Kukang mały

Kukang mały
	Xanthonycticebus pygmaeus
	(Bonhote, 1907)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	lemurowe
Rodzina	lorisowate
Podrodzina	Lorisinae
Rodzaj	Xanthonycticebus
Gatunek	kukang mały
Synonimy
	Nycticebus pygmaeus Bonhote, 1907;
	Nycticebus pygmaeus Bonhote, 1907;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kukang mały^[3], lori mały (Xanthonycticebus pygmaeus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny Lorisinae w obrębie rodziny lorisowatych (Lorisidae) zamieszkujący lasy deszczowe południowo-wschodniej Azji. Przez niektórych biologów uważany za podgatunek kukanga większego.

Zasięg występowania edytuj

Kukang mały występuje w Laosie, Wietnamie i wschodniej Kambodży (na wschód od rzeki Mekong); dokładna granica na zachodzie niepewna, ale wydaje się być nieobecny (lub przynajmniej bardzo rzadki) na skrajnej zachodniej części równin Mekong^[4].

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1907 roku brytyjski przyrodnik John Lewis James Bonhote, nadając mu nazwę Nycticebus pygmaeus^[1]. Miejsce typowe to Nha Trang, Wietnam^[1]^[5]^[6]. Holotyp to młodociany samiec (sygnatura BMNH 1906.11.6.2) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany 13 listopada 1905 roku przez Josepha Vassala^[7].

Kolor futra nie zmienia się w całym zasięgu występowania^[4]. Chociaż sympatryczny z Nycticebus bengalensis, nie ma dowodów na występowanie mieszańców^[4]. W 2022 roku przeniesiony do nowo utworzonego rodzaju Xanthonycticebus^[8].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[4].

Etymologia edytuj

Xanthonycticebus: gr. ξανθος xanthos „żółty, złoty”; νυκτι- nukti- „nocny”, od νυξ nux, νυκτος nuktos „noc”; κηβος kēbos „długoogoniasta małpa”^[8].
pygmaeus: łac. pygmaeus „karłowaty”, od gr. πυγμαιος pugmaios „karłowaty, wielkości pięści”, od πυγμη pugmē „pięść”^[9].

Wygląd edytuj

Długość ciała (bez ogona) samic 19,5–23 cm, samców 20–23 cm, długość ogona 1,8 cm; masa ciała samic około 428 g, samców około 420 g^[10]^[11]. Krótkie, wełniste futro przybiera barwy od szarobrązowej do rudobrązowej. Na grzbiecie i szyi mogą występować ciemne pasy. Oczy są duże, okrągłe, umieszczone z przodu głowy. Uszy małe, zazwyczaj zakryte futrem. Zwierzę nie posiada ogona. Łapy bardzo silne, wyposażone w przeciwstawny kciuk, palce zakończone paznokciami, z wyjątkiem drugiego palca tylnej nogi zaopatrzonego w pazur.

Tryb życia edytuj

Prowadzą nocny tryb życia, dzień przesypiają zwinięte w kłębek. Żyją w luźnych stadach złożonych z 1 samca i kilku samic. Samce agresywnie bronią swego terytorium, jego granice znaczą moczem. Ich głównymi zmysłami są wzrok i węch. Poruszają się zazwyczaj bardzo powoli, mogą na długi czas zastygnąć w bezruchu. Przestraszone jednak potrafią szybko uciec, skacząc z gałęzi na gałąź.

Pożywienie edytuj

Ich dieta jest różnorodna. Żywią się owadami, mięczakami, jajami, jaszczurkami, ptakami, małymi ssakami, owocami i innymi częściami roślin.

Rozmnażanie edytuj

Lori mały rozmnaża się co 12–18 miesięcy. Samce posiadają haremy złożone z kilku samic. Po trwającej ok. 190 dni ciąży samica rodzi 1–2 młode, które karmi mlekiem przez ok. 9 miesięcy. Małe po narodzinach są w pełni rozwinięte i pokryte futrem. Młode przez jakiś czas podróżują uczepione brzucha matki. Gdy nieco podrosną, samica często zostawia je ukryte wśród roślin. Gdy są już dostatecznie duże, podążają za matką i obserwują ją, ucząc się, jak zdobywać pożywienie. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku 9 miesięcy, samce potrzebują na to 17–20 miesięcy.

Status zagrożenia i ochrona edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów od 2020 roku jest zaliczany do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’); wcześniej zaliczano go do kategorii VU (ang. vulnerable ‘narażony’)^[2]. Człowiek nie poluje na lori małe dla mięsa, głównie z powodu wielkości zwierzęcia. Części ciał tych naczelnych są jednak używane w medycynie naturalnej, lori są także chwytane w celu oswojenia i zamienienia w zwierzęta domowe. Głównym zagrożeniem jest dla nich wycinka lasu. W czasie wojny wietnamskiej wskutek niszczenia lasów gatunek ten niemal wyginął.

Gatunek jest ujęty w I załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)^[12].

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b ^c ^d J.L.J. Bonhote. [A collection of Mammals from Annam sent home by Dr. Vassal]. „Abstract of the Proceedings of the Zoological Society of London”. 38, s. 2, 1907. (ang.).
↑ ^a ^b M.M. Blair M.M. i inni, Nycticebus pygmaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-2 [dostęp 2023-11-23] (ang.).
↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 34. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 168. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Nycticebus pygmaeus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-08].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Xanthonycticebus pygmaeus (Bonhote, 1907). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-10]. (ang.).
↑ 1906.11.6.2. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-10]. (ang.).
↑ ^a ^b K.A.-I. Nekaris & V. Nijman. A new genus name for pygmy lorises, Xanthonycticebus gen. nov. (Mammalia, primates). „Zoosystematics and Evolution”. 98 (1), s. 88, 2022. DOI: 10.3897/zse.98.81942. (ang.).
↑ pygmaeus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-10] (ang.).
↑ K.A.-I. Nekaris: Family Lorisidae (Angwantibos, Pottos and Lorises). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 235. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 108. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Nycticebus pygmaeus [online], Species+ [dostęp 2023-11-23] (ang.).

Bibliografia edytuj

N. Bharti: Nycticebus pygmaeus. Animal Diversity Web. [dostęp 2010-06-09]. (ang.).

[Bonhote-1] J.L.J. Bonhote. [A collection of Mammals from Annam sent home by Dr. Vassal]. „Abstract of the Proceedings of the Zoological Society of London”. 38, s. 2, 1907. (ang.).

[iucn-2] M.M. Blair M.M. i inni, Nycticebus pygmaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-2 [dostęp 2023-11-23] (ang.).

[Cichocki&inni-3] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 34. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-4] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 168. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-5] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Nycticebus pygmaeus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-08].

[mdd-6] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Xanthonycticebus pygmaeus (Bonhote, 1907). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-10]. (ang.).

[nhm-7] 1906.11.6.2. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-10]. (ang.).

[nek&nij-8] K.A.-I. Nekaris & V. Nijman. A new genus name for pygmy lorises, Xanthonycticebus gen. nov. (Mammalia, primates). „Zoosystematics and Evolution”. 98 (1), s. 88, 2022. DOI: 10.3897/zse.98.81942. (ang.).

[Jobling-9] pygmaeus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-10] (ang.).

[Nekaris-10] K.A.-I. Nekaris: Family Lorisidae (Angwantibos, Pottos and Lorises). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 235. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-11] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 108. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[cites-12] Nycticebus pygmaeus [online], Species+ [dostęp 2023-11-23] (ang.).

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]