stopień biegłej znajomości języka. Języka uczy się teraz w niektórych szkołach w Kornwalii. Niedawno UNESCO przeklasyfikowało język z „wymarłego” na „krytycznie zagrożony”.

Lazyjski

Atlas UNESCO, języków świata deklaruje lazyjski jako język zagrożony. Lazyjski jest południowo-zachodnim językiem kaukaskim używanym przez ok. 30 000 osób jako język ojczysty wzdłuż wschodniego wybrzeża Morza Czarnego w Turcji oraz w niektórych częściach Adżarii. Region, w którym mieszkają ludność Lazów. Ponieważ lazyjski jest przede wszystkim językiem mówionym, a prawie wszyscy nowi mówcy dorastają w dwujęzyczności (zazwyczaj mówiąc po lazyjsku i turecku), język ten jest zagrożony wyginięciem. Chociaż alfabet lazyjski został stworzony pod koniec lat dwudziestych przez rodzimego folklorystę – Iskendera Tsitasiego, który publikował czasopisma i wiersze do 1938 r. Istniało wiele przeszkód dla nauczania lazyjskiego takich jak brak zasobów do nauki i ograniczona dokumentacja języka, Dlatego lazyjski pozostawał głównie językiem mówionym, dopóki nie pojawiło się czasopism o nazwie „Ogni” („Czy słyszałeś”) i pierwszy słownik lazyjski. Mały Książę Antoine de Saint-Exuperyego stała się pierwszą książką, która została formalnie przetłumaczona na lazyjski. Obecne i przyszłe pokolenia studentów, nauczycieli i autorów Lazyjskich jest zachęcane do udziału w procesie rewitalizacji języka, torując tym samym drogę dla powstania literatury lazyjskiej.

Liwski

Liwski jest językiem fińskim używanym na Łotwie. Jest to jeden z trzech języków (wraz z Manx i kornijskim) wymienionych na liście wskrzeszonych przez UNESCO.

Leoński

Leoński została uznana przez UNESCO za poważnie zagrożony w 2006 r. Jedyne prawne odniesienie do tego języka znajduje się w statucie autonomicznym Kastylii i Leónu. Rząd prowincji León wspiera znajomość tego języka poprzez kursy, obchodząc „Dzień języka leońskiego” i sponsorując literaturę. Samorząd lokalny Leónu posługuje się językiem leońskim w niektórych swoich biurach, organizuje kursy dla dorosłych. Języka leońskiego uczy się w dwóch szkołach miasta León od lutego 2008 r. Władze lokalne oświaty oświadczyły, że będzie nauczany we wszystkich szkołach na kursie.

Łacina

Łacina używana w bankomacie

Łacina była historycznie językiem Cesarstwa Rzymskiego, a po jego upadku rozprzestrzeniła się w Europie i poza nią, częściowo dzięki jej roli w Kościele rzymskokatolickim i jako język nauki.

Istnieją filmy fabularne w języku łacińskim. Dwa znaczące przykłady obejmują „Sebastian” z 1976 oraz „Pasja'' z 2004 (która zawiera również aramejski).

Manx

Manx to język używany na wyspie Man, która znajduje się na Morzu Irlandzkim, między Szkocją, Anglią, Irlandią i Walią. Manx przestał funkcjonować jako język wspólnotowy w pierwszej ćwierci XX wieku, ale został przywrócony przez entuzjastów w czasach, gdy wciąż żyło wielu rodzimych użytkowników języka. Chociaż w pewnym momencie żaden z rodzimych użytkowników języka nie żył i mógł zostać oficjalnie sklasyfikowany jako „martwy” w 1975 r., rewitalizacja wydaje się zyskać na sile w ostatnich latach. W Manx Radio są nadawane regularne programy. W 2012 r. w unscoill Ghaelgagh kształciło się 69 uczniów.

Maoryski

Maoryski jest rodzimym językiem Nowej Zelandii, gdzie był powszechnie używany do XX wieku. W ostatnim czasie podjęto inicjatywy mające na celu ożywienie maoryskiego jako języka mówionego.

Massachusett

W XXI wieku Wampanoag stał się pierwszym wskrzeszonym językiem indiańskim w Stanach Zjednoczonych, w którym wychowały się małe dzieci.

Pruski

Staropruski to język bałtycki, pierwotnie wyginął na początku XVIII wieku. Podjęto próbę ożywienia w 1989 r. jako ożywiony staropruski lub „neo” – pruski.

Sanskryt

Sanskryt był językiem pan-indyjskim w czasach wedyjskich, ale stracił swoje znaczące miejsce wśród dialektów mówionych we współczesnych Indiach. Od XVIII wieku podjęto szereg prób ożywienia sanskrytu. Jednak w tej roli została zakwestionowana przez różne języki takie jak hindi, urdu i angielski, jednak wbrew powszechnej opinii nigdy nie wymarł całkowicie.

Wiele terminów naukowych i administracyjnych w Indiach i Nepalu jest nazwanych w sanskrycie, jako odpowiednik zachodniej praktyki nadawania nazw naukowych w języku łacińskim.

Współczesny sanskryt jest używany w około czterech wioskach w Indiach. Wioska Mattur w środkowej Karnatace, podobno ma mieszkańców wychowanych w sanskrycie. Historycznie wieś została przekazana przez króla Krisznadewarajaze uczonym wedyjskim i ich rodzinom, jednak ludzie w jego królestwie mówili w kannada i telugu.

Samskrita Bharati (sanskryt: संस्कृतभारती) jest organizacją non-profit działającą na rzecz ożywienia sanskrytu, zwaną także odrodzeniem sanskrytu. Organizacja ma swoją siedzibę główną w New Delhi. Biuro Samskrita Bharati w Bangalore nazywa się mieści skrzydło badawcze, bibliotekę, dział publikacji oraz audiowizualne laboratorium językowe do nauczania mówionego sanskrytu.

Zobacz też

• rewitalizacja językowa