Lubowla (Słowacja)

Lubowla, Stara Lubowla[4] (słow. Stará Ľubovňa, wym. [ˈstaraːˈʎubovɲa]; węg. Ólubló; niem. Altlublau; łac. Lublovia) – miasto powiatowe we wschodniej Słowacji, w kraju preszowskim, w historycznym regionie Spisz (na terenie do końca XVIII w. będącym częścią ziemi sądeckiej).

Lubowla
Stará Ľubovňa
ilustracja
Herb
Herb
Państwo  Słowacja
Kraj preszowski
Powiat Lubowla
Burmistrz Ľuboš Tomko[1]
Powierzchnia 30,786[2] km²
Wysokość 545 m n.p.m.
Populacja (2011)
• liczba ludności
• gęstość
16 341[3]
530,79 os./km²
Nr kierunkowy 0 52
Kod pocztowy 064 01
Tablice rejestracyjne SL
Położenie na mapie kraju preszowskiego
Mapa konturowa kraju preszowskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Lubowla”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Lubowla”
Ziemia49°18′N 20°41′E/49,300000 20,683333
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Skansen i zamek w Lubowli
Zamek w Lubowli

PołożenieEdytuj

Lubowla leży na wysokości 545 m n.p.m., w Kotlinie Lubowelskiej między Magurą Spiską na północnym zachodzie, Górami Lubowelskimi na północnym wschodzie i Górami Lewockimi na południu. Miasto liczy 16 341 mieszkańców (2011), jego powierzchnia wynosi 30,786 km².

Przez Lubowlę przebiegają drogi krajowe nr 77 z Bardiowa do Popradu i nr 68 z Preszowa do granicy z Polską kilkanaście kilometrów na północ od miasta. Biegnie tędy również linia kolejowa z Popradu do Nowego Sącza przez granicę z Polską.

HistoriaEdytuj

Lubowla jest jednym z najstarszych miast obecnego Spisza. Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi z 1292, z czasów sporu polsko-węgierskiego o południowe tereny ziemi sądeckiej. Wykorzystując stan anarchii na Węgrzech księżniczka Kinga, dążąca do zacieśnienia związków Spisza z Polską, obsadziła ten teren swoimi wojskami, które stacjonowały tam aż do śmierci księżniczki w 1292 r. Potem jednak teren obecnego północnego Spisza, wcześniej będący częścią ziemi sądeckiej, został włączony do Węgier. W 1364 król Ludwik nadał Lubowli prawa miejskie i obdarzył miasto wieloma przywilejami. W 1412, na mocy umowy zawartej w Lubowli, miasto to, wraz z szeregiem innych miast i wsi spiskich weszło w skład tzw. zastawu spiskiego – ziem zastawionych przez Zygmunta Luksemburczyka Władysławowi Jagielle. Z ziem tych utworzono nowe starostwo spiskie, a zamek lubowelski ustanowiono siedzibą polskiego starosty spiskiego. Pod rządami polskich królów miasto rozkwitało, prowadząc handel z Polską. Było miejscem wielu spotkań i rokowań między władcami Polski i Węgier. 11 kwietnia 1556 miasto dotknął katastrofalny pożar, oszczędzając jedynie 6 domów.

W 1634 r. w drodze kupna, Lubowla weszła w posiadanie rodu książąt Lubomirskich, któremu zamek zawdzięcza rozbudowę. Lubomirscy ufundowali także zamkową kaplicę[5]. W ich rękach zamek znajdował się do 1745 r.[5] W czasie potopu szwedzkiego, w latach 1655-1661, na zamku lubowelskim były ukryte polskie regalia, które przewiózł tam z Zamku Królewskiego na Wawelu hetman Jerzy Sebastian ks. Lubomirski. W 1656 r. zamek w Lubowli odwiedził wracający do kraju z uchodźstwa król Jan II Kazimierz[5]. W grudniu 1683 r. na zamku przebywał powracający spod Wiednia król Jan III[5].

Pod władzę królów Węgier – wówczas byli już nimi Habsburgowie – miasto wróciło w 1769, po zagarnięciu starostwa spiskiego i południowej części ziemi sądeckiej przez Marię Teresę. W latach 1778-1876 miasto było częścią prowincji XVI miast spiskich. W 1910 miasto, wg spisów ludności pomijających Polaków liczyło 1,9 tys. mieszkańców, w tym 1,4 tys. Słowaków, 300 Niemców i 200 Węgrów. W połowie listopada 1918 r. założono tu Polską Radę Narodową. Przynależność państwową miał wtedy określić plebiscyt, do którego jednak nie doszło.

Ostatnimi prywatnymi właścicielami zamku w Starej Lubowli i okolicznych dóbr (m.in. miejscowość uzdrowiskowa Wyżne Rużbachy) był ród Zamoyskich, którego przedstawiciele zakupili zamek w 1883 r. Twierdza pełniła funkcje reprezentacyjne, a właściciele mieszkali w kasztelu pod zamkiem. W części pomieszczeń Andrzej Zamoyski urządził małe muzeum polskiej historii zamku, przyczyniając się do ocalenia części wyposażenia z czasów Lubomirskich. Założył także szkołę z językiem polskim. Po przerwie spowodowanej I wojną światową Zamoyscy powrócili do Lubowli w 1920 r., aby przeprowadzić remont niektórych partii zamku. Ostatnim właścicielem zamku był Jan Kanty hr. Zamoyski, żonaty z hiszpańską księżniczką Izabelą de Bourbon. W 1934 na zamku zrestytuowano jurysdykcję polską zakonu św. Łazarza, którego wielkim przeorem został Jan Zamoyski. W czasie II wojny światowej na zamku znajdowała się siedziba Gestapo. Niemcy nałożyli na Zamoyskich rygory aresztu domowego, które nie przeszkodziły im jednak udzielać pomocy okolicznym mieszkańcom i angażować się w ruch oporu[6]. Po II wojnie światowej zamek i dobra zostały odebrane Zamoyskim i znacjonalizowane przez komunistyczne władze Czechosłowacji.

17 września 2006 na zamku w Lubowli zawiązano konfederację spiską.

Przynależność państwowaEdytuj

Od uzyskania praw miejskich Lubowla znajdowała się pod panowaniem następujących państw:

PrzemysłEdytuj

Obecnie Lubowla jest ośrodkiem przemysłu tekstylnego, metalowego i elektronicznego.

TransportEdytuj

W Lubowli znajduje się stacja kolejowa.

ZabytkiEdytuj

Ważniejsze zabytki miasta to:

  • Zamek Lubowelski (Hrad Ľubovňa) – wybudowany pod koniec XIV w. (pierwsza wzmianka z 1311); dobrze zachowany
  • Muzeum Architektury Ludowej (Skansen w Starej Lubowli) pod zamkowym wzgórzem, z greckokatolicką drewnianą cerkwią ze wsi Matysowa oraz drewnianymi domami mieszkalnymi z początków XX w., przeniesionymi z różnych miejscowości na terenie północno-wschodniego Spisza
  • kościół św. Mikołaja – gotycki, z XIII w., przebudowany w drugiej połowie XVII w. w stylu barokowym oraz w XIX w. w stylu klasycystycznym, barokowe wnętrze z późnogotycką chrzcielnicą i rzeźbą Madonny z 1300
  • średniowieczny rynek (Námestie sv. Mikuláša) z renesansowymi i klasycystycznymi domami mieszczańskimi.

KulturaEdytuj

W mieście jest używana gwara przejściowa słowacko-spiska. Gwara spiska jest zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[7].

Osoby związane z LubowląEdytuj

Miasta partnerskieEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí (słow.). Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-09-30].
  2. ↑ Registre obnovenej evidencie pozemkov (słow.). Úrad geodézie, kartografie a katastra SR, 2017-08-10. [dostęp 2017-11-26].
  3. ↑ Slovakia: Prešovský kraj (ang.). W: City Population [on-line]. [dostęp 2017-09-30].
  4. ↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. KSNG, 2013. s. 264. [dostęp 2017-11-26].
  5. ↑ a b c d Zamek Lubowelski, www.pinkwart.pl [dostęp 2020-08-28].
  6. ↑ Mówi członek Hiszpańskiej Rodziny Królewskiej, niedziela.pl [dostęp 2020-08-28] (pol.).
  7. ↑ Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 20-24, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lubowla_(Słowacja)&oldid=61214260”