Lodowiec Szelfowy Larsena
Lodowiec Szelfowy Larsena[1] (ang. Larsen Ice Shelf, hiszp.Barrera de Hielos Larsen) – lodowiec szelfowy w północno-zachodniej części Morza Weddella, przylegający do Półwyspu Antarktycznego, od lat 90. XX w. ulegający stopniowemu rozpadowi pod wpływem zmian klimatycznych.
 Półwysep Antarktyczny z Lodowcem Szelfowym Larsena w październiku 2011 roku | |
| Terytorium | |
|---|---|
| Rodzaj | |
| Klasa lodowca | |
| Forma lodowca |
grupowa |
| Typ czoła |
regularne |
| Trend fluktuacji |
dezintegracja |
Położenie na mapie Półwyspu Antarktycznego  | |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
 67°30′00″S 62°30′00″W/-67,500000 -62,500000
| |
Lodowiec Szelfowy Ronne i Lodowiec Szelfowy Filchnera
Larsen C
Nazwany na cześć norweskiego kapitana Carla Antona Larsena (1860–1924), który w grudniu 1893 roku popłynął wzdłuż lodowca aż do szerokości 68°10'S.
GeografiaEdytuj
Lodowiec Szelfowy Larsena przylega do wschodniego wybrzeża Półwyspu Antarktycznego[2]. Na przestrzeni ostatnich 30 lat zaczął ulegać dezintegracji pod wpływem zmian klimatycznych[3].
Pod koniec lat 80. XX w. Lodowiec Szelfowy Larsena rozciągał się od Prince Gustav Channel na północy po Cape Fiske na półwyspie Smith Peninsula na południu[2]. Jego powierzchnia wynosiła wówczas 103 400 km²[2][a]. Na lodowcu można było wyróżnić pięć głównych części: obszar w Prince Gustav Channel, obszar między Sobral Peninsula a Wyspą Robertsona – tzw. Larsen A, obszar między Wyspą Robertsona a Jason Peninsula – tzw. Larsen B, obszar między Jason Peninsula a Gibbs Ice Rise – tzw. Larsen C, obszar między Gibbs Ice Rise i Cape Fiske – tzw. Larsen D[2]. Dodatkowo wyróżniano regiony Larsen Inlet i Seal Nunataks[2].
Od połowy lat 40. XX w., kiedy zaczęto dokumentować zmiany, regresji uległ obszar w Prince Gustav Channel, podczas gdy Larsen A powiększał się do 1975 roku a Larsen B do 1995 roku[2]. Wraz ze wzrostem temperatury pod koniec XX w., Lodowiec Szelfowy Larsena zaczął się kurczyć[4]. Temperatura powietrza w regionie wzrosła od lat 40. XX w. o 2,5 °C, a temperatura wody Morza Weddella podniosła się o 0,32 °C od lat 70[5].
Lodowiec przy Larsen Inlet uległ rozpadowi w okresie 1989–1992, a Larsen A i obszar w Prince Gustav Channel uległy dezintegracji na przestrzeni kilku tygodni w styczniu-lutym 1995 roku[2]. W lutym-marcu 2002 roku od Larsena B oderwała się część na północ od Cape Disappoinment[2], o powierzchni 3250 km²[6]. W styczniu 2005 roku powierzchnia Lodowca Szelfowego Larsena zmalała o ok. 24% do ok. 78 515 km²[2][b]
Larsen C zaczął pękać w pierwszych latach XXI wieku – pojawiła się szczelina, która najpierw rosła stopniowo, a potem bardzo szybko powiększyła się w ciągu jednego roku[4]. W latach 2012–2017 rozwój szczeliny obserwowany był przy pomocy satelitów NASA i ESA[4]. W lipcu 2017 roku satelita Sentinel-1 zaobserwował, że pęknięcie dotarło do krawędzi lodowca, oddzielając od niego wyspę lodową o powierzchni ok. 6000 km²[7] (co stanowiło 12% powierzchni Larsena C)[4]. US National Ice Center nazwało oderwany fragment A-68[8], który wkrótce pod wpływem prądów, fal i wiatrów rozpadł się na dwie części – A-68A i A-68B[9]. Encyklopedia Britannica podaje, że w 2017 roku powierzchnia Lodowca Szelfowego Larsena wynosiła 68 000 km²[4].
Latem 2019/2020 sezonowe topnienie lodowca Larsen C trwało dłużej i było bardziej intensywne niż w jakimkolwiek sezonie letnim na przestrzeni ostatnich 40 lat[10]. Ten rekordowy sezon przerwał trwający prawie dwie dekady trend zmniejszającego się topnienia i prawdopodobnie zapoczątkował proces „chudnięcia” lodowca wskutek utraty powietrza z firnu[10].
Lodowiec Szelfowy Larsena i wybrzeże kontynentu, 2004 rok
Rozpad lodowca Larsen B – oderwany fragment o powierzchni ok. 3250 km²; dla porównania kontur stanu Rhode Island (pow. ok. 3150 km²), zob. Wellner et al. 2019 ↓
Fragmenty lodowca Larsen B utrzymywały się w zatoce do 2005 roku
Rosnąca szczelina w lodowcu Larsen C
Oderwanie się góry lodowej A-68 od lodowca Larsen C w lipcu 2017 roku
Larsen C i zachodni brzeg A-68 (w prawym górnym rogu)
.jpg)
HistoriaEdytuj
Lodowiec został odkryty w grudniu 1893 roku przez norweskiego wielorybnika Carla Antona Larsena (1860–1924) podczas jego drugiej wyprawy na statku „Jason” w poszukiwaniu wielorybów na wodach Oceanu Południowego[11]. „Jason” badał obszar na wschód od Półwyspu Antarktycznego, i dotarł na szerokość 68°10'S – najdalej na południe wzdłuż wschodniego wybrzeża Półwyspu Antarktycznego niż wówczas jakikolwiek inny statek[12][13]. Lodowiec został nazwany później na cześć odkrywcy[14].
UwagiEdytuj
- ↑ Encyklopedia Britannica podaje, że początkowa powierzchnia lodowca wynosiła 86000 km², zob. Encyclopædia Britannica 2019 ↓.
- ↑ Encyklopedia Britannica podaje, że powierzchnia lodowca zmalała o ok. 40%, zob.Encyclopædia Britannica 2019 ↓.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Polska nazwa według Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: wykaz polskich nazw Antarktyki
- ↑ a b c d e f g h i de Angelis 2007 ↓, s. 585.
- ↑ Etourneau et al. 2019 ↓.
- ↑ a b c d e Encyclopædia Britannica 2019 ↓.
- ↑ de Angelis 2007 ↓, s. 586.
- ↑ Wellner et al. 2019 ↓.
- ↑ Sentinel satellite captures birth of behemoth iceberg. Europejska Agencja Kosmiczna, 2017-07-12. [dostęp 2020-08-25].
- ↑ Kathryn Hansen: A-68 Adrift. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
- ↑ Kathryn Hansen: A Fracturing Berg in the Polar Night. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
- ↑ a b Bevan et al. 2020 ↓, s. 6.
- ↑ Mills 2003 ↓, s. 373.
- ↑ Basberg 2007 ↓, s. 584.
- ↑ Jonsgård i Tjernshaugen 2020 ↓.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica: Larsen Ice Shelf. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
BibliografiaEdytuj
- Bjørn Lorens Basberg: Larsen, Carl Anton. W: Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic,. Taylor & Francis, 2007, s. 583–585. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
- Suzanne Bevan, Adrian Luckman, Harry Hendon, Guomin Wang. 2020 Larsen C Ice Shelf surface melt is a 40-year record high. „The Cryosphere Discussions”, in review, 2020. DOI: 10.5194/tc-2020-130. (ang.).
- Hernan de Angelis: Larsen Ice Shelf. W: Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic,. Taylor & Francis, 2007, s. 585–586. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
- Larsen Ice Shelf, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2020-08-24] (ang.).
- Johan Etourneau, Giovanni Sgubin, Xavier Crosta, Didier Swingedouw, Verónica Willmott, Loïc Barbara, Marie-Noëlle Houssais, Stefan Schouten, Jaap S. Sinninghe Damsté, Hugues Goosse, Carlota Escutia, Julien Crespin, Guillaume Massé, Jung-Hyun Kim. Ocean temperature impact on ice shelf extent in the eastern Antarctic Peninsula. „Nature Communications”. 10 (1), 2019. DOI: 10.1038/s41467-018-08195-6. (ang.).
- Åge Jonsgård, Andreas Tjernshaugen: Carl Anton Larsen. W: Store norske leksikon. (norw. bokmål).
- Larsen, Carl Anton. W: William James Mills: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003, s. 373–375. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
- Julia S. Wellner, Ted Scambos, Eugene W. Domack, Maria Vernet, Amy Leventer, Greg Balco, Stefanie Brachfeld, Mattias R. Cape, Bruce Huber,Scott Ishman, Michael L. McCormick, Ellen Mosley-Thompson, Erin C. Pettit, Craig R. Smith, Martin Truffer, Cindy Van Dover, Kyu-Cheul Yoo. The Larsen Ice Shelf System, Antarctica (LARISSA): Polar Systems Bound Together, Changing Fast. „GSA Today”. 29 (8), August 2019. The Geological Society of America. DOI: 10.1130/GSATG382A.1. (ang.).
Linki zewnętrzneEdytuj
- Jakub Małecki: Rozpad lodowców szelfowych Półwyspu Antarktycznego. [w:] glacjoblogia.wordpress.com [on-line]. 2015-05-20. [dostęp 2020-08-25]. (pol.).
- National Snow and Ice Data Center (NSIDC): What happened to the Larsen Ice Shelf?. [w:] nsidc.org [on-line]. [dostęp 2021-12-30]. (ang.).
- Andrzej Hołdys: Rekordowe temperatury na Antarktydzie. Biały Ląd się budzi?. [w:] www.polityka.pl [on-line]. 2020-02-20. [dostęp 2020-08-25]. (pol.).