Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa

biblioteka narodowa (WIlno, Litwa; utw. 1919)

Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa (lit. Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka) – litewska biblioteka narodowa założona w 1919 roku w Kownie, przeniesiona w 1963 roku i działająca do dziś w Wilnie.

Litewska Biblioteka Narodowa
im. Martynasa Mažvydasa
Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka
Ilustracja
Gmach biblioteki w 2006 roku
Państwo

 Litwa

Miejscowość

Wilno

Adres

Gedimino pr. 51

Data założenia

1919

Położenie na mapie Litwy
Mapa konturowa Litwy, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Litewska Biblioteka Narodowaim. Martynasa Mažvydasa”
Ziemia54°41′27″N 25°15′49″E/54,690833 25,263611
Strona internetowa

Historia edytuj

Biblioteka rozpoczęła działalność 1 lutego 1919 roku po podjęciu, w styczniu tego samego roku, przez Litewski Ludowy Komisariat ds. Edukacji decyzji o przekształceniu Wileńskiej Biblioteki Publicznej w Centralną Bibliotekę Litewską. Działała krótko, bo do 21 kwietnia 1919 roku, gdy Wilno zostało zajęte przez wojska polskie. Zbiory biblioteki zostały włączone do księgozbioru Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego[1].

Pierwszy dyrektor Biblioteki, Eduardas Volteris, przeniósł się do Kowna. Tam 2 grudnia 1919 roku, z rozkazu Tymczasowego Rządu Litewskiego w Kownie, został dyrektorem Centralnej Biblioteki Państwowej. Gromadzono zbiory, ale biblioteka nie miała budynku – książki były przechowywane w pomieszczeniach parlamentu litewskiego, gdzie w latach 1919–1921 działała mała czytelnia. W 1923 roku, a potem w latach 1934–1935, Ministerstwo Edukacji podjęło decyzję o przeniesieniu cenniejszych zbiorów starych książek do Biblioteki Uniwersytetu w Kownie, pozostawiając w Centralnej Bibliotece Państwowej głównie nowe publikacje litewskie. Wydana w 1936 roku ustawa o państwowych bibliotekach publicznych wyznaczyła bibliotece zadanie zbierania i przechowywania wszystkich litewskich druków publikowanych na Litwie i za granicą. W latach 1940–1941 zbiory biblioteki powiększyły się głównie dzięki przejęciu przez bibliotekę znacjonalizowanych kolekcji książek. Na początku 1941 roku zbiory liczyły ponad 200 000 woluminów[1].

Po zajęciu Litwy przez ZSRR w 1940 roku biblioteka zaczęła stosować radzieckie normy. Gdy Wilno zajęły wojska hitlerowskie, pomieszczenia biblioteki przeznaczono na cele wojskowe, a ze zbiorów usunięto 19 175 woluminów niezgodnych z faszystowską ideologią. 13 września 1944 roku po wycofaniu się wojsk hitlerowskich bibliotekę przeniesiono do pomieszczeń dawnej Izby Handlu, Przemysłu i Rzemiosła. Po zakończeniu wojny biblioteczne zbiory powiększano o wszystkie publikacje wydawane na terytorium ZSRR, a od 1949 roku tylko w języku rosyjskim. Jednocześnie w okresie tym ze zbiorów usunięto wiele książek „ideologicznie szkodliwych” – w samym 1950 roku 30 ton książek przekazano na makulaturę lub spalono w piecach biblioteki. Także wiele książek i prawie wszystkie czasopisma z okresu II wojny światowej i lat międzywojennych zostało wyłączonych z udostępniania[1].

W 1951 roku bibliotece zmieniono nazwę na Biblioteka Państwowa Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Biblioteka wznowiła współpracę z zagranicznymi bibliotekami, zbiory zaczęły się rozrastać, rosła również liczba pracowników. Ponieważ zaczęło brakować miejsca, podjęto decyzję o przeniesieniu zbiorów i biblioteki[1]. Budowę nowego gmachu w Wilnie rozpoczęto w 1951 roku, a otwarcie pierwszego w krajach bałtyckich gmachu zaprojektowanego dla biblioteki nastąpiło 4 grudnia 1963 roku z udziałem sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Litwy[2].

6 grudnia 1963 roku biblioteka rozpoczęła działalność. Od 1988 roku biblioteka nosi imię Martynasa Mažvydasa. W 1988 roku zbiory biblioteki liczyły 5 milionów woluminów. 30 maja 1989 roku ponownie zmieniono nazwę na Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa[1]. W 1991 roku uchwałą Rady Najwyższej Republiki Litewskiej biblioteka otrzymała status biblioteki parlamentarnej[3].

Budynek edytuj

Projekt budynku przygotował białoruski architekt Viktoras Anikinas. Z powodu opóźnień w budowie socrealistyczny wystrój fasady został uproszczony, a wnętrze stało się bardziej modernistyczne. Do budowy zatrudniono niemieckich jeńców wojennych[4].

Rekonstrukcja edytuj

Decyzję o przeprowadzeniu remontu podjęto 29 września 2008 roku podpisując umowę ze spółką YIT Kausta AB[5]. Projekt miał być zakończony do 2011 roku, ale kryzys gospodarczy wymusił przedłużenie umowy początkowo do końca czerwca 2016 roku, a ostatecznie otwarcie budynku nastąpiło 2 września 2016 roku[5]. Koszty przebudowy, które wyniosły 25 910 125 euro, pokryły Państwowy Program Inwestycyjny, Fundusz Spójności Unii Europejskiej oraz budżet Republiki Litewskiej[5].

Autorami projektu ze studia 2XJ byli: Jokūbas Jurgelis, Laimis Valančiūnas i Jurga Marcinauskaitė[6].

Nagrody edytuj

Przyznane za zrealizowany projekt rekonstrukcji budynku:

  • W 2017 roku projekt rekonstrukcji Litewskiej Biblioteki Narodowej im. Martynasa Mažvydasa w Wilnie przygotowany przez litewskie studio architektoniczne 2XJ znalazł się w piątce laureatów ósmej edycji nagrody architektonicznej The Idea-Tops Award przyznawanej w Chinach[6].
  • I miejsce w konkursie Mano erdvė 2017 (Moja przestrzeń 2017)[7]
  • I miejsce w konkursie Geras dizainas (Dobry design)[7]
  • złoty medal w konkursie Lietuvos metų gaminys 2016 (Litewski produkt roku 2016), którego organizatorem była Litewska Konfederacja Przemysłowców[6]

Zbiory edytuj

Zbiór paleotypów edytuj

Biblioteka posiada zbiór 858 paleotypów, czyli książek wydanych w latach 1501–1551. Większość z nich została wydana w Niemczech (Kolonia, Strasburg). W zbiorze znalazły się również egzemplarze ze Szwajcarii, Francji i Włoch oraz z Polski. Wśród druków wydanych w Polsce w zbiorach litewskiej biblioteki znalazły się cztery druki z drukarni Jana Hallera, pięć Hieronima Wietora, siedem Floriana Unglera oraz pięć Macieja Scharffenberga[8].

Zbiór pergaminów edytuj

Kolekcja zawiera 151 pergaminów[9]. Ze względu na pochodzenie Rima Dirsytė dzieli je trzy grupy:

  • charte regales – przywileje wielkich książąt litewskich i królów polskich (Aleksandra, Zygmunta I Starego, Zygmunta, Augusta, Stefana Batorego, Zygmunta III Wazy, Władysława IV Wazy, Jana Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego, Augusta II, Augusta III) oraz pisma carów rosyjskich pochodzące z XVIII–XIX wieku[9].
  • ecclesiasticae – dokumenty papieskie z XV–XIX wieku[9].
  • pagenses – pisma wydane przez magistrat miasta Wilna i dostojników świeckich i kościelnych pochodzące z XV–XVIII w., dowody pochodzenia i inne[9].

Przypisy edytuj

  1. a b c d e History - Martynas Mažvydas National Library of Lithuania, www.lnb.lt [dostęp 2020-11-17] (ang.).
  2. Statybų brokas grėsmę ėmė kelti po 45 metų, lrytas.lt [dostęp 2019-07-03] (lit.).
  3. Martynas Mažvydas National Library of Lithuania. Annual Report 2011-2012. cdnl.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-03)]. [dostęp 2019-07-03].
  4. 16. Martynas Mažvydas National Library of Lithuania, openhousevilnius.lt [dostęp 2019-07-03] (ang.).
  5. a b c Reconstruction, Martynas Mažvydas National Library of Lithuania [dostęp 2019-07-09].
  6. a b c Wystrój Biblioteki Narodowej wśród najlepszych na świecie, Wilnoteka [dostęp 2019-07-03] (pol.).
  7. a b NATIONAL LIBRARY OF LITHUANIA, www.2xj.lt [dostęp 2019-07-03] (ang.).
  8. VAITKEVIČIŪTĖ V. Paleotypy w zbiorach Litewskiej Biblioteki Narodowej im. Martynasa Mazvydasa Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy 2014 nr 4 s. 53–69.
  9. a b c d Dirsytė R. Kolekcja pergaminów ze zbiorów Litewskiej Biblioteki Narodowej im. Martynasa Mažvydasa Bibliotheca Nostra:śląski kwartalnik naukowy 2015 nr 3, 10-44.