Lubowla (Słowacja)
Lubowla, Stara Lubowla[4] (słow. Stará Ľubovňa, wym. [ˈstaraːˈʎubovɲa]; węg. Ólubló; niem. Altlublau; łac. Lublovia) – miasto powiatowe we wschodniej Słowacji, w kraju preszowskim, w historycznym regionie Spisz (na terenie do końca XVIII w. będącym częścią ziemi sądeckiej).
| |||
| |||
| |||
| Państwo |  Słowacja
| ||
| Kraj | preszowski | ||
| Burmistrz | Ľuboš Tomko[1] | ||
| Powierzchnia | 30,786[2] km² | ||
| Wysokość | 545 m n.p.m. | ||
| Populacja (2011) • liczba ludności • gęstość |
16 341[3] 530,79 os./km² | ||
| Nr kierunkowy | 0 52 | ||
| Kod pocztowy | 064 01 | ||
| Tablice rejestracyjne | SL | ||
Położenie na mapie kraju preszowskiego   Lubowla | |||
Położenie na mapie Słowacji  Lubowla | |||
 49°18′N 20°41′E/49,300000 20,683333
| |||
| Strona internetowa | |||
PołożenieEdytuj
Lubowla leży na wysokości 545 m n.p.m., w Kotlinie Lubowelskiej między Magurą Spiską na północnym zachodzie, Górami Lubowelskimi na północnym wschodzie i Górami Lewockimi na południu. Miasto liczy 16 341 mieszkańców (2011), jego powierzchnia wynosi 30,786 km².
Przez Lubowlę przebiegają drogi krajowe nr 77 z Bardiowa do Popradu i nr 68 z Preszowa do granicy z Polską kilkanaście kilometrów na północ od miasta. Biegnie tędy również linia kolejowa z Popradu do Nowego Sącza przez granicę z Polską.
HistoriaEdytuj
Lubowla jest jednym z najstarszych miast obecnego Spisza. Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi z 1292, z czasów sporu polsko-węgierskiego o południowe tereny ziemi sądeckiej. Wykorzystując stan anarchii na Węgrzech księżniczka Kinga, dążąca do zacieśnienia związków Spisza z Polską, obsadziła ten teren swoimi wojskami, które stacjonowały tam aż do śmierci księżniczki w 1292. Potem jednak teren obecnego północnego Spisza, wcześniej będący częścią ziemi sądeckiej, został włączony do Węgier. W 1364 król Ludwik nadał Lubowli prawa miejskie i obdarzył miasto wieloma przywilejami. W 1412, na mocy umowy zawartej w Lubowli, miasto to, należące do ziemi sądeckiej, weszło wraz z miastami spiskimi w skład tzw. zastawu spiskiego – miast zastawionych przez Zygmunta Luksemburczyka Władysławowi Jagielle. Zamek lubowelski ustanowiono siedzibą polskiego starosty spiskiego. Pod rządami polskich królów miasto rozkwitało, prowadząc handel z Polską. Było miejscem wielu spotkań i rokowań między władcami Polski i Węgier. 11 kwietnia 1556 miasto dotknął katastrofalny pożar, oszczędzając jedynie 6 domów. W latach 1655-1661 na zamku lubowelskim były ukryte polskie klejnoty koronne.
Pod władzę królów Węgier – wówczas byli już nimi Habsburgowie – miasto wróciło w 1769, po zagarnięciu starostwa spiskiego i południowej części ziemi sądeckiej przez Marię Teresę. W latach 1778-1876 miasto było częścią prowincji XVI miast spiskich. W 1910 miasto, wg spisów ludności pomijających Polaków liczyło 1,9 tys. mieszkańców, w tym 1,4 tys. Słowaków, 300 Niemców i 200 Węgrów. W połowie listopada 1918 r. założono tu Polską Radę Narodową. Przynależność państwową miał wtedy określić plebiscyt, do którego jednak nie doszło. Do dziś gwara lubowelska, co potwierdza wydany niedawno jej słownik, jest bardzo zbliżona do języka polskiego. W latach 30. XX w. zamek w Lubowli był siedzibą Wielkiego Przeoratu Polski lazarytów. 17 września 2006 na zamku w Lubowli zawiązano konfederację spiską.
Przynależność państwowaEdytuj
Od uzyskania praw miejskich Lubowla znajdowała się pod panowaniem następujących państw:
- 1364-1412 –
Królestwo Węgier - 1412-1569 –
Korona Królestwa Polskiego - 1569-1769 –
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Korona Królestwa Polskiego - 1769-1772 –
Monarchia Habsburgów, Królestwo Węgier (okupacja) - 1772-1804 – Monarchia Habsburgów, Królestwo Węgier
- 1804-1867 – Cesarstwo Austrii, Królestwo Węgier
- 1867-1918 –
Austro-Węgry, Kraje Korony Świętego Stefana, 
Królestwo Węgier - 1918-1938 –
Pierwsza Republika Czechosłowacka - 1938-1939 – Druga Republika Czechosłowacka
- 1939-1945 –
Republika Słowacka - 1945-1948 – Trzecia Republika Czechosłowacka
- 1948-1960 – Republika Czechosłowacka
- 1960-1990 – Czechosłowacka Republika Socjalistyczna
- 1990-1992 – Czeska i Słowacka Republika Federacyjna
- od 1993 –
Republika Słowacka
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
PrzemysłEdytuj
Obecnie Lubowla jest ośrodkiem przemysłu tekstylnego, metalowego i elektronicznego.
TransportEdytuj
W Lubowli znajduje się stacja kolejowa.
ZabytkiEdytuj
Ważniejsze zabytki miasta to:
- Zamek Lubowelski (Hrad Ľubovňa) – wybudowany pod koniec XIV w. (pierwsza wzmianka z 1311); dobrze zachowany
- Muzeum Architektury Ludowej (Skansen w Starej Lubowli) pod zamkowym wzgórzem, z greckokatolicką drewnianą cerkwią ze wsi Matysowa oraz drewnianymi domami mieszkalnymi z początków XX w., przeniesionymi z różnych miejscowości na terenie północno-wschodniego Spisza
- kościół św. Mikołaja – gotycki, z XIII w., przebudowany w drugiej połowie XVII w. w stylu barokowym oraz w XIX w. w stylu klasycystycznym, barokowe wnętrze z późnogotycką chrzcielnicą i rzeźbą Madonny z 1300
- średniowieczny rynek (Námestie sv. Mikuláša) z renesansowymi i klasycystycznymi domami mieszczańskimi.
Osoby związane z LubowląEdytuj
- Marcin Oracewicz – polski bohater obrony Krakowa przed Rosjanami w czasie konfederacji barskiej w czerwcu 1768, mistrz pasomoniczy, członek Bractwa Kurkowego i doskonały strzelec, urodzony w Lubowli,
- Marián Hossa ur. 1979 – słowacki hokeista, występujący w lidze NHL, reprezentant Słowacji.
Miasta partnerskieEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí (słow.). Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-09-30].
- ↑ Registre obnovenej evidencie pozemkov (słow.). Úrad geodézie, kartografie a katastra SR, 2017-08-10. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Slovakia: Prešovský kraj (ang.). W: City Population [on-line]. [dostęp 2017-09-30].
- ↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. KSNG, 2013. s. 264. [dostęp 2017-11-26].
Linki zewnętrzneEdytuj
- Zdjęcia miasta, zamku i skansenu (słow.)
- Lubowla w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. V: Kutowa Wola – Malczyce. Warszawa 1884.